Uluslararasi ekonom‹ pol‹T‹k yazar Prof. Dr. Mehmet altan (Ünite 1-8) Editör

1870 - 1913 Y›llar› Aras›nda Dünya Sanayi Üretiminin Da¤›l›m› (yüzde olarak)
Y›llar
ABD ‹ngiltere Almanya Fransa Rusya Japonya Hindistan
Dünyan›n
Geri Kalan›
1870 
23
32
13
10
4
-
-
17
1881-1885  29
27
14
9
3
-
-
19
1896-1900  30
20
17
7
5
1
1
19
1906-1910  35
15
16
6
5
1
1
20
1913 
36
14
16
6
6
1
1
20
99
4. Ünite - Dünya Ekonomisinin Ortaya Ç›k›fl› ve ‹ngiliz Hegemonyas›
Tablo 4.1
1870 - 1913 Y›llar›
Aras›nda Dünya
Sanayi Üretiminin
Da¤›l›m› (Yüzde
Olarak)
Kaynak: Thomas D.
Lairson and David
Skidmore,
International
Political Economy
The Struggle for
Power and Wealth,
Thomson/Wadsworth,
Canada, 2003, s. 50.

Bu dönemde ‹ngiltere’nin dünya ekonomisinde oynad›¤› en önemli roller ulus-
lararas› sermaye piyasalar›n› geniflletmek, alt›na dayal›, gevflek bir biçimde organize
edilmifl uluslararas› para sistemine katk›da bulunmak, korumac›l›¤›n artt›¤› bir dö-
nemde aç›k piyasalar› muhafaza etmek oldu. ‹ngiltere’nin bu dönemdeki ekonomik
hâkimiyeti uluslararas› ticaretin k›sa vadeli finansman›nda Londra flehrinin tafl›d›¤›
önemden, sterlinin oynad›¤› uluslararas› para rolünden ve uzun vadeli d›fl yat›r›mlar
fleklindeki çok miktarda sermaye ihrac›ndan kaynaklanmaktayd›. Bunlar›n sa¤lad›¤›
ekonomik güç, Londra bankac›l›k sistemine dünyadaki faiz oranlar›n› etkileme, kriz
zamanlar›nda uluslararas› likidite sa¤lama ve çeflitli ülkelerin d›fl ödemeler bilanço-
su aç›klar›n› sert tedbirlere baflvurmadan finanse etme imkân› vermekteydi.
Bu sürecin merkezinde Alt›n Standard› ve sterline dayal› olan uluslararas› para
sistemi yer almaktayd›. Bu para sistemi 1870’lerde, ‹ngiltere ile birlikte baz› ülke-
lerin paralar›n›n alt›n karfl›l›¤› olmas›n› kabul etmeleri ve alt›n›n serbestçe ihraç ve
ithal edilmesine izin vermeleriyle ortaya ç›km›flt›. Bir ülkenin para birimi sabit bir
alt›n miktar› ile de¤ifltirilebiliyordu ve durum, paralar aras›nda, dayand›klar› alt›n
miktar›na ba¤l› olarak bir sabit kur ortaya ç›kar›yordu. Sonuç, ‹ngiltere’nin yöneti-
minde, eksik olmakla birlikte geliflmekte olan bir uluslararas› para sistemi olmufl-
tu. ‹ngiltere bu sistemde, sürekli olarak cari ifllemler bilançosu fazlas› vermesinin
yaratt›¤› problemleri halletmek için ülke d›fl›na sermaye ak›m›na izin vermekteydi.
Ekonomik büyüme (özellikle ABD ve Almanya’da), artan dünya ticareti ve ge-
niflleyen sermaye ak›mlar›, hem ülkeler aras›nda daha fazla karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k ya-
ratmakta hem de bu ba¤›ml›l›¤› azaltmaya yönelik tepkilere yol açmaktayd›. Ülke-
ler aras›ndaki bu karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k, ülkelerin hem finans hem de üretim aç›s›n-
dan birlikte geniflleme ve birlikte daralma e¤ilimlerinden aç›kça görülmekteydi.
