Umumiy psixologiya

SHubhalanishhissikichikmaktabYoshidagio‘quvchilardato‘liqrivojlanmaganbo‘lib, buhisasta-sekinlikbilano‘quvjarayonidabolaningo‘zichiqarganqoidalariyokinazariyalarigazidbo‘lib, ularbilanto‘qnashibqolganidatug‘iladiganhissiyotdir. Bujudamuhimhissiyotbo‘lib, uto‘plangandalillarnivaaytilganqoidalarnihartomonlamatekshiribko‘rishgarag‘batlantiradi. “Samaraliilmiyfaoliyatuchundoimoshubhabilanqaramoqvao‘z-o‘zingnitekshiribturmoqzarur” ( I.P. Pavlov) Buhislarbolaqiyinchiliklarniengib, o‘zishidama’lummuvafaqqiyatlargaerishganidaahamiyatliravishdarivojlanadi. KichikmaktabYoshidagibolao‘qishvayozishnibilibolganida, o‘zimisolyokimasalaniechishnio‘rganibolganidajudakattaxursandchilikhissiniboshidankechiradi. O‘quvchilardao‘zmehnatidanxursandbo‘lishhissiniilojiborichako‘proqyuzagakeltirishvaunibolaxarakteriningemotsionaljihatigaaylantirishboshlang‘ichsinfo‘qituvchisiningasosiyvazifalaridanbiridir. KichikmaktabYoshidagio‘quvchilarningintellektualhislariuningbilishqiziqishlaribilanbog‘liqdir. Boshlang‘ichsinfo‘quvchisinimabo‘lganiga, qaerda, qachonvaqandayqilibbo‘lganigajudaqiziqadi, Shuningdekuni ”Nimauchunbo‘ldi?” savoligajavobganisbatanshuvoqeabilanbog‘liqbo‘lganfaktlarningo‘ziqiziqtiradi.

KichikmaktabYoshidagio‘quvchidoskagachaqirilgandauo‘qibberishgayokiyozibberishgaqo‘rqib, uyalibhijolattortsa, bundayo‘quvchilarnitez-tezdoskagachiqaraberishkerak, anashundautortinmaydiganbo‘libqoladi. Qayta-qaytadoskagachiqaverishnatijasidaqo‘rquvhissisusayaberadivaunihoyatbutunlay «so‘nibqolishi» vayo‘kbo‘libketishimumkin.

Albatta, bundashuhislarnitug‘diruvchimanbaningtakrorlanaberishiemas, balkiodamningsalbiykechinmalardanqutilishistagimuhimrolo‘ynaydi.

"Lekinbuqonuniyatfaqatoddiyvatezo‘tibketadiganhislargaya’ni, bolagabirxildatasirqiluvchivamazmunichuqurbo‘lmaganobektlarsabablitug‘iladiganhislargaginataalluqlidir. Murakkab, chuqurhislarboladashuhislarnitug‘dirganob’ektlarbizgaqayta-qaytata’siro‘tkazaberganidayo‘qbo‘libketmaydi, balki, aksincha, yanahamkuchlivabarqarorbo‘libqoladi. Masalan, muzikaasarlariniqayta-kaytaeshitishnatijasidabizningestetikhislarimizchuqurvakuchlibo‘libqoladi. O‘zimizyaxshiko‘rgan, o‘zimizuchunqadrlibo‘lganjoylargaharsafarborganimizdabizningshujoylargabo‘lganhislarimiz, mehrimiz, odatda, kuchayaboradi. Ayrimemotsionalkechinmalarning «so‘nibqolishi»daboshqaqonuniyatlarhambor. Masalan, qarama-qarshihislarba’zinisbatlardabir-biriniyo‘qotibyuborishimumkin. Salbiyhispaydobo‘libturganidakuchliroqijobiyhisyuzagakeltiradigansababpaydobo‘libqolsa, uholdasalbiyhisso‘nibqolishi, yo‘qolishimumkin. Masalan, bolayiqilibtushib, yig‘labturibdi. Onasishupaytdakelibqolib, unierkalatdi. Buerkalashijobiyhislarningpaydobo‘lishigakuchlisababchibo‘ladi, Shuninguchunhamboladako‘zYoshio‘rnigakulish, xursandlikpaydobo‘ladi. O‘quvchidagicho‘chibturishhissiniqayta-qaytadoskagachiqarishyo‘libilanginayo‘qqilibqolmasdan, balkiboladaqarama-qarshihislarnitug‘dirishyo‘libilanhambucho‘chishliknioldiniolishmumkin. Masalan, birinchisinfo‘quvchisiningxavotirliginingsababiuningo‘zkuchigaishonmaganligidabo‘lsa, ungaosonbajaraoladiganvazifalarniberishkerak. SHuvazifalarnibajaraolganiuchunkattalartomonidanrag‘batlantirilishi, maqtalinishiboladaijobiyhislarningtug‘ilishigayordamberadi, xavotirlikhissiesayo‘qoladi. Shuninguchunhamdoskaoldidauo‘zinidadilroqhisetadi.

