Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı
QAYDA J. Mürəkkəb morfoloji
Yüklə 10,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
QAYDA J. Mürəkkəb morfoloji diaqnozlar: Əgər mürəkkəb termin XBT-O-da qeyd edilmirsə, həmin terminin kök sözlərinin ardıcıllığını dəyişin. Mürəkkəb sözlərin heç də hamısı bu siyahıda verilmir. Məsələn, XBT-O-da miksofibrosarkoma termini olmasa da, fibromiksosarkoma termini mövcuddur. Əgər axtardığınız termini tapa bilmirsinizsə, kök sözlərin müxtəlif ardıcıllıqla kombinasiyalarını axtarın. 34-cü səhifədə verilən kod- laşdırma təlimatlarına nəzər salın. QAYDA K. Bir neçə morfoloji terminin kodlaşdırılması: Bir şişin diaqnozunda müxtəlif kodlara malik iki modifikasiyaedici sifətdən istifadə edildikdə bir kod bütün diaqnostik terminləri əhatə edə bilmirsə, daha əvvəl verilən yuxarı koddan istifadə edin. Əgər termin müxtəlif kod nömrələrinə malik iki və ya daha artıq modifikasiyaedici sifətə malikdirsə, ən yüksək kod nömrəsinə malik olanı istifadə edin, çünki, adətən, həmin kod daha spesifik olur. 34-cü səhifədə verilən kodlaşdırma təlimatlarına istinad edin. Cədvəl 14. XBT-O-3-də verilən qaydalar və XBT-O-2-də onlara müvafiq olan nömrələr XBT-O (III nəşr) XBT-O (II nəşr) 2 3 Mövzu Topoqrafik region və dəqiqləşdirilməmiş nahiyələr Sözönləri Birdən artıq topoqrafik kateqoriya və ya altkateqoriya Limfomaların topoqrafik kodları Leykemiyaların topoqrafik kodları Davranış kodu Diferensiasiya dərəcəsi Nahiyəyə aid morfologiya Mürəkkəb morfoloji diaqnozlar Çoxsaylı morfoloji terminlərin kodlaşdırılması A B C 4 D 12 E 13 F 5 G 6 H 8, 9 J 10 K 11 * Qeydlər: II nəşrdə qayda 1-də on rəqəmli kodun strukturu təsvir edilir. II nəşr, qayda 7-də “xərçəng” və “karsinoma” terminləri arasındakı fərq izah edilir. II nəşr, qayda 14-də çoxsaylı yenitörəmələrin kodlaşdırılması ilə əlaqədar məsələlər təsvir olunur. Qayda 1 ilə qarışdırılmaması üçün üçüncü nəşrdə Qayda I yoxdur. Topoqrafiya və morfologiyanın kodlaşdırılması qaydaları ...................................................................................................................................................................... ____________________________________________________________________________ 20 4.2. TOPOQRAFİYA 4.2.1 Giriş Topoqrafik kod yenitörəmənin yarandığı lokalizasiyasını, digər sözlə, haradan əmələ gəldiyini bildirir. XBT- O-nun üçüncü nəşrində topoqrafik kodlara heç bir dəyişiklik və ya əlavə edilməmişdir. C00-dan C80-dək olan topoqrafik kod və ya rubrikalar XBT-10-un II hissəsində bədxassəli yenitörəmələrə aid bölməyə istinad edir və bu mənada XBT-O ilə XBT-10 arasındakı fərqlər müvafiq bölmədə göstərilir. Bədxassəli, xoşxassəli, in situ və bəd və ya xoşxassəli olub- olmamasından asılı olmayaraq, bütün yenitörəmələr XBT-O-da eyni topoq- rafik kodlarla kodlaşdırılır. 