Ortaya ç›kan ekonomik daralma dönemlerinin yaratt›¤› kay›plar, tar›m ve sanayi
sektörlerindeki çok say›da üreticinin koruma talep etmesine sebep oluyordu. Bu-
nun sonucunda Fransa ve Almanya baflta olmak üzere birçok ülkede hükümetler
gümrük tarifelerini yükseltmeye bafllad›lar. 1890 y›l›na gelindi¤inde, serbest ticaret
ak›m› büyük ölçüde tersine dönmüfltü.
Korumac›l›k taleplerine direnerek di¤er devletlere misilleme uygulamayan ‹n-
giltere bu konuda bir istisna oluflturuyordu. ‹ngiltere’nin 19’uncu yüzy›ldaki bu
tavr›n›n istikrarl› bir dünya düzeni oluflturmaya yönelik bir hegemon tavr› olup ol-
mad›¤› konusu ise tart›flmal›d›r. ‹ngiltere’nin sahip oldu¤u piyasa gücü, 1840 -1860
döneminde di¤er ülkelerin serbest ticarete yönelmesine yard›mc› oldu. Bu dönem-
de ‹ngiltere’nin finansal gücü, dünya ticari ve parasal sisteminin iflleyifli aç›s›ndan
100
Uluslararas› Ekonomi Politik
1870 - 1914 Y›llar› Aras›nda Önde Gelen Ekonomik Güçlerin Denizafl›r› Yat›r›mlar›
(milyon dolar)
1870
1900
1914
1914’te dünyan›n yüzdesi
‹ngiltere 
4.900
12.000
20.000
44,0
Fransa 
2.500
5.800
9.050
19,9
Almanya 
—-
4.800
5.800
12,8
ABD 
100
500
3.500
7,8
Di¤erleri 
500
1100
7.100
15,5
Tablo 4.2
1870 - 1914 Y›llar›
Aras›nda Önde
Gelen Ekonomik
Güçlerin Denizafl›r›
Yat›r›mlar›
(Milyon Dolar)
Kaynak: Thomas D.
Lairson and David
Skidmore,
International
Political Economy
The Struggle for
Power and Wealth,
Thomson/Wadsworth,
Canada, 2003, s. 52.
Ülkeler artan ba¤›ml›l›¤a
tepki olarak korumac›
politikalara baflvurunca,
1890’larda dünyada serbest
ticaret ak›m› tersine döndü.

kilit konumundayd›. Ayr›ca, ‹ngiltere’nin uygulad›¤› politikalar ile ‹ngiliz sermaye-
si ve ifladamlar›, pek çok çevre bölgenin dünya ekonomisine kat›l›m›n› sa¤lad›.
Belki de en önemlisi, özel kesim finansörlerinin finansal s›k›nt› dönemlerinde kre-
di arz etme konusundaki isteklili¤i idi.
Fakat bir bütün olarak de¤erlendirildi¤inde, ‹ngiltere bu dönemde pasif bir hege-
mon davran›fl› göstermifl, dönemin laissez faire fleklinde ifade edilen politik ekono-
mi düflüncesini yans›tmakla yetinmifltir. Büyük ölçüde sistemi yönetmek üzere çok
tarafl› çabalar› organize etmek yerine, di¤er devletler için bir örnek oluflturmaktan
ibaret bir fonksiyon üstlenmifltir. 1873’ten itibaren gümrük duvarlar›n› yükselten dev-
letleri cezaland›rmaya yönelmemesi, kendini sistemi aç›k tutmaktan sorumlu görmek
yerine, olanlar› uzaktan takip eden bir devlet manzaras› ortaya ç›karmaktad›r.
Ekonomik iliflkilerin ötesine geçersek, ‹ngiltere’nin askeri gücü, flüphesiz, Çin’i
ve Japonya’y› zor kullanarak dünyaya açmak, Hindistan’› kontrol etmek ve okya-
nuslarda ticaretin serbestçe yürütülmesini sa¤lamak aç›s›ndan önemli rol oynam›fl-
t›r. Fakat ‹ngiltere ayn› zamanda emperyalizmin yay›lmas› ve böylece dünyan›n bir-
çok bölgesinin ‹ngiltere d›fl›nda dünya ekonomisine kapanmas›nda da önemli bir
fonksiyon icra etmifltir. ‹ngiltere’nin güvenli¤i, uluslararas› güvenlik ve dünya eko-
nomisi aras›ndaki ba¤lant›n›n çok zay›f oldu¤unu söyleyebiliriz. Bu yüzden ‹ngilte-
re, dünya meselelerini yönetme konusunda geride durmufltur. Bunun sonucu ola-
rak, 1870’lerde ülkeler gümrük duvarlar›n› yükseltince, liberal politikalar›ndan taviz
vermeyen ‹ngiltere, K›ta Avrupas›’ndan kendini ayr›flt›rma politikas›na devam etmifl,
durumu kabullenerek ticaretini büyük ölçüde imparatorluk alan›na kayd›rm›flt›r.
