Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

X-MAVZU. DAVLAT MULKINI ХUSUSIYLAShTIRISh 
 
10.1. Davlat mulkini xususiylashtirish 
10.2. Хususiylashtirishni amalga oshirish 
 
10.1. Davlat mulkini xususiylashtirish 
Bozor iqtisodiyotining shakllanishi va rivojlani-shida mulk shakllarining 
turliligi va xususiy mulkning asosiyligini ta’minlash davlat mulkini xususiylashtirish, 
uning monopol holatini bartaraf etishni muhim masala qilib qo’yadi. Chunki, 
nobozorcha boshqarish usuli o’rniga bozorcha xo’jalik yuritishni o’rnatish, 
raqobatbop xo’jalik turlarini yaratish asosiy muammolardandir. Davlat mulkini 
xususiylashtirish (privatizatsiya) umumiqtisodiy voqelik bo’lib, bozor iqtisodiyoti 
shakllanishi va rivojining zarur shartidir. Хususiylashtirish iqtisodiyotni 
liberallashtirish, davlat mulkiga xususiylik munosabatlarini singdirish kabi erkin, 
iqtisodiy sharoitga bog’liq chora-tadbirlarni ham o’z ichiga oladi. 
Privatizatsiya davlat iqtisodiy monopolligini bitirish va o’rniga bozorga xos 
bo’lgan mulk erkinligini ta’minlashga qaratilgan. Chunki, bunda davlat mulki 
hukmronligi o’rniga asta-sekinlik bilan nodavlat, birinchi navbatda, xususiy mulk 
shakllarini o’rnatib borish yuz beradi. Agarda biz xususiy mulk shakllarini yaratish va 
bozorga o’tish sharoitlarini paydo etish uchun davlat mulkini xususiylahtirayotgan bo’lsak, 
rivoj topgan mamlakatlarda bozor iqtisodi rivoji sohasida katta tajriba orttirib, bozor 
taraqqiyotini takomillashtirish va shu sohada davlat va bozor tizimlari o’rtasidagi 
muvozanatni zamonaviylashtirish amalga oshmoqda. Bu ham tub mazmuni bilan 
monopollashuvga qarshi kurash, raqobatli bozorni kuchaytirish bilan bog’liq. 
Shuning uchun bizdagi va g’arbdagi xususiylashtirishni bir xil deb bo’lmaydi. Bizning 
sharoitimizdagi bu jarayon o’tish davri vazifasini bajarish va bozor iqtisodiga asos 
solish bilan bog’langan bo’lsa, g’arbdagisi bozor iqtisodiyoti taraqqiyotini 
ta’minlash hamda navbatdagi davlat va raqobat bozori o’rtasidagi balansni 
ta’minlashdan iborat. 
Mulkiy munosabatlarning umumiy va xususiy tomon-lari mavjud bo’lganidek, 
xususiylashtirishning ham umumiy qonuniyat va talablari hamda milliy, ommaviy 
xususiyatlari mavjuddir. Keyingi yillarda iqtisodiyotni nodavlatlashtirish jarayoni 
sharoitida nog’oyaviylashtirish kuchaymoqda. Chunki, faqat xususiylik 
tarafdorlari bo’lganlar yoki davlat iqtisodiyoti tarafdorlari bo’lganlar kamayib, o’z 
ahamiyatlarini yo’qotmoqdalar. Aytaylik, Buyuk Britaniyaning yirik neft 
kompaniyasi bo’lgan "British petrolium"ni konservatorlar emas, balki leyborist 
demokratlar xususiylashtirishdi. Shvetsiyada ham sotsial-demokratlar xuddi shunday 
qilishdi. Bunday misollarni ko’plab keltirish mumkin. 
Nodavlatlashtirish faqat xususiylashtirishdan iborat emas. Buning yo’l va 
usullari ko’p bo’lib, iqtisodiy ahvol, kuchlar muvozanati, hozirgi holat kabilarni 
hisobga olgan holda qulay usullardan foydalanish talab etiladi. 
G’arb davlatlari tajribasiga ko’ra iqtisodiyotning no-davlatlashtirish usullaridan 
to’rt xilini samarali deb tanlasa bo’ladi. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

74 
Albatta bu usullarni O’zbekiston uchun to’g’ri keladi deb bo’lmaydi. Lekin 
ulardan foydalanish mumkin. Shunga ko’ra bularni tahlil etish foydadan xoli emas, deb 
o’ylaymiz va quyidagilarni xulosa sifatida keltiramiz: