Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

Fazalar siljishini o‘lchash 
Fazalar siljishi vaqt bo‘icha ikkita tebranuvchi jarayonning o‘zaro(bir-biriga 
nisbatan) joylashishini ko‘rsatadi. Ammo u vaqt birliklarida(gorizontal o‘q 
bo‘yicha chizilgan) emas, balki signal davrining ulushlarida(ya’ni, burchak 
birliklarida) o‘lchanadi. Mazkur holatda signallarning bir xildagi o‘zaro 
joylashishiga aynan bir xildagi faza sijishi mos keladi, signallarning davri va 
chastotasidan qat’iy nazar (ya’ni, vaqtning o‘qi bo‘ylab grafikalarning haqiqiy 
masshtabiga bog‘liq bo‘lmasdan(qaramasdan)). Shuning uchun, agar signalning 
davrini butun ekran bo‘ylab uzaytirilsa, eng katta o‘lchash aniqligiga erishiladi. 
Analog Ossillografda ikkala kanalning signali grafikalari bir xil rangga va bir 
xil yorqinlikka(nurlanishga) ega bo‘lgani uchun, ularni bir-birida ajratib olish 
maqsadida turli amplitudaga ega qilish tavsiya etiladi. Mazkur holda, 
qurilma(asbob)ning I kanali bilan o‘lchanadigan kuchlanishni yanada kattaroq 
qiymatda olish yaxshi – bu holda, sinxronlash tasvirni yaxshiroq "ushlab 
turish" imkonini beradi. O‘lchovlarga tayyorlanish quyidagi tarzda amalga 
oshiriladi (aniqroq va ko‘rgazmali bo‘lishi uchun, Rasm. 26.ga qarang, unda 
kuchlanish va tok turli xil ranglarda tasvirlangan):
Har ikkala kanalning dastaklari(tutqichlari) bilan ularning yoyish chiziqlari 
ekranning o‘rta chizig‘ida(kirishlarda signallar bo‘lmaganida) o‘rnatiladi.

---

44 
1.
Vertikal og‘dirish kanallarini kuchaytirishni rostlagichning dastagi bilan
(pog‘onali va ravon) 1-kanal signali katta amplitudali qilib, va 2-kanal 
signali kichik amplitudali qilib o‘rnatiladi. 
2.
Yoyish tezligini rostlagichning dastagi bilan unung shunday tezligi 
o‘rnatiladiki mazkur holda ekranda signalning taxminan bir davri 
ko‘rsatiladi. 
3.
«Sinxronlash darajasi»(Уровень синхронизации) dastagi bilan shunga 
erishiladiki kuchlanish grafigi vaqt o‘qidan(yoyuish chizig‘idan(liniyasidan)) 
- A nuqtasidan boshlashi ta’minlansin.
4.
dastagi bilan shunga erishiladiki kuchlanish grafigi ekran to ‘rining 
eng chetki chap vertical chizig ‘idan(liniyasidan) – A nuqtasidan 
boshlansin. 
5.
«Yoyish tezligi»(скорость развертки) dastagi bilan (pog‘onali va ravon) 
shunga 
erishiladiki 
kuchlanish 
grafigining 
davri 
ekran 
to‘rining 
(panjarasining) eng chetki o‘ng vertikal chizig‘ida(liniyasida) tugallansin.
6.
Kuchlanish grafigining davri to‘liq ekranga cho‘zilmaguncha 4
…
6-
bandlarni(bosqichlarni) takrorlanadi va uning boshlanishi va oxiri yoyish 
chizig‘iga(liniyasiga) to‘g‘ri kelishi ta’minlangan bo‘lishi kerak (4.22-rasm). 
Fazalar siljish burchagini o‘lchashdan oldin, signallarning qaysi biri 
(kuchlanishmi yoki tokmi) oldinda va orqada turganligini aniqlash kerak Fazalar 
siljish burchagi
φ
ning o‘zgarishi bunga bog‘liq. 4.23-rasm а) tasvirda tok 
kuchlanishdan orqada qoladi –uning davri boshlanishi kuchlanish davrining 
boshlanishidan (A nuqtasida kuchlanish davrining va B nuqtasida tok davrining 
boshlanishi) keyinroq bo‘ladi. Tok keyinroq boshlanadi, shuning uchun u orqada 
qoladi va kuchlanish oldinlab ketadi. Bu holatga fazalar siljishining musbat 
qiymatlari mos keladi. 4.23-rasm b) tasvirda tok ilgarilab ketadi, kuchlanish esa 
orqada qoladi. Ekranda tok davrining boshlanishi ko‘rinmaydigan bo‘lsa, u holda 
birinchi yarimdavrning oxiri solishtiriladi: birinchi bo‘lib nolga aynan oldin 
boshlangan grafik qaytadi (G nuqta B nuqtadan vaqt bo‘yicvha oldin keladi). 
Mazkur holda fazalar siljish burchagi manfiydir. 

---

45 
a) 
b) 
4.23-rasm. Tok kuchlanishdan
φ
>0 burchakka orqada qoladi (a); Tok 
kuchlanishdan 
φ
<0 burchakka ilgarilab ketadi (b). 
Fazalar siljish burchagining 
φ
moduli – bu davrning boshlanishi yoki tugashi 
orasidagi 
masofani 
ekran 
bo‘linmalarida 
ko‘rsatuvchi 
kattalikdir(musbat 
yarimdavr) (4.24-rasm). Bundan tashqari, 
φ
ning modulini har qanday 
tebranishning to‘liq davri 360 gradus bo‘lishi sharti bilan quyidagi proportsiyadan 
topish mumkin: 
N




360
bu yerda 
N
- bitta signal davri bilan band bo‘lgan to‘rning bo‘linmalari soni,
α
- davr boshlang ‘ich uchlari (musbat yarimdavrlarning oxigi uchlari) orasidagi 
to‘rning bo‘linmalari soni. Rasm. 18. misolida har ikkala holatda ham 
φ
ning 
moduli: 

36
8
8
,
0
360




Shuni nazarda tutish kerakki, passiv element uchun (kuchaytirgich yoki tranzistor 
emas, balki qarshilik-g‘altak-kondensator ma’nosida): 


90
90





---

46 
4.24-rasm. Fazalar burchak siljishini o‘lchash. 
Asos sifatida, fazalar siljishining kattaligini davr oxirida ham (4.24-rasmning D 
va E nuqtalarida) o‘lchash mumkin, ammo ekranning o‘ng qismida(tomonida) 
kuchlanishini yoyish chizig‘ini(liniyasini) ko‘rish eng yomon, shuning uchun 
o‘lchash xatoligi maksimal bo‘ladi. Agarda fazalar siljishi nol bo‘lsa (zanjida 
faqat sof aktiv yuk yoki rezonans sodir bo‘lganda) kuchlanish va tok bir vaqtning 
o‘zida boshlanadi va tugaydi(4.25-rasm). 
4.25-rasm. Fazalar siljishi nolga teng bo‘lgandagi osillogramma.