B‹R‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI’NA G‹D‹L‹RKEN DÜNYA
EKONOM‹S‹
Birinci Dünya Savafl› öncesinde dünya ekonomisinde önemli de¤ifliklikler ve dö-
nüflümler meydana gelmiflti. Ekonomik büyüme önemli ölçüde azalm›fl, üretim sü-
reci ve üretilen mallar›n özellikleri farkl›laflm›fl ve dünya ekonomisinde karfl›l›kl›
ba¤›ml›l›k düzeyi hiç olmad›¤› kadar artm›flt›. Ama buna karfl›n sanayileflme az sa-
y›daki Bat›l› ülke ve Japonya ile s›n›rl› kalm›fl, ekonomik geliflmifllik aç›s›ndan ül-
keler aras›nda büyük farkl›l›klar oluflmufltu.
Birinci Dünya Savafl› öncesinde dünya ekonomisinde hangi geliflmeler meydana gelmiflti?
Kendi içindeki çeliflkili geliflmelere ra¤men 19’uncu yüzy›l bir emperyalizm ça-
¤› olarak ortaya ç›km›flt›. Askeri ve ekonomik bak›mdan güçlü olan ülkeler azge-
liflmifl ülkeler üzerindeki kontrollerini art›rm›fllard›. Bu kontrol iki flekilde olmak-
tayd›. Birincisi do¤rudan emperyal güçlerin kolonileri kontrol etmesiydi. Mesela,
1860 - 1890 döneminde Fransa, Vietnam ve di¤er Hindiçini ülkelerini ele geçirmek
ve yönetmek için askeri güç kullanm›flt›. Di¤er yöntem daha dolayl› olup yöneti-
len halklar›n içine düfltükleri ba¤›ml›l›k iliflkisine dayanmaktayd›. Buna örnek ola-
rak da ‹ngiltere’nin hâkimiyetindeki Latin Amerika’n›n durumu verilebilir. 
Do¤rudan veya dolayl› emperyalizmin önemli bir sonucu gümrük tarifeleri üze-
rindeki yabanc› kontrolü idi ve böylece, ekonomi politikalar› büyük ölçüde d›fl
güçler taraf›ndan kontrol edilen azgeliflmifl ülke piyasalar›na geliflmifl ülkelerin sa-
nayi mallar› kolayl›kla girebilmekteydi. Bu flekilde kontrol alt›nda tutulan ülkeler
için bu durumun sonucu sanayisizleflme olmaktayd›. Geliflmifl ülkelerin rekabet
gücü yüksek sanayileri bu ülkelerin sanayileflmesini engelliyordu. Haliyle bu ülke-
lere sanayileflmifl dünyaya birincil ürünler ve hammaddeler satmak kal›yordu.
101
4. Ünite - Dünya Ekonomisinin Ortaya Ç›k›fl› ve ‹ngiliz Hegemonyas›
‹ngiltere 19’uncu yüzy›lda
pasif bir hegemon tavr›
göstermifl, kendisi serbest
ticarete ba¤l› kalmakla
yetinmifltir.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
5

102
Uluslararas› Ekonomi Politik
Birinci Dünya Savafl›
öncesinde, korumac›l›k
politikalar›na ra¤men
ülkeler aras›nda ticaret,
finans ve göç yoluyla
karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k artm›flt›.
ABD ekonomide üstünlü¤ü
ele alm›flt›.
