Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi

Obyektivlik tamoyili 
(prinsipi) tadqiqotchidan ma’lumotlar bilan 
ularning talqinini aralashtirib yubormaslikni talab qiladi. Masalan, 
mashg'ulot davomida bola oynadan tashqariga qarayotgan edi deb aytilsa, 
bu muayyan hodisa haqidagi ma'lumot bo'lib hisolanadi. Lekin "bola 
e'tiborsiz" deb aytish hodisaning talqinidir. Hodisaning o'zi bilan uning 
talqinini aralashtirib yubormaslik kerak. Chunki yuqoridagi misolda ham 
bola oynaga qarab turgan bo’lsada,
tarbiyachi so'zlariga katta e'tibor 
berayotgan bo'lishi mumkin. 
Sababiylik tamoyili
(prinsipi) bola shaxsi va ongida yangi 
sifatlarning hosil bo'lishini ta'minlovchi barcha shart-sharoit va omillarni 
imkon qadar o'rganishni talab qiladi. Masalan, mashg'ulot davomida bola 
tez-tez oyna tarafga qarayotgan bo'lsa, bu hodisaning iloji boricha ko'proq 
sabablarini aniqlashga urinish kerak: ko'chadagi biron narsa bola e'tiborini 
o'ziga tortdimi, mashg'ulotda bola charchab qoldimi, o'tilayotgan material 
bolaga yaxshi tanishmi va hokazo. 
Sinchkovlik va muntazamlik
tamoyili(prinsipi) bola psixikasi 
shakllanishi jarayonini, bunda psixolog va pedagoglar ta'sirini sinchkovlik 
bilan kuzatib borishni talab qiladi.Ushbu prinsipga muvofiq oldindan: 
Ushbu bandlar belgilangach, ulardan chetga chiqmaslik kerak, ya'ni 
qandaydir sub'ektiv sabablar bilan shoshilinch xulosalar chiqarmaslik, 
tadqiqotni bevaqt tugatish hollariga yo'l qo'ymaslik kerak. Aks holda 
ob'ektivlik tamoyili buzilgan bo'ladi.
3
Fanining 
asosiy 
tushunchalari 
(kategoryalari). 
Bolalar 
3
Nishonova Z., Alimova G. Bolalar psixologiyasi va uni 
o’qitish metodikasi
. Adabiyot nashriyoti. T., 2006y.9-bet. 

---

7 
psixologiyasi fanining asosiy kategoryalari ya’ni tushunchalari qatoriga 
quydagilar kiradi: “yosh “ “bolalik”, “taraqqiyot”, “o’sish”, “determinism”, 
“geteroxronlik”, “tizimlilik”. Albatta, fanning kategoriyalari faqat bu 
tushunc
halar bilan cheklanmaydi. Asosiy kategoriyalar jumlasiga bo’lardan 
tashqari, “taraqqiyotning ijtimoiy vaziyati”,“yetakchi faoliyat tipi” va 
boshaqa bir qator tushunchalarni kiritish mumkin. Bu tushunchalar 
psixologiya sohasidagi ilg’or tadqiqotlar natijasi
da shakillangan va fanga olib 
kirilgan. Bolalar psixologiyasi fanini o’rganish ma’lum ma’noda ushbu 
fanining kategoriyalarini o’zlashtirishdan iborat.Quyida biz bolalar 
psixologiyasi fanining ayrim asosiy kategoriyalari xususida alohida to’htalib 
o’tamiz:
Bolalik 
–
ontogenezining daslabgi davrini belgilash uchun 
{tug’ilgandan o’smirlikkacha bo’lgan davrni belgilash uchun } qo’llanadigan 
tushuncha. Yosh davrlarning an’anaviy tasnifga ko’ra bolalik
- 
go’daklik 
{tug’ilgandan 1yoshgacha},ilk bolalik {1yoshdan 3
yoshgacha}, maktabgacha 
yosh {3yoshdan 6-7yoshgacha} va kichik maktab yoshi {6-7 yoshdan 10-
11yoshgacha} davrni o’z ichiga oladi. Bolalik jadal pisixik taraqiyot davridir.
Taraqqiyot 
–narsa yoki hodisalarning vaqt o’tishi bilan miqdor va sifat 
jihatdan o’zgarishi natijasida yuqoriroq dasrajaga ko’tarilish.
Psixika taraqqiyoti 
–
tug’ulgandan boshlab yosh davrlari o’tishi bilan 
psixika faoliyatining takomillashishidir. Psixik taraqqiyot bolaning insoniyat 
tarixi davomida to’plangan
Yosh- individ psixika taraqqiyotining aniq vaqt chegarasiga ega 
bo’lgan bosqichi.
Psixika taraqqiyotining har bir bosqichida individda muayyan 
fiziologik va pisixologik o’zgarishlar ko’zatiladi. Odatda psixologiyada 
xronologik va pisixologik yosh ajratiladi.
Xronlogik yosh inso
n tug’ilgandan boshlab necha yosh yashaganini 
ifodalaydi. Psixologik yosh esa inson psixik rvojlanishi darajasini aks 
ettirib, ko’pincha aqliy yosh deb ataladi. Aqliy yosh turli yoshdagi odamlar 
uchun mo’ljallangan maxsus test topshiriqlari orqali aniqla
nadi. Aqliy 
yoshning xronologik yoshga nisbati bola psixik taraqqiyotning o’ziga hos 
ko’rsatkichi
–
intellektual rivojlanish koeffitsientini hosil qiladi, bu
koeffitsient inglis tilidan olingan qisqartma IQ harflari orqali belgilanadi.
4