Umurtqasizlar zoologiyasidan

Ishni bajarish tartibi;
1. 70% li spirtda fiksatsiya qilingan butli 
o'rgim chak va qoraqurtlami Petri idishiga soling va ustiga biroz suv 
quying, keyin ulami qo'l lupasi yordamida kuzating. Ulardan bittasini
166

---

qisqich bilan olib filtr qog'ozida quriting. Uning boshko‘krak va qorin 
qismlarini qo‘l iupasi orqali kuzating.
2. Tana tuzilishiga va pedipalpalaming shakliga qarab butli 
o‘rgimchak va qoraqurtlaming jinsini aniqlang. Qorin qismining ustidagi 
butga qarab butli o‘rgimchakni va qizil nuqtalariga qarab qoraqurtlarni 
tuzilishiga e'tibor bering.
3. Qoraqutni yelka tomoniga aylantirib, uning xelitseralari, 
pedipalpalari va yurish oyoqlarini kuzating.
Butli o ‘rgimchak va qoraqurtlam ing tuzilishi rasmlarini
albomga chizing hamda ular haqida bilimingizni nazorat qilish
uchun quyidagi test topshiriqlariga javob bering. C=48
1. 0 ‘rgimchaklar qanday tuzilgan? A-gavdasi boshko‘krak, 2 ta 
erkin ko‘krak bo‘g ‘imlari va qorindan iborat, B-rangi qo‘ng‘ir-sarg‘ish, 
V-gavdasi yaxlit boshko‘krak va qorindan iborat, G-qorin bo‘limi 
bo‘g‘imlarga bo‘linmagan, D-qorin bo‘limi 10 ta bo‘g‘imdan iborat, E- 
xelitseralari asosida zahar bezi bor. J-zahar bezi bo'lmaydi, Z-gavdasi 
tuklar bilan qoplangan, I-ko‘pchiligi to‘r to'qiydi, K-bir yil yashaydi, 
tuxumlari va yosh nasli qishlaydi.
2. Qoraqurtlar uchun xos xususiyatlami ko‘rsating: A-to‘rini toshlar 
ostiga va yer yuzasiga qo'yadi, B-to‘r to'qim aydi, V-qomining orqasida 
qizil dog'lari bor, G-o‘ljasini poylab tutadi, D -o‘ljasini to‘ri bilan tutadi, 
E-pana joylarda, tuproq ustiga vaqtinchalik in quradi, J-zahari odam va 
issiqqonli hayvonlar uchun xavfli, Z-zahari odam va hayvonlar uchun 
xavfsiz, I-yurish oyoqlari uch juft, K-yurish oyoqlari to‘rt juft, L- 
urg'ochi qoraqurtning oyoqlari uzun, M-erkak qoraqurtning oyoqlari 
uzun, N-tuxumlarini pilla ichiga qo'yadi, O-tuxumlarini tuproqqa 
qo'yadi.
3. Butli o'rgim chak gavdasi qanday tuzilgan? A-uch bo‘limdan 
iborat, B-ikki bo‘limdan iborat, V-boshi va ko'kragi qo‘shilib ketgan, G- 
qorin bo‘limi bo‘g ‘im!arga bo‘lingan, D-qorin bo'lim i bo‘g‘imlarga 
bo‘linmagan, E-ko‘krak va qorin b o iim i qo'shilgan.
4. Butli o ‘rgimchak boshko‘kragi qanday tuzilgan? A-yumaloq va 
silliq, B-ostki qismida bir juft nafas teshiklari bor, V-bir juft xelitseralari 
bor, G-to’rt juft yurish oyoqlari bor, D-uchki qismida uch juft 
o’rgimchak bezlari bor, E-ustki qismida to’rt juft oddiy ko’zlari bor, J- 
qorin tomonida nafas teshiklari bor, Z-bir juft pedipalpalari bor.
5. Butli o ‘rgimchakning to ‘r to‘qishini tartib bilan ko‘rsating: A- 
orqa oyoqlari yordamida iplarni qo‘shib, bitta umumiy ip hosil qiladi, B- 
radial iplarni ingichka iplar bilan halqa shaklida o’rab chiqadi, V-uchta
167

---

bezlardan suyuqlik ajralib chiqadi, G-yo‘g‘on radial iplami butalar 
shoxiga tortadi, D-suyuqlik qotib, to ‘r ipini hosil qiladi, E-to‘r 
markazidan signal ipi tortadi, J-to‘r g ‘ildirak shakliga kiradi.
7. O'rgim chak ovini tartib bilan ko‘rsating: A-signalni sezib, 
o‘rgimchak o ija g a tashlanadi, B-zahar o ‘ljani nobud qiladi, V-o‘ljadan 
faqat terisi qoladi, G-to‘r chetida o ‘ljani poylab turadi, D -oijaga 
xelitserasini sanchib, so‘lagini yuboradi, E-o‘lja to‘rga tushsa, signal 
iplari tebranadi, J-so‘lak ichki organlarni eritib, suyuq holga keltiradi, Z- 
birozdan so‘ng o ‘ljani so‘ra boshlaydi, I-o‘ljani ipi bilan o ‘rab tashlaydi, 
K-o‘ljani biroz vaqt tashlab ketadi.
8. Butli o'rgimchaklarning ko‘payishini tartib bilan ko’rsating: A- 
urg‘ochisi kuzda pilla ichiga tuxum qo‘yadi, B-yosh o'rgimchaklar 
mustaqil hayot kechira boshlaydi, V-yosh o‘rgimchaklar o ‘rgimchak 
iplari 
yordamida 
shamolda 
tarqala 
boshlaydi, 
G -o‘rgimchak 
tuxumlairdan 
bahorda 
yosh 
o ‘rgimchaklar chiqadi, 
D-urg‘ochi 
o ‘rgimchaklar qishda halok bo'ladi, E-yoz oxirida 
0
‘rgimchaklar 
juftlashadi, J-tuxumlari qishlab qoladi.