Umumiy psixologiya

5.6.Kichikmaktabdavridashaxslararomunosabat

Birinchibormaktabgakelganbolao‘zatrofdagilaribilanpsixologikjihatdanyangimunosabattizimigao‘tadi. Uhayotiningtubdano‘zgarganini, ungayangimajburiyatlar, nafaqat, harkunimaktabgaborish, balkio‘quvfaoliyatitalablarigabo‘ysunishhamyuklatilganliginihisetaboshlaydi. Bolainsoniymunosabatlartizimidahamalohidao‘rinegallayotganinibilaboshlaydi.Ota-onasi, yaqinlari, atrofdagilariungaYoshboladekemas, balkio‘zvazifalari, majburiyatlariborbo‘lgan, o‘zfaoliyatnatijasigako‘rahurmatgasazovorbo‘lishimumkinbo‘lganalohidashaxssifatidamunosabatdabo‘ladilar. Oilaa’zolariningbolao‘quvfaoliyati, yutuqlaribilanqiziqayotganligi, Shuningdek, uninazoratqilayotganligi, ungaqilinayotganyangimuomala, munosabatuningijtimoiymavqeio‘zgarganliginito‘lahisetishiga, o‘ziganisbatanmunosabatiningo‘zgarishigaasosbo‘ladi.KichikmaktabYoshidagio‘quvchilarningmuhimxususiyatlaridanbiriulardagio‘qituvchigaishonchhissibo‘lib, bundao‘qituvchiningo‘quvchigata’sirko‘rsatishimkoniyatijudakattadir. Bolao‘qituvchiniaqlsohibi, ziyrak, sezgir, mehriboninsondebbiladi. O‘qituvchiningobro‘sioldidaota-onalar, oilaningboshqaa’zolari, qarindoshurug‘lariningnufuzikeskinkamayadi. SHusababli, bolalaro‘qituvchiningharbirso‘ziniqonunsifatidaqabulqiladilar. Demak, kichikmaktabYoshidagio‘quvchilarrivojidaetakchibo‘lgano‘quvfaoliyatio‘qituvchishaxsivao‘quvchibilanmunosabatuslubiningahamiyatijudakattadir.

Kichikmaktabdavridabolaningboshqainsonlarbilanmunosabatlaridakattao‘zgarishlarro‘yberadi.Bolaningmuloqotiendianiqmaqsadgaqaratilganbo‘ladi.Bungasababbirtomondano‘qituvchiningdoimiyravishdaungako‘rsatadiganfaolta’siribo‘lsa, ikkinchitomondano‘quvjamoasiningko‘rsatadiganta’siridir. O‘qituvchiningdarsjarayonidaharbiro‘quvchigata’sirko‘rsatishiuchunqulayimkoniyatibor. O‘quvfaoliyatiningboshlanishijarayonidabolaningkattalarvatengdoshlaribilanqiladiganmuomala-munosabatlariyangichatusolaboshlaydi. "Bola-katta" munosabati "bola-ota-ona" munosabatidantashqaridayuzagakeladi. CHunki, o‘qituvchibolagaota-onaganisbatanko‘proqravishdanormativtalablarqo‘yadi. Bundantashqaribolaningoilasivatevarakatrofdagiodamlarbilanhammuloqotidakattao‘zgarishlarbo‘ladi . Oiladaendibolanima’lumbirmajburiyatvahuquqlaribo‘lganshaxssifatidaqabulqilinadivabuo‘z-o‘zidanbolabilanbo‘lganmunosabatlardao‘zaksinitopadi. Atrofdagilarbilanmunosabatdaesabolao‘z “Men”ininamoyonetishgaharakatqiladi. L.S. Vigotskiyningta’kidlashicha, faqatjamoaviyhayotichidavaijtimoiymunosabatlarta’siridabolaningindividualxulq-atvorishakllanadi. Faqato‘qituvchiginao‘quvchisigaturliqat’iytalablarqo‘yib, ularningxatti-harakatlarinibaholayoladi, bolaningijtimoiylashuvigasharoityaratib, unihuquqvaburchlar–ijtimoiymaqonitizimidastandartlashuvigaolibkelaoladi.O‘qituvchiningmunosabatuslubio‘quvchiningfaolligigabevositata’sirko‘rsatadi. KichikmaktabYoshidagio‘quvchifaolliginingasosanuchxilko‘rinishimavjudbo‘lib, bular: jismoniy, psixikvaijtimoiyfaollikdir.

