Urganch davlat univеrsitеti fizika matematika fakulteti 201-matematik injinering guruh talabasi bog’ibeekova zuhrajonning umumiy psixologiya va pedagogika fanidan mustaqil ishi

2021/2022 o‘quv yilida tajriba-sinov тариқасида:

• 
  Shaharlar hamda Toshkent shahri tumanlarida joylashgan bittadan umumta’lim maktablarida inklyuziv ta’lim tizimini joriy qilinadi;
  
• 
  Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida joylashgan bittadan umumta’lim maktabida alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalar uchun boshlang‘ich tayanch korreksion sinflarni ochiladi.
  
• 
  Qashqadaryo, Farg‘ona va Xorazm viloyatlarida joylashgan bittadan kasb-hunar maktabida ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarining 9-sinf bitiruvchilari hamda alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan guruhlar tashkil etiladi. Mazkur ta’lim tizimi bo‘yicha erishilgan ijobiy tajriba respublikaning boshqa hududlarida ham bosqichma-bosqich tatbiq etiladi.
  

Shuningdek, 2021/2022 oʻquv yilidan:
— ixtisoslashtirilgan taʼlim muassasalarida majburiy oʻrta taʼlim 11 yillik (intellektual rivojlanishida nuqsonlari boʻlgan bolalar uchun (yordamchi) maktablar, maktab-internatlarda 9 yillik) muddatda amalga oshiriladi;
— ixtisoslashtirilgan taʼlim muassasalarining 10-11 sinf (intellektual rivojlanishida nuqsonlari boʻlgan bolalar uchun (yordamchi) maktablar, maktab-internatlarda 8-9 sinf) oʻquvchilari uchun kasbga oʻqitish kurslari tashkil etiladi va bitiruvchilarga sertifikat beriladi.
— 2021-yil 1-yanvardan ixtisoslashtirilgan taʼlim muassasalarining rahbar xodimlariga mehnatning alohida sharoitlari uchun har oyda toʻlanadigan ustama haqi bazaviy tarif stavkasining 100 foizi miqdorida toʻlanadi. Oʻquvchilarni kasb-hunarga yoʻnaltirish va psixologik-pedagogik respublika tashxis markazi qoshida uning belgilangan shtat birliklari doirasida “Inklyuziv taʼlim laboratoriyasi” tashkil etiladi. Mazkur laboratoriyaning asosiy vazifalaridan biri maktablarda inklyuziv taʼlim uchun shart-sharoitlar yaratish, inklyuziv taʼlim berishning sifati va samaradorligini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish hamda ularning bajarilishini nazorat qilish hisoblanadi.2023-2025 yillarda:

• 
  inklyuziv ta’lim tizimi bosqichma-bosqich boshqa umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida joriy qilinadi;
  
• 
  har bir bolaning inklyuziv ta’lim olish huquqini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshiriladi;
  
• 
  o‘qitish usullari takomillashtiriladi hamda ta’lim jarayoniga individuallashtirish tamoyillari bosqichma-bosqich joriy etiladi;
  
• 
  ta’lim jarayonida o‘quvchilarni ma’naviy-ahloqiy tarbiyalashga, ularning jismonan sog‘lom va baquvvat shakllanishiga qaratilgan choralar ko‘riladi;
  
• 
  o‘quvchilarning jismoniy va aqliy ehtiyojidan hamda ta’lim muassasalarining geografik joylashuvidan kelib chiqib ixtisoslashtirilgan davlat ta’lim muassasalari (maktab va maktab-internatlar) soni optimallashtiriladi.
  

UNICEF inklyuziv ta’limni O‘zbekiston ta’lim tizimiga kiritish masalalari bilan shug‘ullanadi. Inklyuziv ta’lim vazifasi bolalarning qobiliyatlari va holatidan qat’i nazar, ularning barchasiga sifatli ta’lim taqdim etishdan iborat.

MAVZU: O’qituvchining pedagogic mahorati.

