Tish qattiq to’qimalarining kariesga aloqador bo’lmagan shikastlanishi.
hypoplasia
gipoplaziya/ yetarlichaakillanmaslik/
pathologica
patalogik yedirilish
lacunacuneiformis
ponosimon nukson
erosio
eroziya, yemirilish
necrosis
nekroz, chirish
acidosa
kislotali
alcalina
ishkorli
endogenes
ichki sababli
traumadentis
tish shikasti
mechanicum
mexanik shikastlanish
chemicum
ximiyaviy shikastlanish
physicum
fizikaviy shikastlanish
pigmentatio
pigmentatsiya , ranglanish
pigmentationigrities
korayish, kora pigmentatsiya
indumentum
karash
osteopetrosis
mramor kasalligi
dysplasia
displaziya
amelogenesisimperfecta
yetilmagan amilogenez
dentinogenesisimperfecta
yetilmagan dentinogenez
osteogenesisimperfecta
yetilmagan osteogenez
fracturadentis
tish sinishi
cardi/o/gram
1–57
1.57 misolidan 1.62 misoligacha so‘z yasalishi uch qoidasidan
Cardi va -gram dan so‘z yasang: _____________ / _______ /_______
(root) (suffix)
Ushbu misolda qaysi qoidadan foydalanilgan?
foydalaning.
2 - qoida:
carcin/oma
1–58
Carcin va -oma dan so‘z yasang: Ushbu misolda qaysi qoidadan foydalanilgan?
________________ / __________
(root) (suffix)
1 - qoida:
enter/o/cyst/o/plasty
1–59
Complete the following frames to reinforce the three rules of
word building on page 10.
Enter + cyst + -plasty dan so‘z yasang: __________ / _____ / __________ / _____ / ____________________
Ushbu misolda qaysi qoidalardan foydalanilgan? to indicate combining form.)
1.38. (Use CF 3 - qoida:
2 - qoida:
1–60
Leuk + cyt + -penia dan so‘z yasang: __________ / _____ / __________ / _____ / __________.
Ushbu misolda qaysi qoidalardan foydalanilgan?
3 - qoida;
2 - qoida:
Barbara A.Gylys, Regina M.Masters”Medical Terminology Simplified fourth edition “USA2010/Chapter-1.P.12
III BO‘LIM
RETSEPTURA BILAN BOG‘LIQ LOTIN GRAMMATIKASI ELEMENTLARI. FARMASEVTIK TERMINSHUNOSLIK VA RETSEPT
Nulla regŭla sine exceptiōne. – Hech qaysi qoida istisnosiz emas. Consuetūdo est altěra natura. – Odat - ikkinchi tabiat.
§20. Farmasevtik terminologiyaga kirish. Dori vositalari nomenklaturasi.
Maqsad:Ba’zi asosiy farmasevtik terminlarni; dori vositalarining nomlarining yasalish usullari va namunali tuzilishini bilib olish. Dori-darmon nomlari va qisman, ularning tarkibiy qismlari yozilish xususiyatlarini bog‘lay olish.
Farmasevtik terminshunoslik
Farmasevtik terminshunoslik «farmatsiya» (yun. pharmakeia – dori tayyorlash va qo‘llash) nomi ostiga birlashuvchi va dori-darmonlar tarkibini o‘rganish, qidirib topish, ishlab chiqarish va qo‘llash bilan shug‘ullanuvchi qator maxsus fanlar majmuasidan iborat. Bu majmuada markaziy o‘rinni qo‘llash uchun rasmiy ruxsatnomaga ega bo‘lgan dorivor moddalar va preparatlar ya’ni dori darmonlar nomenklaturasi egallaydi. Dorivor moddalar sifatida qo‘llanuvchi ko‘pchilik kimyoviy birikmalar 2 xil nomga ega:
ilmiy yoki tizimli nom;
trivial (lot. trivialis - odatiy) nom
Trivial nomlardagi tarkibiy qismlar
1. Kimyoviy tarkib haqida ma’lumot beruvchi tarkibiy qismlar:
Tarkibiy qism
Ma’nosi
Misol
-acet(yl)-
atsetilsalitsil kislota mavjudligi
Acetosal
-aeth(yl)- (yun. aither - efir)
etil, etilen mavjudligi
Aethacardinum
-arsen-
margimush mavjudligi
Myarsenolum
-az(o)-, -(a)zid-, -(a)zin-, -zol- (yun. azotos - hayotsiz)
azot yoki azot guruhi mavjudligi
Azetidin
-benz- (ar. benzoa - xushbo‘y shira)
benzol halqa mavjudligi
Benzohexonium
-bis-
vismut mavjudligi
Bisalum
-cyan-
sianid kislota yoki uning unumlari mavjudligi
Cyanocobalaminum
-fer(r)-
temir mavjudligi
Ferramidum
-form- (lot. formica - chumoli)
chumoli kislotasi unumlari mavjudligi
Formalinum
-glyc-
glukoza, shakar mavjudligi
Corglyconum
-io(d)-
yod mavjudligi
Iodolein
-merc- (lot. Mercurius - Merkuriy, savdo-sotiq homiysi)
