Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Afzalliklari:
shkalasi to‘g‘ri chiziqli; sezgirligi yuqori; o‘lchash xatoligi kichik. Kamchiliklari: faqat o‘zgarmas tok zanjirlaridagina ishlay oladi; bevosita katta qiymatdagi toklarni o‘lchay olmaydi; tannarxi baland. Magnitoelektrik o‘lchash mexanizmlarining ishlash tamoyili doimiy magnitning magnit maydoni bilan qo‘zg‘aluvchan tokli ramkadan o‘tadigan tokning magnit maydoni ta’sirlashishiga asoslangan. Magnitoelektrik o‘lchash mexanizmi quyida 2-rasmda keltirilgan bo‘lib u doimiymagnit 2, berk magnit o‘tkazgich 1, spiralli prujina3, magnit qutb uchlari 4, silindrik o‘zak 5 va qo‘zg‘aluvchan ramka 6 lardan tashkil topgan. Asbob zanjirga ulanganda ramkadan tok o‘tadi va uning magnit maydoni bilan doimiy magnitning magnit maydoni o‘zaro ta’sirlashishi natijasida ramka aylantiruvchi moment va teskari ta’sir etuvchi momentlar tenglashguncha ma’lum burchakka buriladi. Ramkadan tok o‘tganda uning faol qismi uzunligi chulg‘amlariga Amper qonuniga asosan F kuch ta’sirqiladi. 3.2 - rasm. Magnitoelektrik asbob o‘lchash mexanizmi: 1 – magnit o‘zak; 2-doimiy magnit; 3 – spiralli prujina; 4 – magnit qutbuchlari(boshmoqlari);5 - silindrik o‘zak; 6 - qo‘zg‘aluvchan ramka(chulg‘am). Tok mavjud holatda o‘ramning faol l uzunligiga F kuchi ta’sir etadi. Amper qonuniga muvofiq: F=BlwI . Bunday chulg‘mning aktiv qismiga ta’sir qiladigan kuch tufayli aylantiruvchi moment hosil bo‘ladi. Qo‘zg‘aluvchan g‘altakning turg‘un holati aylantiruvchiva teskari momentlarning teng bo‘lgan holida sodir bo‘ladi. 24 Magnitoelektrik asboblar faqat o‘zgarmas tokda ishlaydi. Shuning uchun asbob ko‘rsatkichi kerakli tomonga burilishi uchun uni zanjirga ulashda o‘lchanayotgan kattalikning ishorasiga e’tibor berish zarur. Magnitoelektrik asbobning sezgirligi burilish burchagi α ga bog‘liq emas, shuning uchun ham bunday asboblarning shkalasi bir tekis shkalalanadi. Magnitoelektrik asboblar o‘lchash aniqligi yuqori bo‘lgan asboblar turkumiga kiradi. Ular 0,1 aniqlik sinfigacha yasalishi mumkin. Ishchi havo oralig‘ida magnit maydonning bir tekis taqsimlanganligi darajalash (graduiruvka) xatoligini kamaytiradi. O‘zining magnit maydoni kuchli bo‘lganidan tashqi maydonlarning ta’siri sezilarsiz. Haroratning o‘zgarishi tufayli yuzaga keladigan xatolik maxsus sxemalar yordamida kompensasiyalanadi. Magnitoelektrik asboblarning afzalliklaridan biri ularning yuqori sezgirligidir. Sezgirligi bo‘yicha ular boshqa asboblardan juda ustun turadi. Masalan 0,1 mkA gacha to‘la og‘ishli magnitoelektrik mikroampermetr mavjud (M 95 rusumli, aniqlik sinfi 1,0). Bunday asboblarning quvvat iste’moli ham juda kam, yuqori o‘lchash chegarasi 5 A bo‘lgan ampermetr 0,3 Vt ga yaqin quvvat iste’mol qiladi. Elektromagnit asboblarda aylantiruvchi moment o‘lchanayotgan tok o‘tayotgan g‘altak magnit maydonining bir yoki bir nechta ferromagnit o‘zak bilan o‘zaro ta’siri natijasida yuzaga keladi. Hozrgi vaqtda elektromagnit o‘lchash mexanizmlarininig asosan uchta turi keng qo‘llaniladi. Bular yassi g‘altakli, aylanasimon g‘altakli va magnit o‘tkazgichli elektromagnit o‘lchash mexanizmlari. 