0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi hamda Prezidentimiz tomonidan qabul qilinayotgan har bir Qarorda barkamol avlod tarbiyasi va ularning kasbiy mahoratini aw alo ta’lim muassasalarida oshirib borishga jiddiy e ’tibor qaratilmoqda. Xususan 2010 yilning “Barkamol avlod yili” deb e’lon qilinishi ham pedagoglar va tarbiyachilar zimmasiga ulkan mas’uliyatlar yukladi. Jumladan, Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimovning “Barkamol avlod yili” Davlat dasturi to‘g‘risidagi Qarorida “Mamlakatimizda sog'lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlaming o‘z ijodiy va intellektual salohiyatini ro'yobga chiqarishi, mamlakatimiz yigit-qizlarini XXI asr talablariga to‘liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar etib voyaga yetkazish uchun zarur shart-sharoitlar va imkoniyatlami yaratish bo‘yicha keng ko‘lamli aniq yo‘naltirilgan chora-tadbirlami amalga oshirish”'* muhim vazifa sifatida belgilangan. Ushbu vazifalarni bekamu ko‘st amalga oshirilishi uchun bugungi kunda aw alo, bo‘lajak o‘qituvchilaming saviyasini va bilimini uzluksiz takomillashtirib borishga mustahkam zamin yaratilishi kerak. Oliy pedagogik ta’lim muassasalarida ushbu muammolaming echimini topishda “Pedagogik mahorat” fanini chuqur o'rganish muhim ahamiyat kasb etadi. 2 “ADOLAT" ijtimoiy siyosiy gazetasi. - Toshkent, 2010, jYa 4, 29 yanvar. 1A www.ziyouz.com kutubxonasi Pedagogik mahorat nima? Uning mohiyati nimalardan iborat? Ularni egallash uchun nimalami bilish kerak? Jiozirgi zamon pedagogikasi va psixologivasi «pedagogik mahorat» tushunchasiga turlicha izoh beradi. Jumladan, “Pedagogik ensiklopediya"da ta’rif quyidagicha izohlangan: “O 'z kasbining mohir ustasi bo'lgan, yuksak darajada madaniyatli, o'z fanini chuqur biladigan, yondash fanlar sohalarini yaxshi tahlil eta oladigan, .tarbiyalash va o‘qitish uslubiyatini mukammal egallagan mutaxassis”. Ushbu ta’rifhing mohiyatidan kelib chiqib o'qituvchining pedagogik mahorati tushunchasi mazmunini shunday izohlash mumkin: 1. Madaniyatning yuqori darajasi, bilimdonlik va aql-zakovatning yuksak ko'rsatkichi. 2. O 'z faniga doir bilimlarning mukammal sohibi. 3. Pedagogika va psixologiya kabi fanlar sohasidagi bilimlarni puxta egallaganligi, ulardan kasbiy faoliyatida foydalana olishi. 4. O'quv - tarbiyaviy ishlar metodikasini mukammal bilishi. ^Pedagogik mahorat tizimi quyidagi o ‘zaro bir-biri bilan bog'liq bo‘lgan asosiy komponentlardan iborat: 1. Pedagogik insonparvarlik talablariga bo‘ysunishi. 2. Kasbga oid bilimlarni boshqa fanlar bilan aloqadorlikda mukammal bilish. 3. Pedagogik qobiliyatga ega bo'lish. 4. Pedagogik texnika sirlarini puxta egallash] Barcha kasblar orasida o'qituvchilik kasbi o‘zgacha va muhim ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. Zero, 0 ‘qituvchi yosh avlod qalbi kamolotining memori, yoshlarga ta’lim-tarbiya beruvchi insondir. Bugungi kunda u voshlami g ‘oyaviv - siyosiy jihatdan chiniqtirib tabiat, jamiyat, ijtimoiy hayot, tafakkur taraqqiyoti qonuniyatlarini o ‘rgatadi, yoshlami mehnat faoliyatiga