Leksik minimum
abscessus, us m
abssess
acutus, a, um
o‘tkir
benignus, a, um
yaxshi sifatli, xavfsiz
cancer, cri m
saraton
caries, ei f
karies, suyakchirishi
colica, ae f
qorinda to’satdan bo’ladigan oq’riq (sanchiq)
coma, atis n
koma, behush holat
comatosus, a, um
komaga oid
cysta, ae f
pufak, kista
cystosus, a, um
kistali
diabetes, ae f
diabet
diabeticus, a, um
diabetga oid
diffusus, a, um
tarqalish, diffuz
eczema, atis n
chilla yara, ekzema
fractura, ae f
sinish
gangraena, ae f
qorason, gangrena
gangraenosus, a, um
gangrenali
glaucoma, atis n
nazla, glaukoma
hernia, ae f
churra
hernialis, e
churraga oid
icterus, i m
sariqlik
ileus, i m
ichak tutilishi
infantilis, e
bolalarga xos
infectio, onis f
yuqish, infeksiya
infectiosus, a, um
yuqumli
inflammatio, onis f
yallig‘lanish
juvenilis, e
o‘spirinlarga xos
malignus, a, um
yomon sifatli, xavfli
morbus, i m
kasallik
oedema, atis n
shish
paralysis, is f
falaj, shol
paralyticus, a, um
falajlikka oid
paresis, is f
parez, yarim falaj
pneumonia, ae f
zotiljam
senilis, e
qarilikka xos
spasmus, i m
tirishish, spazm
spasticus, a, um
spazmga oid
trauma, atis n
shikastlanish
traumaticus, a, um
shikastlanishga oid
ulcus, eris n
yara
ulcerosus, a, um
yarali
varix, icis m, f
vena tuguni, kengaygan vena
varicosus, a, um
kengaygan venaga oid
volvulus, i m
ichaklarning buralib qolishi
ORGANLARNING NOMLARINI KLINIK TERMINLARDA YOZING VA TALAFFUZ QILING. SUFFIKSLARNI AJRATIB KO’RSATING.
So’z elemenlari 5
dent/al pancreat/itis dermat/o/logist
|
|
1–22
|
1.1. Tibbiy terminlarda o‘zaklar, odatda, yunon yoki lotin
so‘zlaridan kelib chiqqanligini ko‘rishingiz mumkin.
Quyidagi so‘zlar o‘zagining tagiga chizing: dent/al
|
pancreat/itis dermat/o/logist
|
Part
|
|
1–23
|
1–22 hoshiyada dent - tishni, pancreat - me’da osti bezini, dermat -terini anglatadi. Ushbu uch o‘zak tana _______ (anatomik tuzilma) ni ifodalaydi.
|
| Birikmashakllar
Birikma shakl (BSh) so‘z o‘zagining unli tovush bilan birikishidan hosil bo‘ladi. Bu unli tovush, odatda, o dan iborat. Unli tovush o‘z mustaqil ma’nosiga ega emas, lekin ikki so‘z elementini bog‘lash imkonini beradi.
birikma shakl
|
|
1–24
|
So‘z o‘zagi singari, BSh boshqa elementlar bilan qo‘shilib so‘z hosil qilishda asosiy poydevor hisoblanadi. Ushbu darslikda dent/o va gastr/o kabi so‘z o‘zagi/unli tovush ko‘rinishida
‘zagi/unli tovush (odatda, o) _______ _______ nomli yangi ele-mentni
|
mukammal
birikma shakl, ifodalanadi. So‘z o yuzaga keltiradi.
|
birikma shakl gastr, o
|
|
1–26
|
Gastr/o is an example of the word element called a ____________________ __________.
da o‘zak - _______; birikma unli - ___.
|
Gastr/o
|
o o o
|
|
1–27
|
Quyidagi har bir element uchun birikma unli kiriting:
___________
___________
lith/o ___________
|
arthr/o phleb/o
|
therm/o abdomin/o nephr/o
|
|
1–28
|
Quyidagi birikma shakllarning so‘z o‘zagi tagiga chizing:
|
therm/o abdomin/o nephr/o
|
Barbara A.Gylys, Regina M.Masters”Medical Terminology Simplified fourth edition “USA2010/Chapter-1.P.5
Nazorat savollari:
1. Suffikslar qachon va qanday hollarda qo 'llaniladi?
2. Otlardan qaysi suffikslar yordamida sifat hosil qilamiz?
3.Kichraytirish ma'nosini anglatuvchi sufflkslarni ayting?
4. Tegishli va oid ma 'nosini anglatuvchi sifatlarni ayting.?
5.Boy va ko’p ma'nosini beruvchi sufflkslarni ayting.
6.Kasallik chaqiruvchi ma’nosini beruvchi sufflksni ayting va misollar keltiring.