Savafl öncesinde geliflmifl ülkeler aras›nda artan ticaret, finans ve göç yoluyla
karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k h›zl› bir biçimde artm›flt›. Bu durum, yüksek gümrük tarifeleri
vas›tas›yla artan korumac›l›k politikalar›na ra¤men gerçekleflmiflti. ABD, yüksek
gümrük duvarlar›n›n arkas›nda sanayisini gelifltirerek bu konuda üstünlü¤ü ele al-
m›flt›. ‹ngiltere hariç di¤er geliflmifl ülkeler de 1870’ten sonra, ABD gibi gümrük du-
varlar›n› yükseltmifllerdi. Fakat buna ra¤men, uluslararas› ticaret üretimden daha
h›zl› büyüyordu ve 1913 y›l›na gelindi¤inde, ço¤u geliflmifl sanayi ülkesinde mal
ihracat› gayr›safi yurtiçi hâs›lan›n (GSY‹H) hemen hemen yüzde 13’üne eriflmiflti. 
Mal ticaretinin büyük ço¤unlu¤u geliflmifl ülkeler aras›nda, genellikle ayn› en-
düstri içinde ve bu piyasalardaki do¤rudan yat›r›mlara dayal› olarak cereyan edi-
yordu. Fakat karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n as›l itici gücü finanst›. 1913 y›l›nda uluslararas›
sermaye ak›mlar› geliflmifl ülkelerin GSY‹H’sinin yüzde 5’ine ulaflm›flt› ve bu du-
rum bu ülkelerin finans piyasalar›n›n önemli ölçüde bütünleflmesine yol açm›flt›.
Temel yat›r›m arac› tahvillerdi ve bafll›ca yat›r›mc›lar ‹ngilizlerdi. Yat›r›mlar ham-
maddelere, demiryollar›na, kamu hizmetlerine ve bay›nd›rl›k hizmetlerine yönel-
miflti ve ço¤unlukla hükümetlere borç verme fleklindeydi.
Birinci Dünya Savafl› öncesinde, bu karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤a karfl›n, dünya ekono-
misinde bu durumu yönetebilecek etkin uluslararas› kurulufllar mevcut de¤ildi. Ti-
cari ve finansal ak›mlar› düzenlemek için Alt›n Standard› sistemi tasarlanm›flt›.
Problemler ortaya ç›kt›¤›nda fiyatlarda ve iflsizlik oranlar›nda meydana gelen dal-
galanmalar vas›tas›yla bu sistem, uluslararas› hesaplarda ortaya ç›kacak s›k›nt›lar›n
üstesinden gelecekti. Bu bazen ifle yarad›; fakat baz›lar›na göre kabul edilemeye-
cek bir maliyet ortaya ç›kard›. Özellikle serbest sermaye piyasalar›n›n ortaya ç›kar-
d›¤› afl›r› yat›r›m ve spekülasyon problemleri söz konusu oldu¤unda ayarlamalar›n
etkinli¤i belirsizdi. 
1890’larda ve 20’nci yüzy›l›n bafl›nda meydana gelen finansal çöküfller sanayi-
leflmifl ülkeler aras›nda h›zla yay›l›nca, piyasalar›n daha fazla kontrol alt›na al›nma-
s› yolunda talepler de ortaya ç›kt›. Ço¤u ülkede yöneticiler, ticareti büyük ölçüde
merkantilist yaklafl›mla, uluslararas› rekabette bir silah olarak görmeye devam etti-
ler. Liberal serbest ticaret görüflünün dayand›¤› karfl›l›kl› kazanç düflüncesi 1913 y›-
l›na gelindi¤inde büyük ölçüde gerilemiflti. Dolay›s›yla, ülkeler aras›nda karfl›l›kl›
ba¤›ml›l›¤›n yaratt›¤› ba¤lar yaklaflan savafl felaketini engelleyemedi.
fiekil 4.3
Savafl bafllatan
suikast
28 Haziran 1914'de Avus-
turya taht›n›n varisi Ferdi-
nand'a suikast düzenlen-
di ve bu olay I. Dünya Sa-
vafl›'na vesile oldu.
“Büyük Depresyon” ad›
verilen 1873-1896 Krizi
boyunca, üç gerileme, iki
k›sa dönemli toparlanma
yaflanm›fl, bu süreçte
‹ngiltere, “dünyan›n
atölyesi” olmaktan ç›km›fl,
dünyan›n önde gelen üç
sanayi ülkesinden biri, baz›
yönlerden ise en zay›f› haline
gelmifltir.