KichikmaktabYoshidagibolalardaintellektualvaaxloqiyhislar, o‘rtoqlik, do‘stlikhislarikattao‘rinolaboshlaydi. Vatanparvarlik, vijdoniyburchhissivashukabihislarpaydobo‘ladivao‘sadi. Axloqiyhislarningrivojlanishigajamoaviyishlar, o‘qishmazmuni, turlijamoattashkilotlarivashubhasizo‘qituvchiningshaxsiynamunasita’sirko‘rsatadi. O‘qishningboshidaaynanshuo‘qituvchishaxsikichikmaktabYoshidagio‘quvchiningjudako‘paxloqiyhislariningrivojlanishinibelgilabberadi. Birinchivaqtlardao‘quvchisinfjamoasibilano‘qituvchisiorqaliginabog‘langanbo‘ladi. O‘qituvchibolauchunbarchadiqqat-e’tiborivahislariqaratilinganmarkaziyfigurabo‘libhisoblanadi. Bilimli, mahoratli, bolalarnisevuvchipedagogo‘qishningkeyingibosqichlaridahamo‘quvchilariningo‘zigabo‘lganshundaymunosabatinisaqlabqoladi. Lekinkeyinchalikbumuhabbat,bog‘liqlikustozivasinfjamosi, o‘rtoqlari, do‘stlario‘rtasidabo‘linadi. SHungaqaramasdanboshlang‘ichsinfo‘quvchisiuchuno‘qituvchiasosiyavtoritethisoblanadi. Uo‘qituvchisihaqidauyidajo‘shibvahurmatbilangapiradi. O‘qituviningta’siriostidaasta-sekinlikbilano‘quv, mehnatvao‘yinfaoliyatlaridaharbirsinfdoshiuchuntashvishlanish, jamoa (kollektivizm) hissipaydobo‘ladi. Buesabolalardagio‘rtoqlikhissiningrivojlanishigazaminbo‘ladi.Bolalaro‘qishdapasto‘zlashtirayotgano‘rtoqlarigayordamberishgaharakatqiladilar. Bumotivlarshunchalikchuqurvakuchlibo‘ladiki, ularmaqsadlarigaerishishuchunjudako‘pqiyinchiliklarni: o‘zlashtirmayotgano‘rtog‘iningdangasaligi, o‘ziningdarslarinitayyorlashgatezroqulgurishi, ba’zanesahattoota-onalarningqarshiliklarinihamengishikerak. Bundayvaziyatlardaboladashakllanayotganma’suliyathissiqiyinchiliklarniengishgavao‘zishinimuvaffaqiyatlibajarishigayordamberadi. Birinchisinfdao‘quvchio‘qituvchisinngtanbehlario‘rtoqlariningoldidayokio‘zigayolg‘izberilganigae’tiborbermasa, ikkinchisinfdao‘rtoqlarioldidaberilgantanbehlardanuyaladiganbo‘libqolishibolaningo‘zinijamoaa’zosisifatidato‘liqhisetayotganidanvao‘rtoqlariunihurmatqilishlariniistayotganidandalolatberadi.

Estetikhislarbirinchinavbatdabolalarningbadiiyasarlarniidrokqilishjarayonidanamoyonbo‘ladi.Uchinchisinfgaboribbolalarustozio‘qiyotganshe’rlarningnafaqatmazmuniga, balkio‘qilishidagigo‘zalligigahame’tiborberadilar. Badiiyasarlarnio‘qiyotganlaridavakinofilmlarniko‘rayotganlaridabolalarasosanasarqahramonlaringaxloqiysifatlarinibaholaydilar. Badiiyasarningestetiktomonipedagogtomonidanbolalargako‘rsatilishikerak. Anashundayo‘rgatishbo‘lgantaqdirdaginakichikmaktabYoshidagibolalarulargamosbo‘lganmusiqiyasarlargaemotsionalbahoberaoladilar.