Facĭle dictum, difficĭle factum. –Oson aytmoq, qiyin qilmoq.
Otium post negotium. – Ishdan keyingi hordiq.
§15. So‘z yasalishi (davomi). PrefiksatsiY. Prefiks-suffiksli yasama so‘zlar.
Maqsad: Ko‘p qo‘llaniluvchiyunon-lotin dubletlarini va anatomik prefikslarni bilib olish. Berilgan ma’noda prefiksli va prefiks-suffiksli yasama so‘zlarni tahlil va hosil qila olish.(Tana tuzilishiga va yuz soxasini ifodalovchi TE)
Prefiksatsiya Prefikslar
Prefiks bu so‘z boshida joylashgan so‘z elementi. Bir prefiks o‘rniga boshqa prefiksni qo‘yish so‘z ma’nosini o‘zgartiradi. Prefiks, odatda, son, vaqt, makon yoki inkorni ifodalaydi. Ushbu darslikda prefiks yakka holda kelsa, oxiriga defis qo‘yiladi.
Prefiksatsiya – old qo‘shimchani (prefiksni) o‘zakka qo‘shish, bunda ma’no o‘zgarmaydi, balki ushbu tushunchaga lokalizatsiyasi (yuqori, quyi, oldingi, orqa), yo‘nalishi (yaqinlashish, uzoqlashish), kechishi (ilgari, keyin), mavjudligiyoki inkor etishi kabi tarkibiy qismni qo‘shadi.
Prefikslar ko‘makchilardan rivojlangan, shuning uchun ularning o‘z ma’nosi tegishli ko‘makchilarniki bilan mos keladi.
Ba’zi prefikslarning o‘z ma’nosi asosida ikkilamchi, ko‘chma ma’nolar yuzaga kelgan. Shu tarzda yunon ko‘makchisi para (atrofi, yoni) da ko‘chma ma’no “chekinish, og‘ish, ma’lum hodisaning tashqi namoyon mohiyatiga mos kelmaslik” rivojlangan, mas.: paranasalis – burun atrofi; paramnesia ( yun. mnesis - xotira) – xotira buzilishi va yolg‘on xotiraning yuzaga kelishi; paratyphus – Salmonella avlodiga mansub ma’lum bakteriyalar tomonidan qo‘zg‘atiluvchi odam yuqumli kasalliklar guruhining umumiy nomi bo‘lib, ich terlama (qorin tifi) alomatlariga o‘xshash (!) ba’zi klinik ko‘rinish bilan xarakterlanadi.
Morfologiyafan sohalarida qo‘llaniluvchi tushunchalarda AE-prefikslar o‘z ma’nosiga ega. Patologik holatlar, kasalliklar, a’zo faoliyatining buzilishlarini ifodalovchi terminlarda esa AE-prefikslar ikkilamchi ma’noda foydalaniladi, misol uchun anat. hypogastrium - qorin osti; pat. fiziol. hypotonia - mushakning yoki kavak a’zo mushak qavatining tonusi tushishi.
Anatomik nomenklaturada lotin prefikslari, patologik anatomiya, fiziologiya, klinika fan sohalarida esa yunon prefikslari ustunlikka ega. Biroq istisnolar ham uchrab turadi: epicranialis - kalla usti, epifascialis - fassiya usti, endocervicalis - bo‘yin ichi.
NB!
Prefikslarning negizga qo‘shilishida negizning boshlang‘ich tovushi ta’siri ostida prefiksda o‘zgarish sodir bo‘lishi mumkin. Bu, asosan, assimilatsiyada ( lot. assimilatio - qiyoslash, o‘xshatish) namoyon bo‘ladi: prefiksdagi so‘nggi undosh so‘z yasovchi negizning boshlang‘ich tovushiga to‘liq yoki qisman qiyoslashadi, mas., ad-prefiksi c, f, g, n, p boshlang‘ich undoshlari oldida mos ravishda ac-, af-, ag-, an-, ap- ga to‘liq qiyoslashadi; prefikslardagi so‘nggi n boshlang‘ich b, p oldida m ga o‘tadi yoki l, m, r oldida to‘liq assimilatsiyaga uchraydi. Ba’zi lotin prefikslarida eliziya, ya’ni so‘nggi undoshning tushib qolishi mumkin, mas., ex- va e-; con- va co-; dis- va di-. Yunon prefikslari ana-, dia-, cata-, meta-, para-, anti-, epi-, apo-, hypo-, meso- da eliziya so‘nggi unlinegizning boshlang‘ich unlisi oldida tushib qolishi bilan namoyon bo‘ladi. Shu bilan unlilarning qator kelishi bartaraf etiladi, mas., met-encephalon (meta+encephalon), di-encephalon (dia+encephalon).
Dostları ilə paylaş: |