B‹R‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI VE SONRASI
1914 y›l›nda bafllayan I. Dünya Savafl› asl›nda gittikçe artan karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k or-
tam›na ra¤men uluslararas› sistemin ülkelere güvenlik ve refah sa¤layacak flekilde
düzenlenememesinin bir sonucuydu. Bu düzenlemeyi yapabilecek bir güç mevcut
görünmüyordu. ‹ngiltere gücünü büyük ölçüde kaybetmiflti; 1870’de dünya ticare-
tinin yaklafl›k yüzde 24’ünü kontrol ederken, savafl bafllad›¤›nda pay› yüzde 15’in
alt›na düflmüfltü. Ayr›ca ‹ngiltere’nin, daha önce de belirtildi¤i gibi, K›ta Avrupa-
s›’ndaki devletler üzerinde yeterli hâkimiyeti yoktu. 
Savafl ‹ngiltere’nin zay›fl›¤›n› tamamen a盤a ç›kard› ve gücünü ve hâkimiyeti-
ni  büyük ölçüde kaybetmesine yol açt›. Uluslararas› ekonomik güç savafl s›ras›n-
da yeniden da¤›ld›, dünya ekonomisinin iflleyifli kesintiye u¤rad› ve ülkeler ara-
s›ndaki ticari ve finansal ba¤lar tahrip oldu. 1873 ile 1914 y›llar› aras›nda oluflan
karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k da ortadan kalkt›. ‹ngiltere deniz afl›r› varl›klar›n›n birço¤unu
savafl masraflar›n› karfl›lamak için satmak zorunda kald›; dolay›s›yla buralardan el-
de etti¤i gelir ak›mlar› art›k ticaret aç›klar›n› finanse etmeye kâfi gelmiyordu. Ay-
r›ca, savafl masraflar›n›n oluflturdu¤u borçlar, Almanya’n›n ödemekle yükümlü ol-
du¤u savafl tazminatlar›, ABD’nin yeni alacakl› ülke olarak ortaya ç›kmas› ve afl›-
r› de¤erlenmifl sterlin gibi birçok uluslararas› ekonomik istikrars›zl›k unsuru mey-
dana geldi.
Sonunda uluslararas› ekonomi çöktü. Daha önce Almanya’ya yönelmifl olan ve
Almanya’n›n ‹ngiltere ve Fransa’ya olan savafl tazminatlar›n› ödemek için borç ola-
rak ald›¤› ABD sermayesi, 1927 sonras›nda hisse senedi piyasas›na yöneldi ve spe-
külatif hareketleri art›rd›. Bunun sonucunda Avusturya ve Almanya’da banka iflas-
lar› dalgas› ortaya ç›kt›. Bankac›l›k sektöründeki panik Avrupa’ya yay›l›p oradan
ABD’ye ulafl›nca hisse senedi piyasas›nda çöküfle sebep oldu. 1929 y›l›nda ortaya
ç›kan borsa çöküflü uluslararas› mal piyasas›nda mevcut olan istikrars›zl›klar› daha
da art›rd›. Ortaya ç›kan depresyon fliddetlendikçe; ülkeler kendi ekonomilerini
canland›rmak ve problemi di¤er ülkelere ihraç etmek üzere “komfluyu zarara sok-
ma” politikas› uygulamaya bafllad›lar. Gümrük duvarlar› yükseltildi; uluslararas› ti-
caret darald›.
Birinci Dünya Savafl›’n›n ard›ndan uluslararas› ekonomik istikrar›n sa¤lanmas›-
n› önleyen bafll›ca üç önemli faktör söz konusuydu. ‹lk olarak, hükümetlerin ço¤u
ekonomilerini düzenleyip yönetecek politik güce ve tecrübeye sahip de¤illerdi.
Uluslararas› ekonomi alan›nda böyle bir rol üstlenme kabiliyetleri daha da azd›.
Bunun sonucunda önemli problemler çözülmeden öylece b›rak›ld›. Bu durumda
dünya ekonomisi, özellikle ekonomik bunal›m zamanlar›nda fazla veren ülkeler-
den aç›k veren ülkelere sermaye transferini gerçeklefltirecek etkin bir mekanizma-
dan mahrum kal›yordu.
