Uo’K 11. 124 Kbk 5ya2+81. Lat-4 Tuzuvchilar

Leksik minimum

Dorivor o‘simliklik

Belladonna, ae f
belladonna

Crataegus, i f
do‘lana

Frangula, ae f
itshumurt

Rheum, i n
rovoch

Urtica, ae f
gazanda, qichitqi o‘t

Dorivor moddalar

Aether, eris m
efir

Barbitalum-natrium, i n
barbital natriy

Cacao
kakao

Cordigitum, i n
kordigit

Dimedrolum, i n
dimedrol

Diprophyllinum, i n
diprofillin

Euphyllinum, i n
eufillin

Furacilinum, i n
furatsilin

Mentholum, i n
mentol

Nitroglycerinum, i n
nitroglitserin

Phenacetinum, i n
fenatsetin

Saccharum, i n
shakar

Tetracyclinum, i n
tetrasiklin

Validolum, i n
validol

Boshqa so‘zlar

aethylicus, a, um
etilli

aqua, ae f
suv

destillatus, a, um
distillangan

fluidus, a, um
suyuq

obductus, a, um
qoplangan, qobiqli

oleosus, a, um
moyli

quantum satis
qancha kerak bo‘lsa

Nazorat savollari:

1.Akuzativda qo’llaniladigan ko’makchilarni ayting?

2.Ablativda qo’llaniladigan ko’makchilarni ayting?
3. Recipe so’zining ma’nosini ayting?
4.Misce, fiat …formulirovkasining ma’nosini ayting?
5. Akuzativda qo’llaniladigan ko’makchilar ishtirokida retsept qanday yoziladi?
6.Ablativda qo’llaniladigan ko’makchilar ishtirokida retsept qanday yoziladi?
7. Ko’makchilar ishtirokida retsept qanday yoziladi?


Oratio medicus est. – Til shifokordir.
Summum bonum cumulātur ex integritāte corpŏris et ex mentis ratiōne perfecta. – Oliy saodat jismoniy va aqliy salomatlikda erishiladi.

§24. Lotin tilida kimyoviy nomenklatura. Kimyoviy moddalar, kislotalar, oksidlar nomlari.

Maqsad: Muhim kimyoviy moddalar lotincha nomlarini bilib olish. Kislota va oksidlarning nomlarini lotin tilida hosil qila olish.

Kimyoviy moddalarning nomlari

Barcha kimyoviy moddalarning nomlari II turlanish n rodidagi otlar bo‘lib, faqat ikkita: Sulfur, uris, n (III turlanish) – oltingugurt va Phosphorus, i, m – fosfor kimyoviy moddalarining nomi bundan istisno.
NB! Kimyoviy moddalarning belgisi lotincha nomlardan olingan bo‘lib, ularning orfografik xususiyatini aks ettiradi: Ca - Calcium, Fe - Ferrum, K – Kalium va boshqalar.


Muhim kimyoviy moddalar lotincha nomlari

Kimyoviy modda	Lotincha nomi	O‘zbekcha nomi
Al	Aluminium, i n	Aluminiy
Ag	Argentum, i n	Kumush
As	Arsenicum, i n	Margimush
Au	Aurum, i n	Oltin
B	Bromum, i n	Brom
Ba	Barium, i n	Bariy
Bi	Bismuthum, i n	Vismut
C	Carboneum, i n	Uglerod
Ca	Calcium, i n	Kalsiy
Cl	Chlorum, i n	Xlor
Cu	Cuprum, i n	Mis
F	Fluorum, i n (lot.) seu Phthorum (yun.)	ftor
Fe	Ferrum, i n	temir
H	Hydrogenium, i n	vodorod
Hg	Hydrargyrum, i n	simob
I	Iodum, i n	yod
K	Kalium, i n	kaliy
Li	Lithium, i n	litiy
Mg	Magnesium, i n seu Magnium, i n	magniy
Mn	Manganum, i n	marganets
N	Nitrogenium, i n	azot
Na	Natrium, i n	natriy
O	Oxygenium, i n	kislorod
Pb	Plumbum, i n	qo‘rg‘oshin
Ph	Phosphorus, i m	fosfor
S	Sulfur, uris n	oltingugurt
Si	Silicium, i n	kremniy
Zn	Zincum, i n	rux

Kislotalar

Kislotalarning lotincha nomi ikkita so‘zdan iborat: acidum, i, n - kislota va mos kelgan sifat. Birinchi o‘rinda ot, ikkinchi o‘rinda sifat keladi. Sifat kislota nomini yasovchi modda negiziga –ic+um, -os+um qo‘shimchasi yordamida yasaladi.