tayyorlab, kasb-hunar sirlarini puxta egallashlarida ko'maklashadi va jamiyat uchun muhim bo‘lgan ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatlami hal etadi. Ana shu mas’uliyat o‘qituvchidan o ‘z kasbining mohir ustasi bo'lishni, o'quvchilarga tarbiyaviy ta’sir ko'rsatib, ularning qiziqishi, qobilivati, iste’dodi, e’tiqodi va amaliy ko'nikmalarini hai tomonlama rivojlantirish yo'llarini izlab topadigan kasb egasi bo'lishni talab etadi. Buning uchun doimo o'qituvchilarning kasbiy mahoratini, ko'nikm a va malakalarini oshirib borish, ularga har tomonlama g'am ­ xo'rlik qilish, zarur shart - sharoitlar yaratish, kerakli moddiy va ilmiy - metodik hamda texnik yordam ko'rsatish, o'qituvchilarning ijodiy tashabbuskorligini muntazam oshirib borishga ko'maklashish lozim. Shunga asosan, ^Pedagogik mahorat» fani, mahoratli o'qituvchilami tavyorlashga xizmat qiladi, o'qituvchilar va tarbiyachilaming kasbiy www.ziyouz.com kutubxonasi faoliyati sirlarini, mohirligini o'rgatuvchi va uni takomillashtirish to 'g '- risida m a’lumotlar berib boruvchi fan bo'lib, o'qituvchilarda pedagogik mahoratning mohiyat mazmunini, hozirgi zamon talablari doirasida kasbiy faoliyatini rivojlantirishning yo‘llarini, vositalarini, shakllarini o'rganadi. Pedagogik mahorat o'qituvchilar va tarbiyachilarga pedagogik ijodkorlik, pedagogik texnika, ta’lim - tarbiya jarayonida o'qituvchi va o'quvchilarning o'zaro hamkorligi, muloqot olib borish taktikasi, nutq madaniyati, tafakkuri, tarbiyachining ma’naviy - m a’rifiy va tarbiyaviy ishlarini tashkil etish va amalga oshirish, bu jarayonda xulq-atvomi va hissiyotni jilovlay olish xususiyatlarini o'rgatadi va o'z kasbini rivojlantirib boruvchi pedagogik faoliyatlar tizimi to'g'risida m a’lumotlar beradi. Pedagogik mahorat o'qituvchilarning pedagogik faoliyati zamirida takomillashib boradD Pedagogik faoliyat yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash uchun jamiyat oldida, davlat oldida javob beradigan, ta’lim-tarbiya berishda maxsus tayyorlangan o'qituvchilar mehnati faoliyatidir. Bo'lajak o'qituvchilar o 'z pedagogik faoliyati jarayonida faoiiyatning quyidagi tarkibiy qismlarini bilishi lozim: 0 ‘QITUVCHINING PEDAGOGIK FAOLIYATI TARKIBIY QISMLARI j Pedagogik faoiiyatning maqsadi ; ""J Pedagogik faoiiyatning obyekti va subyekfi ' j r Pedagogik faoiiyatning vositasi j 1-chizma. Pedagogik jarayonning mohiyatini anglamagan, bolaga nisbatan chuqur hurmatda bo'lmagan o'qituvchi ta ’lim-tarbiya samaradorligi va inson kamolotini ta’minlovchi fikrga ega bo'lmaydi. Pedagogik jarayonning vazifasi bilim berish, tarbiyalash, rivojlantirish bo'lib, o'qituvchilaming faoliyat mezonini begilab beradi. O'qituvchilarning faoliyati pedagogik jarayonning h arak at vositasidir. Pedagogik jarayonning www.ziyouz.com kutubxonasi obyektlari bo'lmish tarbiyalanuvchi insonga, 0 ‘quvchi va o'quvchila guruhiga hamda alohida o'quvchiga pedagogik jarayonning subyektlar — ota-onalar, o'qituvchilar, tarbiyachilar, sinf jamoasi, pedagogik jamoj mas’uldirlar va ular jamiyat talablari asosida ta’lim va tarbiya berisl faoliyatini bajaradilar. 