Umurtqasizlar zoologiyasidan

35-rasm. Serbar tasmasimon chuvalchangning rivr g'nnish bosqichlari: 1-
serbar tasmasimon chuvalchangning voyaga yetgan shak*., 2-asosiy xo ‘jayinlari; 3-
parazit tuxumi; 4-koratsidi-y; 5-birinchi oraliq x o ‘jayint-siklop; 6-proserkoid
lichinkasi; 7-ikkinchi oraliq xo‘jayini-baliqlar; 8-pleroserkoid lichinkasi;
9-baliq muskulidagi pleroserkoidlar.
Asosiy xo‘jayini-odam, mushuk, it, tulki va boshqa yirtqich 
hayvonlar. 
Birinchi 
oraliq 
xo‘jayini 
suvda 
yashovchi 
mayda 
qisqichbaqasimonlar (siklop va diaptomuslar) va ikkinchi oraliq 
xo‘jayini, ya’ni qo‘shimcha xo‘jayini chuchuk suv baliqlari hisoblanadi. 
Bunda asosiy xo'jayinda yetilgan keng tamasimon chuvalchangning 
tuxumlari axlat bilan birga tashqi muhitga chiqariladi. Bu tuxumlar faqat
95

---

suvda rivojlanadi. Oradan 3-5 hafta o‘tgach, tuxumdan usti kiprikchalar 
bilan qoplangan koratsidiy chiqadi. Koratsidiy sharsimon bo‘lib, suvda 
kipriklari yordamida suzib yuradi. Koratsidiylaming kiprikli epiteliysi 
ostida 6 ilmoqli onkosfera bo‘ladi. Koratsidiylami siklop yutadi. 
Sikloplar ichida koratsidiylar kipriklarini yo‘qotadi va onkosferalar 
ichak devorini teshib tana bo‘shlig‘iga o ‘tadi. Bu joyda onkosfera 
keyingi lichinkalik davri-proserkoidga aylanadi.
Proserkoidning bosh qismida 6 ilmoqli yumaloq kichkina o ‘simta 
boMadi. Proserkoidning rivojlanishi 3 haftacha davom etadi. Keyinchalik 
bunday lichinkalar bilan zararlangan sikloplarni cho‘rtan, nalim va ba’zi 
losossimon baliqlar yutib yuboradi. Proserkoidlar baliq oshqozonidan 
muskullari, jigari va boshqa organlariga o ‘tadi hamda keyingi 
lichinkalik davri-pleroserkoidga aylanadi. Pleroserkoidning uzunligi 10- 
15 mm bo‘lib, bosh qismida so‘rg‘ichlari-botriylari boMadi. Bu 
lichinkalik davri yuqumli hisoblanadi.
Odamlar xom va chala pishirilgan pleroserkoidli baliq go'shtini 
yoki ikrasini iste’mol qilganda, serbar tasmasimon chuvalchangni 
o ‘zlariga 
yuqtiradi. 
Odam 
organizmida 
21-36 
kundan 
keyin 
pleroserkoiddan 8-15, ba’zan 20 m uzunlikdagi jinsiy voyaga yetgan 
keng tasmasimon chuvalchang yetishadi. Bu parazitning rivojlanishida 
asosiy xo‘jayin va ikkita oraliq xo'jayindan tashqari, ayrim hollarda 
rezervuar xo‘jayin ham ishtirok etishi mumkin. Bunday rezervuar 
xo'jayinlar har xil yirtqich baliqlar boMib, ular pleroserkoid bilan 
zararlangan mayda baliqlarni yutib yuboradi. Bunda mayda baliqlardagi 
pleroserkoid yirtqich baliqlar muskullariga va boshqa organlariga 
o‘mashadi va o ‘zining tiriklik holatini saqlab qoladi. Masalan, bitta 
cho'rtan baliqda 250 tagacha pleroserkoid uchraganligi aniqlangan. Bir 
kecha-kunduzda kasallangan odam yoki hayvon 21 mln tagacha parazit 
tuxumini tashqariga chiqaradi.
Serbar tasmasimon chuvalchang keltirib chiqaradigan kasallik 
difillobotrioz deb ataladi. Bu parazit odam ichagida 15 yilgacha va 
undan ham ko'proq yashashi mumkin. Ular yirik boMganligi uchun ko‘p 
oziq iste’mol qiladi. Difillobotrioz bilan kasallangan odamlarda bosh 
og‘rishi va aylanishi, o'sish va rivojlanishdan orqada qolish, ish 
qobiliyatining pasayishi, ich yurishining o ‘zgarishi, holsizlanish, 
ishtahaning pasayishi, qayd qilish kabi holatlar kuzatiladi. Odamda 
gemoglobin 
va eritrositlar miqdori 
kamayib 
ketadi, 
bu holat 
kamqonlikni tug‘diradi.
96

---