‹kinci olarak, savafltan dünyan›n en büyük ekonomik gücü olarak ç›kan ABD’nin
liderlik rolü oynamaktan uzak durmas› uluslararas› ekonomik sistemde büyük bir
boflluk do¤urmufltu. ‹ngiltere 19’uncu yüzy›ldaki gibi bu rolü oynayabilecek güce
sahip de¤ildi; ABD’de ise politik sistem bu sorumlulu¤u üstlenecek olgunlu¤a erifl-
memiflti. Üçüncü olarak, 1929 krizinden sonra baflgösteren ekonomik çöküntünün
fliddeti, ülkeleri ekonomilerini savunmak için korumac› ve otarflik politikalara yö-
neltmiflti. Gerçi yeniden yap›lanma ve iflbirli¤i yönünde baz› teflebbüsler yok de-
¤ildi. Devletlerin b›rakt›¤› bofllu¤u doldurmak için özel kesimin çabalar› oluyordu.
Ayr›ca 1930’larda, ABD’nin uluslararas› iflbirli¤ini organize etme konusundaki çe-
kingenli¤i azalm›flt›. Fakat bu geliflmeler yeterli olmaktan uzakt›.
103
4. Ünite - Dünya Ekonomisinin Ortaya Ç›k›fl› ve ‹ngiliz Hegemonyas›
Birinci Dünya Savafl›
‹ngiltere’nin ekonomik
bak›mdan zay›fl›¤›n› a盤a
ç›kard› ve hâkimiyetini
büyük ölçüde kaybetmesine
sebep oldu. Ayr›ca, dünya
ekonomisinin iflleyifli de
savafl yüzünden iyice
a¤›rlaflt›.
I. Dünya Savafl›’ndan sonra
‹ngiltere art›k hegemon güç
rolünü oynayabilecek
durumda de¤ildi. Dünyan›n
en büyük ekonomik gücü
olan ABD’nin bu konuda
liderli¤i ele almaktan
kaç›nmas› ise uluslararas›
sistemde büyük bir boflluk
do¤urdu.

Birinci Dünya Savafl›’n›n Ekonomik Sonuçlar›
ABD bafllang›çta, savaflta tarafs›zl›¤›n› ilan etmiflti fakat ‹ngiltere ve Fransa’n›n ihti-
yaç duydu¤u harp gereçlerinin bafll›ca tedarikçisi durumundayd›. ABD’nin 1917 y›-
l›nda savafla girmesinden öncesi müttefikler, bu mallar›n karfl›l›¤›n› deniz afl›r› ya-
t›r›mlar›n› paraya çevirerek ve özel ABD bankalar›ndan kredi alarak ödemifllerdi.
ABD’nin savafla girmesinden
sonra ise bu ifl için gereken
krediler ABD hükümeti tara-
f›ndan karfl›lanm›flt›. Savafl so-
na erdi¤inde ‹ngiltere ve Fran-
sa’n›n borçlar› 10 milyar dola-
r› aflm›fl ve ABD dünyadaki en
büyük alacakl› ülke durumu-
na gelmiflti.
Ayr›ca, Avrupa’n›n d›fl te-
darikçilere dayanmas› ve ih-
racat›n›n kesintiye u¤ramas›
baz› çevre ülkelerinde, özel-
likle de Japonya ve ABD’de
üretimi canland›rm›flt›. Asya
ve Avrupa’da sahip oldu¤u
pazarlar› geniflleten Japonya,
ciddi endüstriyel ve teknolo-
jik geliflmelere imza atm›flt›.
Baflka baz› devletlerde, tica-
ret düzeninin çökmesi, Avru-
pa’dan gelen mallar› ikame et-
mek üzere iç üretimi gelifltir-
me yönünde bir teflvik olufltur-
mufltu. Sonuç olarak, Avrupal› devletlerin savafla odaklanmalar› sanayi üretiminin
baflka ülkelere kaymas›na ve büyük bir uluslararas› boç yükünün ortaya ç›kmas›-
na yol açm›flt›.
