Umurtqasizlar zoologiyasidan

Tip. Yassi chuvalchanglar-Plathelminthes
Sinf. Tasmasimon chuvalchanglar-Cestoda
Turkum. Zanjirsimonlar-Pseudophyllidea
Vakil. 
Serbar 
tasmasimon 
chuvalchang-Diphyllobothrium
latum
Kerakli 
materiallar 
va 
jihozlar.
Serbar 
tasmasimon 
chuvalchangning bosh qismi va yetilgan bo‘g‘imlaridan tayyorlangan 
doimiy 
preparatlari, 
mikroskoplar, 
lupalar, 
serbar 
tasmasimon 
chuvalchangning tuzilishi va rivojlanish sikli aks ettirilgan rangli 
jadvallar.
Mavzuning maqsadi
Serbar tasmasimon chuvalchangning tuzilishi 
va rivojlanish siklini o ‘rganish.
Identiv o ‘quv maqsadlari:
4.1. Serbar tasmasimon chuvalchangning tuzilishi va rivojlanish 
siklini boshqa tasmasimon chuvalchanglardan farqini tushuntirib beradi.
4.2. Serbar tasmasimon chuvalchangning rivojlanish jarayoni nechta 
xo‘jayinda borishini izohlaydi.
4.3. Serbar tasmasimon chuvalchangning rivojlanish jarayonida 
qanday lichinkalik davrlari borligini gapira oladi.
Mavzuning qisqacha mazmuni.
Serbar tasmasimon chuvalchangi- 
tasmasimon chuvalchanglaming eng uzun va yirik vakili bo‘lib, odam 
hamda turli yirtqich sutemizuvchilarning (it, mushuk, tulki, ayiq, suvsar, 
bo‘ri) ingichka ichagida parazitlik qiladi. Tanasining uzunligi 10-15 m 
gacha, eni esa 3-4,5 sm gacha boradi.
Bo‘g ‘imlari, ya’ni proglottidalari soni har bir voyaga yetgan keng 
tasmasimon chuvalchangda 4000 tagacha boradi. B o‘g ‘imlaming eni 
bo‘yiga nisbatan uzun boMadi. Skoleksi, ya’ni boshchasi boshqa 
tasmasimon chuvalchnglarnikidan farq qiladi. Ularning boshchasida 
so'rgMch o ‘rnida 2 ta chuqur egatchalar-botriylari mavjud, shu organi 
yordamida ular ichak devoriga yopishadi.
Xitinli ilmoqlari yo ‘q. Germafrodit proglottidalrida jinsiy organlar 
sistemasi qoramol tasmasimoninikiga o'xshash, lekin serbar tasmasimon 
chuvalchanglarda 3 ta teshik tashqariga ochiladi, bulaming biri
94

---

bachadon teshigi, qolganlari esa qin va urug‘ yo‘llari teshigi hisoblanadi. 
Mazkur teshiklar boshqatarnikiga o ‘xshab proglottidalarning yon 
tomonlariga ochilmay, balki 
oldingi yuzasiga ochiladi. 
Oxirgi 
bo‘g‘imlarining kengligi uzunligiga nisbatan ancha serbar boigartligi 
uchun parazitning nomi serbar yoki keng tasmasimon chuvalchang 
deyiladi. Yetilgan bo‘g‘imlari bemor axlati orqali tashqariga chiqadi.
Urug‘donlar har bir bo‘g‘imda 700-800 tagacha, tuxumdoni esa bir 
dona bo‘lib, ikki boiakdan iborat. Yetilgan bo‘g ‘imlardagi bachadonlar 
ham o ‘zining shoxlanishi bilan boshqa tasmasimon chuvalchanglardan 
farq qilidi. Bachadon shoxlari uzun, har bir bo‘g‘imning markazida, 
ya’ni o‘rtasida joylashgan, shakli rozetkasimon, gul bezagiga o‘xshaydi.
Keng tasmasimon chuvalchangning rivojlanishida 3 ta xo‘jayin 
ishtirok etadi (35-rasm).