• 
  icum qo‘shimchasi kislota tarkibida kislorod miqdorining ortiqligini bildiradi va o‘zbek tilidagi -at- qo‘shimchasiga to‘g‘ri keladi:
  

Acidum sulfuricum – sulfat kislota

• 
  osum- qo‘shimchasi kislota tarkida kislorod miqdorining kamligini bildiradi va o‘zbek tilidagi -it- qovshimchasiga to‘g‘ri keladi:
  

Acidum sulfurosum – sulfit kislota
Kislorodsiz kislotalarning nomlaridagi sifatlarning tarkibi quyidagicha yasaladi: hydro- prefiksi + kislota nomini yasovchi modda nomining o‘zagi + -icum va o‘zbek tilidagi -id qo‘shimchasiga to‘g‘ri keladi:
Acidum hydrosulfuricum – sulfid kislota

Oksidlar

Oksidlarning nomlari ikkita so‘zdan iborat: birinchi o‘rinda moddaning nomi qaratqich kelishigida, ikkinchi o‘rinda oksid nomi keladi.
Oxy- kislorod borligini ko‘rsatadi, prefikslari esa birikma tarkibini aniqlaydi:
oxydum, i, n oksid
peroxydum, i, n peroksid
hydroxydum, i, n gidroksid

Mashqlar

I. Retseptlarni o‘zbek tiliga tarjima qiling:
1. Recipe: Acidi folici 0,0008
Acidi ascorbinici 0,1
Dentur tales doses numero 30 in tabulettis
Signetur: 1 tabletkadan kuniga 3 marta
2. Recipe: Solutionis Hydrogenii peroxydi dilutae 50 ml
Detur. Signetur: 1 stakan suvga 1 osh qoshiqdan, chayish uchun
3. Recipe: Sulfuris depurati
Magnesii oxydi
Sacchari ana 10,0
Misce, fiat pulvis
Detur. Signetur: qabulga ½ choy qoshiqdan
4. Recipe: Unguenti Hydrargyri albi 5% - 25,0
Detur. Signetur: zaralangan teri sohalariga surtilsin
5. Recipe: Solutionis Iodi spirituosae 5% - 20 ml
Tannini 3,0
Glycerini 10,0
Misce. Da. Signa: milkka surkash uchun
6. Recipe: Magnesii peroxydi 0,25
Da tales doses numero 12
Signa: 1 kukundan kuniga 3 marta
7. Recipe: Solutionis Chlorophtalmi 1% - 15 ml
Da. Signa: 2 tomchidan kuniga 4 marta (glaukomada)
II. Retseptlarni lotin tiliga tajima qiling:
1. Ol:50 dona yog’ kislota tabletkalari
Ber. Belgila: 1 taletkadan kuniga 3 marta
2. Ol:Benzoy kislota 0,6
Salitsil kislota 0,3
Vazelin 10,0
Aralashtir, malham hosil bo‘lsin
Ber. Belgila: zararlangan teri sohalariga surkash uchun
3. Ol:50 dona askorbin kislota drajesi 0,05
Ber. Belgila: kuniga 2 drajedan
4. Ol:Salitsil kislota 5,0
Rux oksidi 25,0
Talk 50,0
Aralashtir, kukun hosil bo‘lsin
Berilsin, belgilansin: sepki uchun
5. Ol:Atsetilsalitsil kislota
Fenatsetin 0,25 dan
Kofein 0,05
Shunday dozalarda ber tabletkalarda 12 dona
Belgila: 1 tabletkadan bosh og‘rig‘ida
6. Ol:Simob sariq oksidi 0,6
Ixtiol 0,8
Rux malhami 20,0
Aralashtir, malham hosil bo‘lsin
Berilsin, belgilansin: zararlangan teri sohalariga surtilsin
7. Ol:Salitsil kislota 1,0
Rux oksidi
Bug‘doy ohori 12,5 dan
Vazelin 50,0 gacha
Aralashtir, pasta hosil bo‘lsin
Ber. Belgila: zararlangan teri sohalariga surtilsin (Lassar pastasi)

3.6-rasm. Mendeleyev davriy jadvali.
Nazorat savollari
1. Kimyoviy elementlarning rod va turlanishini ayting?
2. Istisno kimyoviy elementlarni ayting?
3. Kislota nomlari nechta so'zdan iborat?
4. "icum" suffiksi nimani bildiradi?
5. O'zbek tilida qaysi qo'shimchaga to'g'ri keladi?
6. "Osum" suffiksi nimani bildiradi?
7. O'zbek tilida qaysiqo'shimchaga to'g'ri keladi?
8. Kislorodsiz kislotalar qanday yasaladi ?


Medici, si omnibus morbis mederi possent, felicissimi essent hominum. – Shifokorlar barcha kasalliklarni davolay olishganlarida, odamlardan eng baxtlisi bo‘lar edilar.
Amīci - fures tempŏris. – Do‘stlar - vaqt og‘rilari.

§25. Tuzlar nomi.

Maqsad:Tuzlar nomi hosil bo‘lish qoidalarini bilib olish. Tuzlar nomini lotin tilida hosil qila olish.

Tuzlar

Tuzlarning nomlari kation va anionning nomidan yasaladi. Birinchi o‘rinda qaratqich kelishigida ifodalangan kationning nomi, ikkinchi o‘rinda esa bosh kelishigidagi anionning nomi turadi.
Anionlarning nomlari mos keluvchi kislotalarning lotincha nomi o‘zagiga -as, -is, -id+um suffikslarni qo‘shish yo‘li bilan yasaladi.

Lug‘at shakl modeli				Turl.		Lotincha misollar		O‘zbekcha misollar
Nom.	Gen.	Rod					Suff.		Anion nomi
As	atis	m	III		sulfas, atis, m		at		sulfat
Is	itis	m	III		sulfis, itis, m		it		sulfit
id-um	id-i	n	II		sulfidum, i, n		id		sulfid