4.2.2. Sifət formaları Yenitörəmənin aid olduğu topoq- rafik nahiyə isim və ya ona uyğun sifətdən istifadə etməklə kodlaşdırıla bilər, məsələn, “körpü qlioması” və ya “körpünün qlioması”. Ümumilikdə, isim formaları XBT-O-nun rəqəmli siyahısı və əlifba indeksi ilə göstərilir: məsələn, siyahıda “körpü” var, “körpünün” isə yoxdur. Rahat kodlaşdırma məqsədilə çox rast gəlinən sifətlərdən yalnız bir neçəsi, məsələn, “uşaqlıq” və “mədə” XBT-O- da qeyd edilir. Düzgün isimin istifadəsilə bağlı tərəddüd olduqda, kodlaşdırma aparan şəxs tibbi lüğətə müraciət etməlidir. 4.2.3. Xüsusi topoqrafik kodlar Qida borusunun hissələri Qida borusunun müxtəlif hissə- lərinin təsnifatı üçün bir-birinə uyğun gəlməyən iki müxtəlif sistem istifadə edildiyinə görə bunların hər ikisi həm XTB-O, həm də XBT-10-da (Cədvəl 15) əksini tapmışdır. Radioqrafik və cərrahi məqsədlə boyun, döş və qarın terminləri, endoskopik və klinik məqsədlər üçün isə yuxarı, orta və aşağı üçdəbir terminləri tətbiq olunur. Cədvəl 15. Qida borusu kodunun quruluşu C15 C15.0 C15.1 C15.2 C15.3 C15.4 C15.5 C15.8 C15.9 QİDA BORUSU Qida borusunun boyun hissəsi Qida borusunun döş hissəsi Qida borusunun qarın hissəsi Qida borusunun yuxarı üçdəbiri Qida borusunun proksimal üçdəbiri Qida borusunun orta üçdəbiri Qida borusunun aşağı üçdəbiri Qida borusunun distal üçdəbiri Qida borusunun yuxarıda qeyd edilən iki və ya daha artıq nahiyəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Qida borusu, ƏGO Qəlsəmə yarığı və Mekkel divertikulu yenitörəmə nahiyələri kimi Həm “qəlsəmə yarığı”, həm də “Mekkel divertikulu” anadangəlmə qüsurlar olduğuna görə, XBT-10-da müvafiq olaraq, Q18.0 və Q43.0 kateqoriyasında kodlaşdırılmışlar. Bununla belə, qeyd edilən ano- maliyalar yenitörəmələrə başlanğıc verən toxumalar əmələ gətirə bilir. Onkoloji Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, üçüncü nəşr, birinci baxış ...................................................................................................................................................................... ____________________________________________________________________________ 21 XBT-O-nun topoqrafiya bölməsində C10.4 - qəlsəmə yarığı və C17.3 - Mekkel divertikulu kodları qeyd edilir. Bu terminlərin yalnız aidiyyəti yenitörəməyə başlanğıc verən toxuma olduqları halda istifadə edilməli olduqlarını bildirmək üçün onların adından sonra mötərizə içərisində “yenitörəmə nahiyəsi” ifadəsi işlədilir. Yenitörəmənin bu toxumalarda yarandığı hallar istisna olmaqla, qeyd edilən anadangəlmə anomaliyalar üçün XBT-O-nun topoqrafik kodları tətbiq edilməməlidir. 4.2.4. Topoqrafik regionlar və dəqiqləşdirilməmiş nahiyələr QAYDA A. Əgər diaqnozda törə- mənin toxuma mənşəyi göstərilmirsə, “ƏGO” əvəzində hər bir dəqiqləşdi- rilməmiş nahiyəni əlifba göstərici- sində təklif edilən müvafiq kodla kodlaşdırın. İnsan bədənindəki regionlar və dəqiqləşdirilməmiş nahiyələrə aid olan diaqnozların kodlaşdırılması problemli bir məsələdir. Əksər dəqiqləşdiril- məmiş nahiyələr XBT-O-nun C76 kateqoriyası altında kodlaşdırılır, lakin bəziləri, məsələn, “yuxarı ətraf” bir neçə