Umurtqasizlar zoologiyasidan

Ishning bajarilish tartibi.
Qisqichbaqani vannachaga solib, tashqi 
tuzilishini tekshiring. Rangiga e ’tibor bering va qo'l bilan ushlab 
ustidagi qoplag'ichni aniqlang. Tanasini geteronom tuzilishini, bosh, 
ko'krak va qorin qismiga bo'linishini ko'ring. Bosh yurak qalqonchasini
157

---

tekshirib, peshana tikanini va ko‘zlarini toping. Shu bilan bir qatorda 
bo‘g‘imli qomi va dum suzgichlarini tekshiring.
Daryo qisqichbaqasini bo‘g‘imli o ‘simtalarini o‘rganish uchun bir 
tomondagi 
o ‘simtalarni 
oq 
qog‘ozga 
ajratib 
olib, 
ketma-ket 
joylashtiring. Birinchi navbatda antennula bilan antennani ajratib oling, 
so‘ng preparoval igna bilan uchinchi ju ft ja g ‘ oyog‘ini qayirib eng 
tubidan ajrating. Keyin birinchi va ikkinchi ju ft ja g ‘ oyoqlarini ayiring. 
Shu bilan bir qatorda pastki ikkinchi ju ft ja g ‘ini ajrating. Ustki ja g ‘i 
tishga o‘xshash bo‘lib, u uch bo‘g‘imli kalta jag ‘ o'sim tasiga ega.
Yuqoridagi ishdan so‘ng qisqichbaqani bir tomonidagi beshta yurish 
oyoqlarini 
asosiy 
bo‘g ‘imi 
bilan 
ajrating. 
Qorin 
qismidagi 
segmentlaridan 6 juft qorin oyoqlarini ajratib oling va bu oyoqlaming 
ikki shoxli bo‘lishiga e ’tibor bering. Yuragini tekshirib ko'ring, undan 
chiqqan aortani va arteriyani aniqlang. Oshqozon va undan chiqqan 
naysimon ichakni kuzatib, uni 7-qorin segmentida anusga ochilishini 
kuzating. Oshqozondan keyin joylashgan sarg‘ish-kulrang jigar ovqat 
hazm qilishda ishtirok etadi. Oshqozonni ajratib olib kuzating. 
Qisqichbaqa j abralarini tekshiring.
Daryo qisqichbaqasining tashqi va ichki tuzilishi rasmini
albomga chizing hamda bilimingizni nazorat qilish uchun quyidagi
test topshiriqlariga javob bering. C=56
1.Daryo qisqichbaqasi gavdasi bo'limlarini ko‘rsating: A-bosh, B- 
ko‘krak, V-boshko‘krak, G-qorin.
2. Daryo qisqichbaqasi boshida qaysi organlar joylashgan? A-bir 
juftdan uzun va kalta m o‘ylovlari, B-uch ju ft jag ‘oyoqlari, V-bir juft 
qisqichlari, G-to‘rt ju ft haqiqiy yurish oyoqlari, D-bir juft murakkab 
ko‘zlari, E-uch ju ftja g ‘lari.
3. Daiyo qisqichbaqasi ko ‘kragida qanday organlar joylashgan? (2- 
topshiriqqa qarang).
4. Daryo qisqichbaqasi gavda qismlari va ulardagi bo‘g ‘imlar sonini 
juftlab ko‘rsating: A-bosh, B-ko‘krak, V-qorin: 1-6, 2-5, 3-8.
5. Daryo qisqichbaqasi qorin bo‘limi qanday tuzilgan? A-6 
bo‘g ‘imli, B-erkaklarida 1 va 2-juft oyoqlari qo‘shilish organiga 
aylangan, V-qorin bo‘limi nisbatan ingichka, G-gavdasi nisbatan kichik, 
D-qorinoyoqlari ikki shoxli, E-oxirgi qorinoyoqlari dum plastinkasi 
bilan qo‘shilib, dum suzgichni hosil qiladi.
6. Daryo qisqichbaqachasi hazm qilish naylari bo‘limlarini tartib 
bilan ko‘rsating: A-chaynovchi oshqozon, B-orqa ichak, V-og‘iz 
bo‘shlig’i, G -o‘rta ichak, D-halqum, E-to‘r oshqozon, J-oldingi ichak.
158

---

7. Daryo qisqichbaqasi nima bilan oziqlanadi? A-baqalar, baliqlar 
o ‘limtigi, B-tirik baliqlar, V-suvo‘tlari, G-o‘simliklar ildizi, D-balchiq, 
E-kasallangan 
hayvonlar, 
J-mollyuskalar, 
Z-hasharotlar, 
I-mayda 
qisqichbaqasimonlar, K-hasharotlar lichinkasi.
8. Qisqichbaqa tana qoplag‘ichining tuzilishi va funktsiyasini 
ko‘rsating: A-qattiq, shoxsimon moddadan iborat, B-qalin xitindan 
iborat, V-himoya, G-tuyg‘u, D-tashqi tayanch skelet, E-ichki tayanch 
skelet.
9. Daryo qisqichbaqachasi qon aylanish sistemasini qonning 
yurakdan chiqishidan boshlab tartib bilan ko'rsating: A-tana bo‘shlig‘i, 
B-yurakoldi bo‘shlig‘i, V-yurak, G-arteriyalar, D-jabra verialari, E-yurak 
teshikchalari, J-jabralar, Z-jabra arteriyalari.
10. Daryo qisqichbaqachasi jabralar qanday tuzilgan? A-tana 
bo‘sh!ig’ida joylashgan, B-jag‘oyoqIari va yurish oyoqlari asosida 
joylashgan, V-patsimon o’simtalardan iborat, G-yashil bezlar deyiladi, 
D-uzun m o’ylovlar asosiga ochiladi, E-bir necha qavat bo‘lib 
joylashgan.
11. Daryo qisqichbaqasi nerv sistemasi boMimlarini tartib bilan 
ko‘rsating: A-qorin nerv zanjiri, B-organlarga ketadigan nervlar, V- 
halquin usti nerv tuguni, G-halqum osti nerv tuguni, D-qorin nerv 
tugunlari, E-halqum atrofi nerv halqasi.
12. Daryo qisqichbaqasi erkagi urg‘ochisidan qanday farq qiladi? 
(5-topshiriqqa qarang).
13. Daryo qisqichbaqasining urg‘ochisi erkagidan qanday farq 
qiladi? A-qorin qismi nisbatan ingichka, B-qorin qismi nisbatan 
kengroq, V-gavdasi kichikroq, G-gavdasi yirikroq.