0 ‘qituvchining pedagogik faoliyatida ijobiy nati jalarga erishishi, mehnat malakasini, ya’ni egallagan bilimlarini o'zinmj hayotiy va amaliy faoliyatida nechog'lik qo‘llay bilishi bilan belgilanadi. O'qituvchilarning pedagogik faoliyati samarali bo'lishi uchui zarur bo'lgan qobiliyatlar tizimini: bilim, bolani tushuna olish, kuza tuvchanlik, nutq malakasi, tashkilotchilik, kelajakni ko'ra bilish, diqqatn taqsimlab olish, vaziyatni to'g'ri baholash, yuzaga kelish ehtimol bo'lgan har xil ziddiyatlami o'z vaqtida bartaraf etish, o'quvchilam bilim olishga qiziqtirish kabilar tashkil etadi. Mazkur fanning mazmunidan kasbga doir topshiriq va vazifalam yechish uchun o'quv - tarbiya jarayonini boshqarish, unga rahbarlil qilishda pedagogik-psixologik ta’limot nuqtai - nazaridan yondashish ta’lim - tarbiyani milliy an’analarimiz ruhida zamonaviy metodlar aso sida modellashtirish, o'quv - tarbiyaviy jarayonda ilg‘or pedagogik tex nologiyalami tatbiq etish uchun o'qituvchi mahoratming zarurligi haqi dagi m a’lumotlar va ularni takomillashtirish tizimlari o‘rin olgan. Shunga ko'ra, '«Pedagogik mahorat» fani kasbga oid bilim va qobili yatlami o'qituvchilarda shakllantirish, ijodkorlikni tarbiyalash, mahoral ko'nikma va malakalami egallashlari uchun, pedagogik texnika, pedago gik hamkorlik, pedagogik nazokat, nutq madaniyati to‘g ‘risida m a’lu motlar berib boradjj Bu maqsad boMajak o‘qituvcbilaming quyidagi vazifalarni mun tazam bajarib borishlari orqali amalga oshiriladi: 1. Bo'lajak o'qituvchilar pedagogik mahoratning nazariy va meto dologik asoslari bilan qurollantiriladilar. 2. Pedagogik mahorat fanining pedagogik texnika, pedagogik ham korlik (muloqot), pedagogik nazokat, pedagogik qobiliyat, tarbiyachili] mahorati, ta’lim jarayonini boshqarish, nutq madaniyati, tarbiya texno logiyasi, pedagogik ijodkorlik, refleksiya kabi tarkibiy qismlari to‘g‘ri sidagi bilimlar tizimini egallaydilar. 3. Bo'lajak o'qituvchilar milliy urf-odat va an’analarimizda va O 'rt Osiyo mutafakkirlarining boy ijodiy meroslarida aks etgan pedagogil mahorat sirlarini mustaqil egallashga nisbatan o'zlarida ehtiyoj v havasni rivojlantirib boradilar. www.ziyouz.com kutubxonasi 4. Egallangan pedagogik-psixologik va metodik bilimlar, ko‘nikma va malakalar to'g'risidagi m a’lumotlar asosida har bir bo‘lajak o'qituvchi o‘zining shaxsiy pedagogik mahoratini shakllantiradi. 5. 0 ‘quv-tarbiyaviy jarayonni jahon andozalariga xos so'nggi zamonaviy metod va shakllar asosida tashkil etish va boshqarishni amalga oshirishning nazariy va amaliy asoslarini muntazam o'zlashtiradilar. 6. 0 ‘qituvchilar o 'z kasbiy mahoratlarini takomillashtirishlari uchun shaxsiy-ijodiy malaka oshirishning shakl, usul va vositalarini egallaydilar. 7. Tarbiyachi mahoratining mohiyati, funksiyasi, tuzilishi to‘g‘risida o'qituvchilar uzluksiz m a’lumotlami o'rganib boradilar. 