toxumadan təşkil olunmuşdur (Cədvəl 16). Diaqnozun adında şişin mənşəyini göstərən toxuma göstə- rilməyə bilər. Məsələn, “yuxarı ətraf” dedikdə yuxarı ətrafın dərisi, müxtəlif yumşaq toxumaları və hətta sümükləri nəzərdə tutula bilər. Birincili nahiyə barədə heç bir təfsilatın məlum olmadığını bildirən “yuxarı ətraf, ƏGO” C76.4 kimi kodlaşdırılır. Yuxarı ətraf şişlərinin kodlaşdırılmasını asanlaşdırmaq üçün əlifba sırası ilə verilən indeksdə yuxarı ətraf sözündən aşağıda ona aid olan müxtəlif toxumalar əlifba sırası ilə verilir. Cədvəl 16. Əlifba göstəricisində verilən topoqrafik regionların nümunələri C76.4 C44.6 C49.1 C49.1 C49.1 C44.6 C49.1 C49.1 C40.1 C40.1 C77.3 C47.1 C49.1 C49.1 C40.0 C40.0 C47.1 C49.1 C49.1 C49.1 Yuxarı ətraf ƏGO ƏGO (karsinoma, melanoma, nevus) ƏGO (sarkoma, lipoma) birləşdirici toxuması dərialtı toxuması dərisi əzələsi fibroz toxuması qısa borulu sümükləri qısa borulu sümükləri, aidiyyəti oynaqları limfa düyünü periferik sinirləri piy toxuması skelet əzələsi uzun borulu sümüyü uzun borulu sümüyü, aidiyyəti oynaqların vegetativ (avtonom) sinir sistemi vətəri vətər yatağı yumşaq toxuması Əlifba sırası indeksində çox rast gəlinən xoş və bədxassəli yeni- törəmələrə nümunələr (mötərizə içə- risində) verilir və bunlar əmələ gəldikləri toxumaya aid edilir. Yuxarı ətrafda karsinoma, melanoma və xal C44.6 kimi kodlaşdırılır və “yuxarı ətraf dərisi”ni nəzərdə tutur. Mötərizə içərisində verilən bu cür məlumatlar kodlaşdıran şəxsə kömək etmək və məsələn, yuxarı ətrafın müxtəlif növ karsinomalarını (yastı hüceyrəli kar- sinoma, epidermoid karsinoma) göstərmək üçün nəzərdə tutulmuş və C76.4 (yuxarı ətraf, ƏGO) kimi deyil, C44.6 (yuxarı ətraf dərisi) kimi kodlaşdırılmalıdır. Analoji olaraq, sarkoma və lipoma C49.1 kimi kodlaşdırılır ki, bu da yuxarı ətrafın müxtəlif yumşaq toxumalarının topoqrafik kodunu təşkil edir. Əksər sarkomalar, məsələn, Topoqrafiya və morfologiyanın kodlaşdırılması qaydaları ............................................................................. ___________________________________ 22 fibrosarkoma, liposarkoma və angi- osarkoma mənşəyini yumşaq toxu- malardan götürür. Əlifba sırası indeksində bədənin C76 topoqrafik kodu altında verilən digər dəqiq- ləşdirilməmiş nahiyələri və regionları üçün də analoji yanaşmadan istifadə edilir. Bəzi dəqiqləşdirilməmiş nahi- yələr, məsələn, çənə, ƏGO və alın ƏGO C76-ya deyil, dəriyə (C44-ə) aid edilir. Sümük şişləri xüsusi diqqət tələb edir. Həm osteo- (“sümük”), həm də xondrosarkomalar (“xondro” qığırdaq) adətən sümükdə yaranır. “Yuxarı ətraf sümüyü” C40.0 kimi kodlaşdırılır, “yuxarı ətrafın uzun sümükləri, kürək sümüyü və aidiyyəti oynaqlar”ı bildirir və əgər osteosarkoma və ya xondrosarkoma yuxarı ətraf sü- müklərindən birində baş verərsə, bu koddan istifadə edilməlidir. Periferik sinirlər və birləşdirici toxumalar Periferik sinirlər (C47._) və birləşdirici toxumalara (C49._) bir sıra müxtəlif toxumalar aiddir (aidiyyəti terminlər üçün topoqrafik siyahıya nəzər salın). Əlifba sırası indeksində bədənin bütün nahiyələrinə aid olan müvafiq terminlərin hamısı əks olunmur. Məsələn, birləşdirici toxu- maya aid edilən adipoz toxuma hər bir dəqiqləşdirilməmiş nahiyə üçün verilmir. 