Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

 
 
 
4.3 Quvvat va qarshilikni o‘lchash 
Simmetrik uch fazali yuklama ulangan zanjirda yagona vattmetr bilan
quvvatni o‘lchash sxemasi.Umumiy quvvat P = 3W. 
 
 
 
 
4.10-rasm. Yagona vattmetr yordamida quvvatni o‘lchash sxemasi. 
Qarshilikni o‘lchash 
Qarshilikni o‘lchash uchta usulga(turga) bo‘linadi: 
1-tokli(ketma-ket) usul; 
1-tokli(ketma-ket) usulda umumiy qarshilik va xatoliklar quyidagicha aniqlanadi: 
;
0
R
X
R
A
U/I
umum
R



100%
)
X
/R
0
(R
δ



---

36 
4.11-rasm. Tokli(ketma-ket) usulning sxemasi. 
 
2-kuchlanish(parallel) usuli; 
 
4.12-rasm. Kuchlanish(parallel) usulida o‘lchash sxemasi. 
3-chiziqli shkalaga ega ommetr yordamida o‘lchash usuli. 
 
 
4.13-rasm. Chiziqli shkalaga ega ommetr yordamida o‘lchash usuli sxemasi. 
 
4.3.2. Qarshilikni o‘lchash: 
2-kuchlanish(parallel) usulidagi hisoblash ifodalari: 
;
X
U
U

0
;
0
0
X
I
R
X
I
R

;
0
1
I
X
I
I


 

---

37 
;
1
0
0
R
X
R
R
X
R
R
U
I




1
;
1
0
0
R
X
R
R
X
R
R
U
I




1
;
0
X
R
R
I
I
0
X

);
1
0
(


X
R
R
I
I
0
1
.
0
1
)
1
0
(
1
)
0
(
1
X
R
R
R
R
R
U
X
R
R
R
X
R
R
X
R
I
U







0
0
 
 
4.4. Sig‘im, induktivlik va o‘zaro induktivlikni o‘lchash. Chastotani 
o‘lchash. Faza siljish burchagini o‘lchash 
Logometrli sxemalar: 
 
4.14-rasm. Elektrodinamik fazometr-1-yuklama chulg‘ami; 
2-aktiv qarshilikli chulg‘am; 3-induktiv qarshilikli chulg‘am. 

---

38 
 
4.15-rasm. Uch fazali elektrodinamik fazometrning sxemasi. 
Vibratsiyali chastotamerning 
shkalasi:
 
Elektrodinamik chastotamer: 
 
 
 
4.16-rasm. Vibratsiyali chastotamerning shkalasi va elektrodinamik 
chastotamer sxemasi. 
 
4.17-rasm. Elektromagnitli chastotomer: 
a) umumiy ko‘rinishi, b) elektrli semasi, c) tavsiflari. 
 

---

39 
Ossillograf bilan o‘lchash 
O‘lchovlar visual bajariladi va ularning xatoligi ancha yuqori bo‘ladi. Bunga 
qo‘shimcha ravishda, yoyish kuchlanishining chiziqliligi pastl, shuning uchun 
chastota va fazalar siljishini o‘lchashning xatoligi 5% gach etishi(ko‘tarilishi) 
mumkin. Xatolikni kamaytirish(minimallashtirish) uchun tasvir o‘lchami ekran 
o‘lchamining 80 dan 90% gacha bo‘lishi kerak. Kuchlanishni va chastotani (vaqt 
oralig‘ini) o‘lchaganingizda, kirish signali va yoyish tezligini ravon rostlashning 
dastagini chekka o‘ng tomonda o‘rnatish kerak. 
 Kuchlanishni o‘lchash 
Kuchlanishni o‘lchash uchun vertical bo‘yicha masshtabning ma'lum bo‘lgan 
qiymati ishlatiladi. O‘lchashni boshlashdan oldin ossillografning kirish 
qismalari(elektrodlari)ni (yoki kirish rejimni ulab-uzgichini
holatga 
o‘rnating(qo‘ying)) qisqa tutashtirish kerak va dastagi bilan yoyish liniyasini 
ekran to‘rining gorizontal chizig‘iga(liniyasiga) to‘g‘irlash kerak(oscillogramning 
balandligini to‘g‘ri belgilash mumkinligi uchun). (4.18-rasm а) tasvir). Shundan 
so‘ng, kirishga tadqiq qilinayotgan signal beriladi(yoki kirish rejimini ulab-
uzgichini ish holatlaridan biriga o‘rnatiladi). Signal funktsiyasining grafigi 
ekranda paydo bo‘ladi. (Rasm. 4.18 b) tasvir). 
Rasm. 4.18. Kuchlanishni o‘lchash(ossillografning ekranini skrinshotlash): a - 
tayyorlash; b – o‘lchash. 

---

40 
Grafikning balandligini aniqroq o‘lchash uchun osillogramma
dastagi 
qo‘l bilan shunday siljitiladiki, amplituda o‘lchanayotgan nuqta bo‘linmaning 
ulushlarida darajalarga ega bo ‘lgan markaziy vertikal yo‘nalgan liniyaga 
tushsin(4.19-rasm). Quyidagiga ega bo‘lamiz: vertikal og‘dirish kanalning 
sezgirligi = 1 V/bo‘linva, osillogrammaning o‘lchami 2.6 bo‘linma, shuning 
uchun signal amplitudasi 2.6 volt bo‘ladi. 
Rasm. 4.19. Signalning amplitudasini aniqlash. 
Ossillografning 
o‘zida 
kuchlanishni 
o‘lchashni 
namoyish 
qilamiz. 
Kuchlanishning maksimal qiymati 3.4 bo‘linmaga(qismga) teng (4.20-rasm). 
Vertikal 
bo‘yicha 
masshtabni 
aniqlash 
4.21-rasmda 
tasvirlangan.
Dastak(tugmacha) chetki o‘ng h "ravon" olatida o‘rnatiladi. Sezgirlikning ulab-
uzgichining darajalangan chiziqlari 0,5 volt/bo‘linmani ko‘rsatadi. Masshtabning 
ko‘paytmasi x10 holatiga o‘rnatiladi (tugmacha ezilgan). Natijada, o‘lchanayotgan 
kuchlanish quyidagicha bo‘ladi: 

---

41 
V
U
17
10
5
,
0
4
,
3
max




4.20-rasm. C1-83 ossillografida amplitudani aniqlash. 
4.21-rasm. C1-83 ossillografida vertikal bo‘yicha masshtabni aniqlash.