8. Yuksak zamonaviy axborot texnologiyalari va portal tizimidan erkin foydalanish asosida o'z kasbiy mahoratlarini shakllantiradilar. Bu maqsad va vazifalaming hal etilishi o'qituvchilar va tarbiyachilami zamon bilan hamnafas bo'lishga, yoshlami tarbiyalash dardi bilan yashash va kelajakni aniq ko'ra olishga o'rgatadi. Har bir o'qituvchi shaxsida mamlakatimizning dolzarb muammolarini, maqsad va vazifalarini vijdonan tasavvur qilib, aniq bajarib borishi uchun shijoat bilan o'z imkoniyati, bilimi, tajribalarini ishga solishga o'rgatadi hamda pedagogik faoliyatga ijodiy yondashish malakalariga ega bo'lishni tarbiyalaydi. X o'sh pedagogik mahoratning o'zi nima? Unga hozirgi zamon fani nuqtai nazaridan quyidagicha ta’rif beriladi: Pedagogik mahorat - о ‘qituvchilarning shaxsiy (bolajonligi, xayrixohligi, insonparvarligi, mehribonligi va h.k.) va kasbiy (bilimdonligi, zukkoligi, fidoyi'ligi, ijodkorligi, qobiliyati va hokazo.) fazilatlarini belgilovchi xususiyat bo ‘lib, о 'qituvchilarning ta ’lim-tarbiyaviy faoliyatida yuqori darajaga erishishini, kasbiy mahoratini doim iy takomillashtirib borish imkoniyatini ta ’minlovchi faoliyatdir. U o'z fanini mukammal bilgan, pedagogik-psixologik va metodik tayyorgarlikka ega bo'lgan, о 'quvchilarni о 'qitish, tarbiyalash va rivojlantirishning optimal yo ‘llarini izlab topish uchun, am aliy faoliyat olib boradigan har bir о ‘qituvchining kasbiy faoliyatida namoyon bo 'ladi. Shunday qilib, pedagogik mahorat egasi bo'lish uchun o'qituvchi o 'z o'quv predmetini davr talablari asosida bilishi pedagogik va psixologik bilimlarga ega bo'lishi, hamda insoniylik, izlanuvchanlik va fidoyilikni o'zi da tarkib toptirishi lozim. I.P. Rachenko pedagogik mahoratni pedagogik san’atning bir qismi sifatida ta’riflab, shunday yozadi: “pedagogik www.ziyouz.com kutubxonasi mahorat deganda 0‘qituvchining pedagogik-psixologik bilimlarni, kasbi) malaka va ko'nikmalami mukammal egallashi, o‘z kasbiga qiziqishi rivojlangan pedagogik fikrlashi va intuitsiyaci, hayotga axloqiy-estetili munosabatda bo'lishi, o'z fikr-mulohazasiga ishonchi va qat’iy irodas tushuniladi”. Tadqiqotchilaming fikriga ko'ra, quyidagi to‘rtta komponent pedagogik mahoratning asosiy tasbkil etuvchilari hisoblanadi: 1 j PEDAGOGIK MAHORATNING TASHKIL ETUVChl \ 1 KOMPONENTLARI ~l « 0 ‘qituvchilik kasbiga sadoqat; • o 'z fanining o'qitish metodikasini mukammal bilishi; “i «pedagogik qobiliyatlarini namoyish eta olishi; «pedagogik texnikani o‘z o'mida qo'llay bilishi.
O'qituvchilarning kasbiy pedagogik tayyorgarligi shartli ravishda quyidagi yo‘nalishlarda olib boriladi:
1) O'qituvchining shaxsiy fazilatlar bo‘yicha tayyorgarligi.
2) O'qituvchining ruhiy - psixologik tayyorgarligi.
3) 0 ‘qituvchining ijtimoiy - pedagogik va ilmiy - nazariy jihatdan tayyorgarligi.
4) 0 ‘qituvchining maxsus va ixtisoslikka oid uslubiy bilimlarni egallab borishi.
MAVZU: Pedagogik qobiliyat turlari
Uzoq yillar olib borilgan tadqiqotlar pedagogik qobiliyatlar murakkab va ko’p qirrali psixologik bilimlardan iboratligini ko’rsatib berdi. Ana shu tadqiqot ma’lumotlaridan foydalani, pedagogik qobiliyatlar tuzilishida muhim o’rin egallaydigan qator komponentlar /tarkibiy qismlar/ ni ajratib ko’rsatish mumkin: