Ümumi histologiya

Kollagen liflər (fibrae collagenae)
Birləşdirici toxumanın hüceyrəarası maddəsinin lifli strukturları içərisində ən geniş yayılmış kollagen liflərdir. Sıx birləşdirici toxumada mexaniki vəzifənin üstünlüyü ilə əlaqədar olaraq, bu liflər daha güclü inkişaf etmiş dir. Kövşək birləşdirici toxumada kollagen liflər müxt əlif istiqamətdə gedə rək düz, ya qı vrım zolaqlara bənzəyir [1, s. 103, 104, şə k. 12.1 və 12.2]. Bunların qalınlı ğı 1-3 mikron və daha artıq olur. Kollagen liflə r boylama istiqamətdə gedən və bir- biri ilə fibronektin ilə birləşən daha nazik (0,05-0,1 mikron) fibrill dəstələrindən ibarətdir; sonuncuları n qalınlığı 0,3-0,5 mikrona bərabərdir. Hər bir fibril isə öz növbəsində olduqca nazik (təxminən 10 nm qalınlığında) bir neçə potofibrillərdən əmələ gəlir. Protofibrillər isə tropokollagen adlı zülal molekulları yığıntısından ibarətdir. Tropokollagen molekulunda çoxlu miqdarda qlisin, prolin, oksiprolin, qlütamin və asparagin adlı amin turşuları müə yyən edilmişdir. Burada kükürdlü amin turşuları azdır, sistin və triptofan isə heç yoxdur. Kollagendən əldə
edilən kollagen molekulları tropokollagen adlanır. Bu molekullar xeyli uzundur (2800 qədər), lakin çox nazikdir. (1,4 nm). Tropokollagen triplet adlı üç polipeptid zəncirindən təşkil olunmuşdur. Hər zəncirin tərkibində 1000-ə qədər amin turşları qalıqları olur ki, bunun da 33%- ə qədə rini qlisin və 25%-ə qədərini isə prolinlə oksiprolin təş kil edir. Polipeptid zəncirl əri spirallar əmələ gətirir ki, bunların da qıvrımlarının təkrar olunma dövrü 2,86 nm-ə bərabərdir. Spirallar ümumi ox ətrafında birləşərək triplet əmələ gətirir.
Kollagen fibrilləri köndələn cizgili xarakterlidir ki, bunların da təkrarlanma dövrü 54-70 nm-dir [1, s. 107, şək.12.7].
36

Bu cizgilər birincili tiplidir, çünki bunların tərkibində eni 3,0-4,0 nm olan ikincili zolaqlar müəyyən edilmişdir. Kollagen molekulu haqqı nda digər mülahizə də vardır. Kollagen liflərin tə rkibindəki fibril dəstələrinin sementləyici maddəsində mukopolisaxaridlərin əhəmiyyətli rolu qeyd olunur.

İsti suyun və bəzi kimyəvi birləşmələrin, məsələn, zəif qəl əvilərin və turşuların təsirindən kollagen liflər şişir və həll olaraq kollagen (yunanca kola – “yapışqan”, genos – “növ”) adlı yapışqana çevrilir. Kollagen turş mühitdə pepsin fermentinin tə sirindən asanlıqla əriyir. Kollagen liflər çox davamlı və möhkəmdir, onlar az dartılır, lakin qırılmır. Bunun nəticəsində toxuma möhkəmik kəsb edir, lakin elastiklik dər əcəsi az olur. Kollagen liflər suda şişə rək 1,5 dəfə qalınlaşır, zəif turş u və qə ləvi məhlullarında isə daha çox, məsə lən, vətərdə 10 dəfəyə qədər qalınlaşır. Bu zaman onların uzunlğu 1/3 dəfə qısalır. Cavan liflər daha çox ş işir. Liflərin suya hərisliyini təmin edən prolin, oksiprolin və qlisindir. Kollagen liflər heç vaxt şaxələnmir və turş boyaqlarla yaxşı rənglənir.