simob vositalari mavjudligi
Mercuropin
-meth(yl)- (yun. methy - asal)
metil, metilen mavjudligi
Methacyclinum
-ox(y)- (yun. oxys - nordon)
kislorod mavjudligi
Oxytetracyclinum
-phen(yl)- (yun. phaino - yoritmoq)
fenil mavjudligi
Phenobarbitalum
-phosph- (yun. phosphoros - nur sochuvchi)
fosfor mavjudligi
Phosphemidum
-phthor- (yun. phthoros - buzilish)
ftor mavjudligi
Phthorocort
-thi(o)- (yun. theion - oltingugurt)
oltingugurt mavjudligi
Thiodipinum
-yl- (yun. hyle - modda; daraxt)
kislota va uglevodorod radikallari mavjudligi
Methylandrostendiol
-zep(am)-
benzodiazepin unumlari mavjudligi
Phenazepanum
2. Dori vositasining terapevtik yo‘nalganligini ko‘rsatuvchi tarkibiy qismlar:
-alg-, -dol-
og‘riq qoldiruvchi, analgetik
Promedolum
-aller(g)-
allergiyaga qarshi
Allergival
-atrax-
Tinchlantiruvchi
Atraxin
-barb-
uyqu chaqiruvchi
Barbamylum
-chol(e)-, -bil-
o‘t haydovchi
Cholenzimum
-cid- (lot. occidere - o‘ldirmoq)
mikrobga, parazitga qarshi
Streptocidum
-cor-, -card-
yurakka oid, toj tomirlarini kengaytiruvchi
Corvalolum
-c(o)um-, -arol-
qon ivishiga to‘sqinlik qiluvchi
Acenocumarol
-haem(at)-, -aem-
qon yaralishini rag‘batlantiruvchi
Haematogenum
-lax-
bo‘shashtiruvchi, surgi
Acetolax
-myc(o)-, -fung-
zamburug‘ga qarshi
Amycazolum
-orex-
ishtaha tushiruvchi
Anorex
-peps-
ovqat hazm bo‘lishini tartibga soluvchi
Pepsinum
-pres(s)-, -ten-
qon bosimini tushiruvchi, gipotenziv
Apressinum
-phlog- (-flog-)
yallig‘lanishga qarshi
Flogicort
-pyr-
harorat tushiruvchi
Antipyrinum
-sed-, -tranqu-, -val-
tinchlantiruvchi, sedativ
Sedonal
-sept-
zararsizlantiruvchi, antiseptik
Enteroseptolum
-trast-, -gnost-, -graf-
rentgen kontrast, tashxisga oid
Choletrast
-tromb-
tromblar agregatsiyasiga to‘sqinlik qiluvchi
Trombolytinum
-ur-
siydik haydovchi
Diurometan
-vas-, -angi-
qon tomirini kengaytiruvchi, spazmni yo‘qotuvchi
Vasodilatol
-verm-, -helm(int)-
gijjaga qarshi
Univerm
-vom(it)-, -emet-
qayt qilishga qarshi
Emetisan
3. Dori vositaning farmakologik guruhini ko‘rsatuvchi tarkibiy qismlar:
a) og‘riqsizlantiruvchilar:
-aesthes-
og‘riqsizlantiruvchi, anestetik
Anaesthesinum
-cain-
mahalliy og‘riqsizlantiruvchi
Novocainum
-morph- (yun. Morpheus - Morfey, tush ma’budi)
umumiy og‘riqsizlantiruvchi (narkotik)
Morphinum
-narc-
umumiy og‘riqsizlantiruvchi (narkotik)
Narcotan
b) antibiotiklar, mikrobga qarshilar:
-ceph- (-cef-, -cep-)
sefalosporinlar guruhi antibiotiklari
Cephaloridinum
-cillin-
penitsillinlar guruhi antibiotiklari
Oxacillin
-cyclin-
tetrasiklin guruhi antibiotiklari
Tetracyclinum
-mycin-, -mycetin-
Streptomyces shtammi zamburug‘laridan ishlab chiqariladigan antibiotiklar
Laevomycetinum
-sulfa-
mikrobga qarshi sulfanilamidlar
Norsulfazolum
c) gormonal:
-cort(ic)-
buyrak usti bezi po‘stlog‘i gormonlari
Hydrocortisonum
-gest-
sariq tana gormonlari
Progesteronum
-insul-
me’da osti bezi gormonlari
Insulincridesum
-oestr- (yun. oistros - ehtiros)
ayol jinsiy gormonlari vositalari
Dimoestrolum
-stan-, -ster-, -vir-, -andr-, -test-
erkak jinsiy gormonlari vositalari
Tetrasteronum
-parathyr-
qalqon oldi bezi vositalari
Parathyreoidinum
-pitu(itr)-
gipofiz orqa bo‘lagi vositalari
Pituitrinum
-thyr- (-tyr-, -tir-)
qalqonsimon bez faoliyatiga ta’sir etuvchi vositalar
Liothyroninum
d) fermentli:
-as-
Fermentlar
Lydasum
e) vitaminli:
-vit-
Vitaminlar
Hexavitum
4. O‘simlik yoki hayvon mahsulotlarini ko‘rsatuvchi tarkibiy qismlar:
-al(li)-
sarimsoq, piyoz
Allisatum
-anth-
Gul
Strophanthinum
-api-, -virap-
asalari hayot faoliyati mahsulotlari
Apisatronum
-haemato-
hayvon qoni
Haematogenum
-ichthy- (yun. ichthyos - baliq)
qazilma baliq va boshqa dengiz hayvon qoldiqlari tutgan tog‘ jinslari