O‘qituvchiningdarsjarayonidaharbiro‘quvchigata’sirko‘rsatishiuchunqulayimkoniyatibor. O‘quvfaoliyatiningboshlanishijarayonidabolaningkattalarvatengdoshlaribilanqiladiganmuomala-munosabatlariyangichatusolaboshlaydi. "Bola-katta" munosabati "bola-ota-ona" munosabatidantashqaridayuzagakeladi. CHunki, o‘qituvchibolagaota-onaganisbatanko‘proqravishdanormativtalablarqo‘yadi. Birinchibormaktabgakelganbolahalio‘zinito‘liqanglashivao‘zxatti-harakatlarinianiqbilishiqiyin. Faqato‘qituvchiginabolagame’yorlarqo‘yishi, ularningxatti-harakatlarinibaholashi, o‘zxatti-harakatlariniboshqalarbilanmoslashtirishgasharoityaratishimumkin. Boshlang‘ichsinfdao‘quvchilaro‘qituvchitomonidanqo‘yiladiganyangishartlarniqabulqiladilarvaularningqoidalarigato‘laamalqilishgaharakatqiladilar. Bolauchuno‘qituvchiuningpsixologikholatinibelgilabberuvchiasosiyfigurahisoblanib, buholatuningnafaqatsinfdagi, balki, umumantengdoshlaribilanbo‘ladiganmunosabatiga, bumunosabatesao‘z-o‘zidanoilasidagimunosabatlarigahamta’sirko‘rsatadi. Shuningdek, bumunosabatlaruningo‘quvfaoliyatimuvaffaqiyatinihambelgilabberadi. O‘qituvchiningo‘quvchilargata’sirko‘rsatishivamunosabatiningquyidagiuslublarimavjud. Avtoritaruslub: buqattiqqo‘llikbo‘lib, bundao‘qituvchio‘quvchilariniso‘zsizo‘zigabo‘ysunishlarinitalabetadi. Lekin, nimauchunqatiqqo‘lliqqilayotganiniyokio‘quvchilariganimauchuno‘zlarinishundaytutishlarilozimliginitushuntiribbermaydi, Shuningdek, o‘quvchilarnio‘zxatti-harakatlarinimustaqilboshqarishgahamo‘rgatmaydi, o‘qituvchidarsdavomidao‘quvchilaridanjimo‘tirishini, savollargadoimoqo‘lko‘tarib, o‘qituvchiningruxsatibilanjavobberishini, o‘qituvchiningko‘rsatmalariniso‘zsizbajarishinitalabetadi.Bundaypedagoglaro‘quvchilarningqiziqishlariasosidaemas, balkiasosano‘quvrejasiasosidadarso‘tadilar. Darsdavomidahambahs-munozarauchundeyarliimkoniyatyaratilmaganholdaasosano‘qituvchiningfikrisingdiriladi. O‘quvchilaribilanmuomalamunosabatdahamularningindividualpsixologikxususiyatlari, jumladan, nervtiziminingqo‘zg‘aluvchanlikdarajasinihame’tiborgaolmaydilar. Buuslubo‘qituvchinisinfdan, o‘quvchidanuzoqlashtiradi. Emotsionalsovuqliksinfdaintizomlio‘quvchidayakkalanish, xavotirlik, himoyaqilinmaganlikhissinihamyuzagakeltiradi. Buuslubsinfdayuqorio‘zlashtirishko‘rsatkichiniberishi, lekinbuo‘zlashtirish, asosan, xotirasabablibo‘lib, lekinmustaqiltafakkur, ijodkorlik, hozirjavoblikkabixususiyatlarnirivojlanishdanortdaqolishigasababbo‘ladi, undadoimiyxavotirliko‘ziganisbatanishonchsizliknikeltiribchiqaradi.