4.2.5. Sözönləri QAYDA B. Əgər topoqrafik nahiyənin adının qarşısına peri-, para- və ya bənzər kimi XBT-O-da xüsusi göstərilməyən sözönləri əlavə edilmişsə, törəmənin mənşəyi spe- sifik toxumanın göstərildiyi hallar istisna olmaqla, nahiyəni müvafiq dəqiqləşdirilməmiş C76 altkateqo- riyası ilə kodlaşdırın. Topoqrafik nahiyə və müxtəlif orqanların adının yanında peri-, para-, pre-, supra-, infra- və s. kimi şəkilçilər tez-tez istifadə edilir. Bu şəkilçilər vasitəsilə modifikasiya edilən topoq- rafik nahiyələrdən bir neçəsi XBT-O-da qeyd edilir və onlara uyğun kod təyin edilmişdir. Məsələn, “periadrenal toxuma”, “peripankreatik toxuma” və “retrosekal toxuma” siyahıda verilir və bunlara “retroperiton”u müəyyən edən C48.0 kodu verilir. “Paraaortal limfa düyünü” XBT-O-da qeyd olunur və ona aortal limfa düyünü ilə eyni kod nömrəsi – C77.2 təyin edilir. XBT-O-da belə sözönləri vasitəsilə modifikasiya edilmiş bütün topoqrafik nahiyələri əhatə etmək mümkün deyil. Təcrübədə belə şəkilçilərin istifadəsi həmin nahiyənin dəqiqləşdirilməmiş olmasına dəlalət edir. Kodlaşdırmanı aparan şəxslər XBT-O-da göstə- rilməyən digər dəqiqləşdirilməmiş nahiyələr üçün C76 rubrikasından istifadə etməlidirlər. Eyni qayda spe- sifik topoqrafik nahiyənin “sahəsində” və ya “regionunda” olan qeyri-dəqiq elementlər üçün də tətbiq olunur. 4.2.6. Bir neçə nahiyənin hü- dudlarını əhatə edən bədxassəli yenitörəmələr QAYDA C. Şiş iki və ya daha artıq kateqoriyanı və ya altkateqoriyanın hüdudlarını əhatə edirsə və əmələgəl- mə mənbəyi müəyyən edilə bilmirsə, “.8” altkateqoriyanı tətbiq edin. C00-C76 kateqoriyalarında birincili bədxassəli yenitörəmələr yarandıqları toxuma və ya orqana görə təsnif edilir. Bir çox üç simvollu rubrikalarda daha sonra ad təyin edilmiş hissələr və ya Onkoloji Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, üçüncü nəşr, birinci baxış 23 altkateqoriyalar müəyyən edilir. Üç simvollu kateqoriya daxilində iki və ya daha artıq yanaşı yerləşən nahiyəni əhatə edən eyni və mənşəyini təşkil edən toxumanın müəyyənləşdirilə bilmədiyi yenitörəmə “.8” kate- qoriyasına – “qeyd edilən iki və ya daha artıq nahiyənin hüdudlarından kənara çıxan zədə” kimi təsnif edilir (əgər başqa yerdə spesifik olaraq kateqoriyalara ayrılmamışdırsa). “Qeyd edilən iki və ya daha artıq nahiyə” dedikdə həmin nahiyələrin yanaşı yerləşməsi nəzərdə tutulur. Rəqəm ardıcıllığı ilə gələn alt- kateqoriyalar əksər hallarda anatomik olaraq yanaşı yerləşən strukturları əhatə etsə də, bu mütləq qayda deyil (məsələn, sidik kisəsi C67) və belə olmadığı hallarda topoqrafik əla- qələrin müəyyən edilməsi üçün anatomiya kitablarına müraciət edilməlidir. Məsələn, “qida borusu və Bəzən yenitörəmə müəyyən sistem daxilində iki və ya daha artıq üç simvollu kateqoriyanın təmsil olunduğu iki və ya daha artıq nahiyəni əhatə edə bilər. Bu halda orqan sistemlərində iki və ya daha artıq nahiyəni əhatə edən altkateqoriyaların siyahısını görmək üçün 17-ci Cədvələ nəzər salın. Məsələn, “mədə və nazik bağırsaqların karsinoması” – C26.8, yəni “həzm sisteminin qeyd edilən iki və ya daha arıtq nahiyəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədəsi” kimi təsnif edilməlidir. mədənin karsinoması” spesifik olaraq C16.0 (kardiya) kimi təsnif edilir, lakin “dilin ucu və ventral səthinin karsinoması” isə C02.8 kimi təsnif edilməlidir. Digər tərəfdən “dilin ucunun onun ventral səthinə də yayılan karsinoması” C02.1 kimi təsnif edilməlidir, belə ki, bu halda mənşə, yəni dilin ucu məlumdur. Topoqrafiya və morfologiyanın kodlaşdırılması qaydaları 24 r r Cədvəl 17. Bir neçə üç simvollu kateqoriyanı əhatə edən yenitörəmələr üçün nahiyə kodları C02.8 C08.8 C14.8 C21.8 C24.8 C26.8 C39.8 C41.8 C49.8 C57.8 C63.8 C68.8 C72.8 4.2.7. Limfomalara aid topoqrafik kodlar QAYDA D. Əgər limfoma limfa düyünlərindən inkişaf edirsə, onu C77.0 ilə kodlaşdırın. Əgər limfoma bir neçə limfa düyünü regionunu əhatə edirsə, onu C77.8 kimi (çoxsaylı regionların limfa düyünləri) kod- laşdırın. Düyündən kənar (ekstra- nodal) limfomaları yarandığı toxumaya (bu, biopsiyanın aparıldığı nahiyə olmaya da bilər) görə kodlaşdırın. Əgər limfomanın nahiyəsi qeyd edilmirsə və ekstranodal olmasına şübhə varsa, onu C80.9 kimi (naməlum birincili nahiyə) kodlaşdırın. Solid şişlərdən, məsələn, süd vəzi və ya mədə xərçəngindən fərqli olaraq, limfomalar sistemli (generalizə olunmuş) proses hesab olunur. Limfo- maların əksəriyyəti limfa düyünündə (topoqrafik kodu C77._) və ya badamcıqlar, dalaq, Valdeyer həlqəsi, nazik bağırsaqların Peyer düyüncük- ləri və ya çəngələbənzər (lat. tymus) vəzi kimi limfatik toxumalarda yaranır və “nodal” (və ya düyün) limfomaları adlandırılır. Limfomalar həmçinin müxtəlif orqanların limfatik toxumalarında, məsələn, mədə və ya bağırsaqlarda yarana bilər. Belə limfomalar “ekstra- nodal” (“düyündənkənar”) və ya “ekstralimfatik” adlandırılır. Ona görə də limfomalar üçün nahiyələrə aid topoqrafik kodlaşdırma tətbiq edilmir. Bəzi hallarda ekstranodal və ekstralimfatik terminləri bir-birinə ekvivalent kimi istifadə edilsə də, əslində “ekstranodal” termini limfo- manın limfa düyünündə yaranma- dığını, lakin yuxarıda qeyd edilən limfatik toxumalardan birində meydana çıxa biləcəyini, “ekstra- limfatik” termini isə limfomanın, Onkoloji Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, üçüncü nəşr, birinci baxış Dilin yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədəsi Böyük ağız suyu vəzilərinin yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Dodaq, ağız boşluğu və udlağın yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Düz bağırsaq, anus və anal kanalın yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Öd yolunun yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Həzm