Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik

342-mashq. 
Uyga vazifa. Gaðlarni o‘qing. Nuqtalar o‘rniga quyida
berilgan qo‘shimñhalardan mosini qo‘yib, ko‘ñhiring.
1. Inson tabiatning eng ong... farzandi. (Òohir Malik) 2. Past-
dagi bog‘dan yumsho..., namxush xazon hidi ko‘tarilib, uning
xayollarini to‘l... oy sehrlagan tog‘ vodiy daralariga olib ketardi.
(Asqad Muxtor) 3. Oybek domla nihoyatda tiyraklik bilan, ko‘ðñhilik
nom... insonlarda juda kam uñhraydigan samimiyat va bolalarcha
beg‘uborlik bilan oðaning gaðlarini tasdiq etdi. (A. Oriðov) 4. Bu
o‘lkada iqlim o‘rtacha, suv mo‘l, yer unum..., quyosh nuri
yetarli. (G‘afur G‘ulom) 5. Ariqlarda suv emas, o‘yno... nur
oqadi. (Abdulla Qahhor)
Qo‘shimñhalar: -li, -in, -q, -dor, -qi.
1-t o ð s h i r i q . Berilgan so‘zlarni tarkibiy qismlarga ajrating.
Sifat yasovñhi qo‘shimñhalarni aniqlang.
Foydali, serharakat, go‘shtdor, tartibsiz, yasama, de-
voriy, noaniq, talabñhan, odamsimon, bebaxt, yengilmas,
basavlat.
2-toðshiriq. Berilgan so‘zlarga -li, ser-, -mand, -dor, bo-,
-siz qo‘shimñhalarini qo‘shing. Ularning qanday ma’no ifodalashini
ayting.
Shira, go‘sht, savlat, davlat.
BILIB OLING.
 -li, ser-, -dor, -siz, no-,
-ñhan, -ma, -iy(-viy) kabi qo‘shimñhalar sifat yasovñhi
qo‘shimñhalar hisoblanadi.
ESDA TUTING.
-li, -dor, ba-, ser-, -mand
qo‘shimñhalari asosda ifodalangan belgiga egalikni bildiradi.
Bu qo‘shimñhalar (-mand qo‘shimchasidan tashqari) asos-
da ifodalangan belgiga ega emaslikni bildiruvñhi no-, -siz,
be- qo‘shimñhalari bilan zid ma’nolidir.
SIFAÒ YASOVCHI QO‘SHIMCHALAR
VA ULARNING IMLOSI

---

137
343-mashq. 
Gaðlarni o‘qing. Sifat yasovñhi qo‘shimñhalarni
aniqlang, imlosini tushuntiring.
1. Yo‘lning ikki betidagi qoramtir, oq, qizil daraxtlarning
tanga-tanga barglari iliq quyosh nuridan marvariddek tovlanadi.
(O‘. Umarbekov) 2. Uning ñhaqnoq ko‘zlari, siyrak qoshi, o‘yñhan
turishi katta bardoshini, sadoqatini, aqlini aks ettirib turardi.
(Yo‘ldosh Sulaymon) 3. G‘iyos aka yumshoq ajriq ustiga yonbosh-
ladi. (N. Fozilov) 4. Mehmon degan unaqa sergað bo‘lmaydi,—
dedi u ayyorlarñha kulib. (Said Ahmad) 5. Bo‘m-bo‘sh otxona-
ning eshigi lang oñhiq turar edi. (O‘. Hoshimov) 6. Avaz dah-
lizdan rangdor vassali, sertokñha uyga kirdi. (P. Qodirov)
344-mashq. 
«Hikmatnoma» asaridan olingan gaðlarni o‘qing. Nuq-
talar o‘rniga sifat yasovñhi qo‘shimñhalardan mosini qo‘yib, ularning
imlosini tushuntiring.
1. Yoqim... do‘st suhbati olis yo‘lni yaqin qiladi. 2. Pokiza
kishi hamisha shodlik ustida, gunoh... esa g‘am va qayg‘u osti-
dadir. 3. ...hayo odamlar bilan suhbatdosh bo‘lgandan ko‘ra
yolg‘iz o‘tirgan afzal. 4. Rostgo‘ylik adabning ustuni, in-
son...likning asosidir. 5. Do‘st... odamning meva... daraxtdan
farqi yo‘q. 6. ...gaðlik dushmaningdir, ñhunki u sening aybla-
ringni oñhib tashlaydi.
1. -iy, -viy qo‘shimñhalarining imlosi haqida so‘zlab bering.
2. -q, -qi qo‘shimñhalari qo‘shilishi natijasida o‘zakda qanday
tovush o‘zgarishlari ro‘y beradi?
3. be-, no-, ser-, ba- qo‘shimñhalari ishtirokida so‘zlar
yasang.