Umurtqasizlar zoologiyasidan

Mavzuning qisqacha mazmuni.
Mahsuldor hayvonlar va odamlarga 
katta zarar keltiradigan tasmasimon chuvalchanglardan biri bu 
exinokokkdir. Shakli tasmasimon boMib, uzunligi 2-6 mm atrofida, 
tanasi skoleks va 3-4 ta bo‘g ‘imdan iborat. Skoleksida 4 ta so ‘rg‘ichi va 
xartumi bor. Xartumi ikki qator bo‘lib joylashgan 28-40 tagacha xitinli 
ilmoqchalar bilan qurollangan. Skoleksdan keyingi birinchi va ikkinchi 
bo‘g ‘imlari germafrodit bo‘lib, unda 50 taga yaqin urug‘don, urug‘ 
tashuvchi naycha, jinsiy bursa, tuxumdon, melis tanachasi va qin 
joylashgan. Oxirgi yetilgan bo‘g‘imi 400-800 ta tuxum bilan toMgan 
boMadi. Voyaga yetgan tasmasimon exinokokk it va boshqa go‘shtxo‘r 
hayvonlarning ichagida 6 oy, ba’zan 1 yilgacha yashashi mumkin. 
Exinokokkning yetilgan oxirgi bo‘g ‘imiari asosiy xo‘jayini axlati bilan 
tashqariga chiqariladi va bu bo‘g ‘imlar faol harakat qilib, 5-25 sm gacha 
boMgan masofani bosib o‘tib yem-xashak hamda boshqa narsafarga o‘z 
tuxumlarini sochadi (34-rasm).
Oraliq xo ‘jayinlari-qo‘y, echki, tuya va boshqa o‘txo‘r hayvonlar 
yem-xashak orqali exinokokkning tuxumlarini o ‘zlariga yuqtiradi. 
M azkur hayvonlar ichagida tuxumdan ajralgan 6 ilmoqli onkosfera tezda 
ichakni teshib, qonga o'tadi va hayvonlarning o‘pkasi, jigari, buyragi va 
boshqa organlariga borib joylashadi. Bu organlarda exinokokk pufagi 
hosil boMadi. U juda sekin va uzoq o‘sib, tobora kattalashib boradi. 
Exinokokkning pufakli shakli 10-30 yilgacha ham o'sishi mumkin. 
Pufak ichida exinokokk lichinkasi taraqqiy etadi va bosh qismi 
ichkarisiga qayrilgan ilmoqchali shakllar hosil boMadi.
Exinokokk 
pufaklari 
bilan 
zararlangan 
organlaming 
hajmi 
kattalashib, shakli o ‘zgarib ketadi. Exinokokk pufakchalari shakli 
yong‘oqdek, olmadek, hatto yosh bola boshidek keladi. Agarda itlar 
exinokokk bilan zararlangan chorva mollari o ‘pka va jigarini yesa, ular
92

---

ichagida exinokokk lichinkalari 2-3 oyda jinsiy voyaga yetadi va tashqi 
muhitga yana exinokokk tuxumlarini chiqara boshlaydi.