3-rasmda yassi g‘altakli elektromagnit o‘lchash mexanizmining sxema tik tuzilishi ko‘rsatilgan. G‘altak 1 dan o‘lchash zarur bo‘lgan tok o‘tganda uning magnit maydoni ta’sirida magnit yumshoq materialdan tayyorlangan 2 o‘zak g‘altakning tortirqishiga tortiladi va tegishli burchakka buriladi. 25 3.3-rasm. Elektromagnit o‘lchash mexanizmi: 1-qo‘zg‘almas g‘altak; 2- qo‘zg‘aluvchan plastinka; 3 – spiralli prujina; 4-o‘q(ko‘rsatkich bilan mustahkam bog‘liq). Magnit oqimini kuchaytirish va aylantiruvchi momentni rostlash maqsadida qo‘zg‘almas o‘zak ko‘zda tutiladi. O‘zak magnit singdiruvchanligi juda yuqori (aylantiruvchi momentni oshirish uchun) va koersitiv kuchi kichik(gisterezis tufayli yuzaga keladigan xatolikni kamaytirish uchun) bo‘lgan materiallardan tayyorlanadi. Elektromagnit o‘lchash mexanizmlarida ko‘pincha havoli yoki suyuqlikli tinchlantirgichlar qo‘llaniladi. Aks ta’sir momentni spiral 3 hosil qiladi. Ko‘rsatkich o‘q 4 ga mahkamlangan. O‘lchash mexanizmining g‘altagidan o‘zgarmas tok o‘tganda uning atrofida doimiy magnit maydoni hosil bo‘ladi. O‘lchanayotgan kattalik bilan ko‘rsatkich og‘ish burchagi o‘rtasidagi bog‘lanish chiziqli emas. Shuning uchun elektromagni asboblarning shkalasi notekis. Qo‘zg‘aluvchan o‘zak shaklini tanlagan holda asbob shkalasiniuning yuqorigi chegara qiymatining 15-20 foizidan boshlab tekisligini ta’minlash mumkin. Elektromagnit asbob o‘zgaruvchan tok zanjirlarida qo‘llanilganda asbobning metall qismlarida uyurma toklar hosil bo‘ladi va ularning maydoni g‘altak magnit maydonini bir muncha kamaytirishi natijasida xatolik yuzaga keladi. 26 Elektromagnit asboblar sezgirligi magnitoelektrik asboblar sezgirligidan ancha past, quvvat iste’moli esa juda katta. Elektromagnit asboblarda tashqi harorat o‘zgarishining ta’siri ham magnitoelektrik asboblarga nisbatan juda katta. Tashqi maydonning ta’siri astatik usul yordamida keskin kamaytirilishi mumkin. Bu usulga ko‘ra bitta o‘qqa ikkita ferromagnit o‘zak mahkamlangan bo‘lib, ularning har biri o‘zining g‘altagiga maydon ta’sirida tortilish imkoniyatiga ega. G‘altaklar bir xil bo‘lib o‘zaro ketma-ket va induktiv jihatdan qarama-qarshi ulangan. Buning natijasida bitta g‘altakda uning xususiy maydoni bilan tashqi magnit maydon qo‘shilsa, ikkinchi g‘altakda ular ayriladi. Natijada qo‘zg‘aluvchan o‘qqa ta’sir etayotgan moment qiymatiga tashqi maydon ta’sir ko‘rsatmaydi. Berk magnit o‘tkazgichli elektromagnit asboblarning xususiy magnit maydoni kuchli bo‘lganligi sababli ularning o‘lchashiga tashqi maydonlarning ta’siri uncha sezilmaydi. Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|