Bunlara, Avrupa’da üretim imkânlar›n›n tahrip olmas› ve savafl› finanse etmek
üzere al›nan tedbirlerin ortaya ç›kard›¤› finansal güçlükleri ekleyebiliriz. Dört y›l
boyunca maksimum kapasiteyle üretim yap›lmas› ve y›pranan donan›m›n yerine
yenisinin konulamamas› Avrupa’n›n dünya ekonomisindeki rekabet gücünü azalt-
m›flt›. Savafl ayr›ca, Alt›n Standard› sisteminin terk edilmesine sebep olmufltu. Art›k
paralar›n bir alt›n karfl›l›¤› yoktu ve hükümetler, savaflta artan devlet harcamalar›-
n› finanse etmek için para arz›n› h›zla art›rmaktayd›lar. Sonuç; enflasyon, Avru-
pa’n›n rekabet gücünün daha da azalmas› ve savafltan sonra da genifl ticaret aç›k-
lar›n›n devam etmesi olmufltu.
Ülkelerdeki politik vizyon yetersizli¤i de bu problemlerin çözümünü engelli-
yordu. Pek çok ülkede devlet adamlar› ve halkta savafl öncesi duruma dönme ar-
zusu vard›. Alt›n Standard› sisteminin ihya edilerek sabit kurlara ve parasal istik-
rara dönülmesi gerekti¤i konusunda bir inanç söz konusuydu. Savafl s›ras›nda
ortaya ç›km›fl bulunan devlet müdahaleleri çabucak kald›r›l›rken, bar›fl görüflme-
leri s›ras›nda dünya sisteminin istikrara kavuflturulmas›na yönelik çabalar göz ar-
d› edilmiflti. Özellikle ABD’nin, savafl borçlar›n›n derhal ödenmesinde ›srar etme-
104
Uluslararas› Ekonomi Politik
Resim 4.4
Siperde askerler
Dört Kanadal› asker,
Willerval’e yak›n siperlerde
(Vimy Ridge Bölgesi), 1
Nisan 1918 y›l›nda,
mektup yazarken ve
uyurken... (Imperial War
Museum izniyle)
Birinci Dünya Savafl›
Avrupa’da sanayi üretiminin
tahrip olmas›na ve büyük bir
borç yükünün ortaya
ç›kmas›na sebep oldu.
Özellikle ABD ve Japonya’da
üretimi art›rd›.
I. Dünya Savafl› sonunda
yüklü miktarda tazminat
ödemeye mahkûm olan
Almanya'n›n bu ödemeleri
karfl›lamak için para
basmas›, 1914'de 1 dolar =
4,2 Alman mark›na eflitken,
1923 y›l› sonlar›nda 1 dolar
= 4,2 trilyon mark olmas›na
neden oldu.

si belki de vizyon eksikli¤inin en belirgin göstergesiydi. ABD bu ›srar›yla Avru-
pa’n›n içinde bulundu¤u ödemeler bilançosu aç›klar›n› ve bu ödemelerin duru-
mu daha da kötülefltirerek Avrupa’n›n toparlanmas›n› engelleyece¤ini görmez-
den geliyordu.
Avrupa’daki cari ifllemler bilançosu aç›klar› savafl tazminatlar›n›n ve borçlar›n›n
ödenmesini engelliyordu. Bir de 1922 y›l›nda, ABD zaten koruyucu olan gümrük
duvarlar›n› yükseltince, Avrupa’n›n ABD piyasas›na mal satarak cari ifllemler bilan-
çosu fazlas› verme ve bu sayede borçlar›n› ödeme imkân› daha da azald›. Savafl s›-
ras›nda finansal piyasalarda meydan gelen güç kaymas› sebebiyle kurlar sabit tu-
tulam›yordu. Kurlarda ortaya ç›kan dalgalanmalar ise ifladamlar›n›n yat›r›mlar› ko-
nusunda hesap yapma imkânlar›n› ortadan kald›r›yordu. ABD içinse yurtiçi ekono-
mi Avrupa’n›n ekonomik olarak toparlanmas› karfl›s›nda öncelik tafl›yordu.
Dünya Ekonomisinin Çöküflü ve Otarflik Politikalar
I. Dünya Savafl›’n›n yaratt›¤› dengesizlikler ve bunlar› çözmeye yönelik çabalar›n
yetersizli¤i 1930’larda yaflanan büyük depresyonun as›l sebebi olmamakla birlik-
te durumu kötülefltiren bir etki yapm›flt›r. ABD’de, ekonomik genifllemeden ve
spekülasyondan endifle eden merkez bankas› (Federal Reserve) 1928 y›l›nda kre-
dilerde daraltmaya gitti. Sonuç ABD’nin verdi¤i d›fl kredilerinde azalma, üretimin-
de düflüfl ve 1929 y›l›nda hisse senedi piyasas›ndaki balonun patlamas› oldu.
