Umurtqasizlar zoologiyasidan

Ishni bajarish tartibi.
1. Tirik yom g'ir chuvalchanglarini loydan 
tozalab, bir varaq oq qog'oz ustiga qo‘ying hamda uning bosh, dum, 
qorin va yelka tomonlarini bir-biridan farqlang. Tanasi qisqarib 
harakatlanishiga e’tibor bering. Agar chuvalchang tanasiga nina 
sanchilsa, u turli tomonga buralib harakat qiladi. Bunday buralib 
harakatlanishi ularda halqasimon va bo‘ylama muskullarining bo‘lishini 
bildiradi. Chuvalchang harakatlanayotgan paytida segmentlardagi qillar 
qog‘ozga ishqalanib chiqaradigan tovushni tinglang. Qillaming borligini 
chap qo‘lning bosh va ko‘rsatkich barmoqlari bilan chuvalchangning 
dum qismidan ushlab, o‘ng qo‘lning bosh va ko‘rsatkich barmoqlarini 
uning dumidan bosh tomoniga qarab siljitib ham sezish mumkin.
2. Q o‘l lupasi yordamida yom g‘ir chuvalchangi tanasining bir xil 
segmentlardan tashkil topganligini va 32-37 segmentlarda joylnshgan 
be!bog‘ qismini kuzating. Tanasining belbog‘ qismi bilan birga oldingi 
uchining rasmini chizing.
3. Mikroskopning kichik obyektivi orqali yom g‘ir chuvalchangi 
tanasidagi 
ko‘ndalang 
kesmaning 
bo‘yalgan 
mikropreparatlarini
128

---

kuzating. Ichak devorining tuzilishiga va tiflozolisning joylashishiga 
e'tibor bering. Metanefridiylar, qon tomirlari va qorin nerv zanjiri 
kesmalarini topib kuzating. Keyin teri-muskul xaltasi tuzilishini 
mikroskopning katta obyektivi orqali kuzatib, ko‘ndalang kesmasining 
rasmini chizing.
2- ish. Yomg‘ir chuvalchangining ichki tuzilishi va ko‘payishi
Tip. Halqali chuvalchanglar-Annelides
Kenja tip. Belbog‘lilar-Clitellata
Sinf. Kamtukli halqali chuvalchanglar-Oligochaeta
Turkum. Yomg‘ir chuvalchanglari-Lumbricomorpha
Vakil. Yomg‘ir chuvalchangi-Lumbricus terrestris