Urganch davlat pedagogika instituti

Abu Ali ibn Sinoning falsafiy qarashlari
Abu Ali ibn Sinoning (980-1037) psixologik falsafiy qarashlari, ilmlar tasnifi, ta’rifi va tarkibi xakidagi fikrlari uning «Tib konunlari» asarida inson fiziologiyasi va psixologiyasi asosida talkin etiladi. Ibn Sino sezgini tashki va ichki sezgilarga ajratadi. Tashki sezgi insonni tashki olam bilan boglaydi, ular 5 ta: kurish, eshitish, ta’m - maza bilish, xid va teri sezgisi. Bular insonning ma’lum organlari - teri, kuz, ogiz, burun va kulok bilan uzviy boglik.
Ichki sezgilar - bu umumiy, chunonchi, taxlil etuvchi, ifodalovchi, eslab koluvchi (xotira), tasavvur etuvchi sezgilardir. Ibn Sino miyani barcha sezgilardan boruvchi nervlar markazi, umuman inson nerv sistemasining markazi ekanligi xakidagi ta’limotni olga surgan. Inson tana va jondan tashkil topadi, miya insonni boshkarib turuvchi markazdir.
Ibn Sinoning ilmiy psixologik falsafiy fikrlari noyob oltin xazina bulib xisoblanadi.


Abu Rayxon Beruniyning falsafiy qarashlari
Abu Rayxon Beruniyning (973-1043) fikricha inson xayvondan akl bilan fark kiladi. Lekin insonning xayvondan tubdan fark kiladigan bu xususiyati kanday bulganligini tushuntirganda xudoga murojaat kilib, insonni xudo azaldan shunday yaratgan deydi.
Beruniyning ruxiy va moddiy extiyojlarning roli xakidagi fikri usha davr uchun nixoyatda kimmatli fikr edi. U jamiyat yuzaga kelishida kishilarning moddiy extiyojlari rolini kura oladi.
Beruniyning fikricha, akl, mexnat, erkin tanlash insonning xayotini va ijtimoiy xolatini belgilaydi. Inson o’z extiyojlarini mexnat tufayli kondiradi deydi.


Rudakiy (IX asrning 50-60 yillari - 941) rux bilan materiyaning munosabati masalalarida idealistik mavkeda turadi. Ruxni «ota»ga kiyos kiladi, moddiy narsalarni «ona»ga uxshatadi. Uning fikricha barcha narsalarni yaratuvchi birinchi sabab xudodir. Moddiy narsalarni xam inkor etmaydi. Moddiy narsalar asosida tuprok, olov, suv va xavo yotadi. Rudakiy inson akl va idrokini uluglaydi.