sisteminin yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Tənəffüs və döş qəfəsi orqanlarının yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Sümük, oynaq və oynaq qığırdaqlarının yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Birləşdirici, dərialtı və digər yumşaq toxumaların yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Qadın cinsiyyət orqanlarının yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Kişi cinsiyyət orqanlarının yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Sidik orqanlarının yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi Baş beyin və mərkəzi sinir sisteminin yuxarıda qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi ...................................................................................................................................................................... ____________________________________________________________________________ 25 qeyri-limfatik orqan və ya toxumada əmələ gəldiyini bildirir. Nodal və ya ekstranodal lim- fomaları qeyd edərkən, şişin birincili yaranma nahiyəsini müəyyən etmək vacibdir. Həmin nahiyə biopsiya götürülən və ya metastazlaşma baş verən nahiyə olmaya bilər. Məsələn, iri hüceyrəli diffuz B-hüceyrəli limfoma həm nodal, həm də birincili ekstranodal şiş ola bilər. Biopsiya limfa düyünündə aparıla bilər, lakin, əsas xəstəlik birincili düyündənkənar orqanda ola bilər. Belə diferensiasiyanın aparılması üçün yeganə etibarlı üsul instrumental diaqnostik müayinələrlə şişin mərhələsinə dair məlumat əldə edilməsindən ibarətdir. Lakin onkoloji xəstəliklərə dair registrlər üçün bu məlumat asan əlçatan olmaya bilər. Əgər hər hansı limfa düyününün birincili nahiyəni təşkil etdiyi dəqiqdirsə, kodlaşdırma da müvafiq qaydada aparılmalıdır. Əks təqdirdə “limfa düyünü, ƏGO” (C77.9) istifadə edilməlidir. Əgər birincili nahiyənin limfa düyünləri olmadığı məlum olarsa, bu zaman “naməlum birincili nahiyə” (C80.9) kodundan istifadə edilməlidir. Belə fərqləndirmənin apa- rılması vacibdir, çünki ekstranodal lim- fomaların proqnozu daha yaxşı ola bilir. 4.2.8. Leykemiyaların topoqrafik kodlaşdırılması QAYDA E. Miyeloid sarkoma (9930/3) istisna olmaqla, bütün leykemiyaları C42.1 kimi (sümük iliyi) kodlaşdırın. Miyeloid sarkoma orqan və ya toxumadakı leykemik depodan ibarət olduğu üçün yarandığı mənbəyə görə təsnif edilməlidir. 4.3. MORFOLOGİYA 4.3.1. Giriş Morfoloji kod yenitörəməyə çevrilmiş hüceyrənin növünü və bioloji fəallığını kodlaşdırır, digər sözlə, inkişaf etmiş şişin növünü və davranışını bildirir. Tam morfoloji kod üç komponentdən təşkil olun- muşdur: 4 rəqəm – hüceyrənin növü (histologiya) 1 rəqəm – davranış 1 rəqəm – diferensiasiya dərəcəsi və ya fenotip. XBT-O-da morfoloji kodlar verilmiş şiş hüceyrəsinin növünü, əlavə rəqəm isə davranışını kodlaş- dırır. Törəmənin dərəcəsi, diferen- siasiya və ya fenotip şiş haqda əlavə məlumat təqdim edir. Yüklə 10,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|