ABD’nin d›fl kredileri 1929 y›l›nda 1928 y›l›na göre yar› yar›ya azald›. 1930 y›l›nda
yeniden yüzde elli oran›nda bir azalma oldu. Bu durum Avrupa’da yat›r›m ve üre-
tim düflüflüne yol açt› ve bu düflüfl, ABD’deki ekonomik yavafllamayla birlikte,
mal fiyatlar›nda keskin bir düflüfle sebep olarak hisse senedi fiyatlar›ndaki çökü-
fle katk›da bulundu.
1930 ile 1931 y›llar› aras›nda dünya ekonomisinde meydana gelen h›zl› çöküfl
ticaret, finans ve ekonomik yönetim sistemindeki zaaf› a盤a ç›kard›. ABD’de, 1930
y›l› boyunca, imalat sanayiindeki üretim yüzde 20, ihracat ise yüzde 35 azald›. Ay-
n› y›l, iflsizlik oran› ‹ngiltere’de yüzde 10’dan yüzde 16’ya, Almanya’da ise yüzde
105
4. Ünite - Dünya Ekonomisinin Ortaya Ç›k›fl› ve ‹ngiliz Hegemonyas›
Resim 4.5
Kara Sal›
“Kara Sal›” olarak an›lan 29
Ekim 1929, geçti¤imiz yüzy›-
l›n en büyük ekonomik krizi-
nin bafllang›c› olarak kabul
ediliyor. 1929 y›l›nda yafla-
nan Büyük Buhran'la günü-
müzde yaflanan 2008 krizinin
en önemli ortak noktas›, her
ikisinin de küresel ekonomiyi
sarsm›fl olmalar›.
I. Dünya Savafl›’n›n yaratt›¤›
dengesizlikler ve bunlar›
çözme konusunda yeterli
uluslararas› iflbirli¤i ve
çaban›n olmamas› 1930’lu
y›llarda büyük bir ekonomik
çöküfle yol açt›.

13’ten yüzde 22’ye yükseldi. 1933 y›l›na gelindi¤inde ABD’deki bankac›l›k sistemi
tamamen çökme tehlikesiyle yüz yüze gelmiflti.
Uluslararas› para ve ticaret sisteminde yaflanan da¤›lma, ülkelerin dünya eko-
nomisinden kopuk olarak depresyonla kendi bafllar›na mücadele etmeye çal›flt›k-
lar› bir dönemi bafllatt›. 1930’lar›n bafllar›nda ABD’de, Smoot-Hawley Kanunu’yla
gümrük duvarlar› önemli ölçüde yükseltildi. Bu, bütün dünyada gümrük tarifele-
rinde art›fllara yol açt›. 1931 y›l›nda Japonya, pazarlar›n› ve kaynaklar› güvence al-
t›na alma ümidiyle Çin’in Mançurya bölgesini iflgal etti.
‹ngiltere, 1931 y›l›nda Alt›n Standard›n› terk ettikten sonra, paras› sterlinin de-
¤erini yüzde 30’dan fazla düflürdü ve ihraç mallar›n›n rekabet gücünü önemli öl-
çüde art›rd›. Ayr›ca, sterlinin ortak para olarak kullan›ld›¤› bir ticaret bloku olufltur-
maya çal›flt› ve bunda k›smen baflar›l› oldu. Ucuz para ve konut piyasas›ndaki pat-
lamayla birlikte bu tedbirler, ‹ngiltere’nin, içinde bulundu¤u güç durumdan yavafl
yavafl da olsa s›yr›lmas›n› sa¤lad›.
Fransa da Alt›n Standard›’nda kalmaya devam eden bir grup ülkeyle birlikte bir
ticaret bloku organize etti. Fakat bunun ekonomik toparlanma yönünde etkisi çok
s›n›rl› oldu. Nazi yönetimi alt›ndaki Almanya, toparlanmak için ulusal ekonomik
planlama, devlet tahvilleri ç›kararak borçlanma, zorunlu askerlik ve silah üretimi
gibi tedbirleri uygulamaya koydu.