Урганч Давлат Университети

2.1.2-jadval. Xorazm viloyati tumanlarida doimiy aholi soni, 2012-2022yillar*

№	Tumanlar	2012yil oxiriga	2016 yil oxiriga	2018 yil oxiriga	2021 yil oxiriga	2022yil oxiriga	2022yil 2012yilga nisbatan, o`zgarish
1	Bogot	91,6	103,1	112,8	123,8	112,3	122,6
2	Gurlan	70,4	78,7	86,3	93,8	102,5	145,6
3	Qo`shko`pir	86,6	96,7	104,6	114,4	125,8	145,3
4	Urganch	103,9	114,6	126,7	140,7	158,6	152,6
5	Xazorasp	100,1	112,2	122,8	160,9	177,0	176,8
6	Xonqa	80,7	89,5	97,7	107,8	119,8	149,3
7	Xiva	94,6	105,8	116,2	130,1	145,0	153,3
8	Shovot	87,1	97,3	104,9	113,8	124,9	143,4
9	Yangiariq	66,2	73,6	79,2	86	72,1	108,9
10	Yangibozor	45,5	50,4	54,9	60,2	66,3	145,7
	Jami	847,3	944,8	1031,1	1131,5	1204,3	142,1

*Viloyat statisitika boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.

Gurlan tumanida ham aholi soni o`sishi ancha yuqori ko`rsatkichga ega (145,6

foiz). Bu umumviloyat ko`rsatkichidan yuqoridir (142,1). Ushbu yillarda tuman aholisi 70,4 ming kishidan 102, 5 ming kishigacha ko`paydi. Yillik o`sish sur’atlari 2,4 foizni tashkil qildi. Tumanda aholi sonining ko`payishi asosan aholining tabiiy o`sishi hisobiga va uning asosiy qismi bo`lgan tug`ilish ko`rsatkichlarining yuqoriligi hisobiga yuz berdi.
Tumanda aholi o`rtasida tug`ilish ko`rsatkichlarining yuqoriligini aytib o`tgan holda, uning darajasi keyingi yillarda pasayib borayotganligni ham kuzatishimiz mumkin. 1991 yilda tumanda 2413 nafar bola tug`ilgan bo`lsa, 2022yilda bu ko`rsatkich 2352 tani tashkil qildi. Butun viloyat bo`yicha ham tug`ilgan bolalar songinig kamayganligini kuzatishimiz mumkin (2.1.3-jadval). Bu yillarda butun viloyat bo`yicha tug`ilgan bolalar soni 29658 tadan 27842 tagcha kamaydi.
2.1.3-jadval. Xorazm viloyati tumanlarida tug`ilish ko`rsatkichlari, 2014-2022yillar

№	Tumanlar	2014	2016	2018	2021	2022	2022yil 2014 yilgga nisbatan, o`zgarish
1	Gurlan	3270	3227	2816	2661	2578	-21,2
2	Qo`shko`pir	2418	2368	2267	2071	2352	-2,6
3	Urganch	3119	2518	2590	2412	2888	-6,4
4	Xazorasp	3329	2931	2803	3100	3662	11,0
5	Xonqa	4287	3537	3315	3547	4369	10,2
6	Xiva	2798	2742	2527	2488	2755	-1,5
7	Shovot	3377	3085	3146	3399	3376	0,01
8	Yangiariq	3017	2764	2523	2344	2743	-9,0
9	Yangibozor	2334	1975	1907	1756	1591	-31,8
10	Jami	1709	1400	1358	1334	1528	-10,6
	Gurlan	29658	27153	25785	25112	27842	-6,1

*Viloyat statisitika boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.

Albatta, tug`ilish jarayonidagi o`zgarishlarni mutloq ko`rsatkichlar yordamida emas, balki nisbiy ko`rsatkichlardan foydalanib tahlil qilganda haqiqiy manzara yaqqol namoyon bo`ladi. Demografiyada nisbiy ko`rsatkichlapr har ming aholiga nisbatan olinib, promilleda o`lchanadi va demografik koeffisientlar deb ataladi.

Demak, mana shu koeffisientlar yordamida viloyat tumanlarida tug`ilish darajasining qanday o`zgarishlarga uchraganini ko`rib chiqadigan bo`lsak, 2014 yilda viloyatda tug`ilish ko`rsatkichi har ming aholiga 37,6 promilleni tashkil qilgan (2.1.4-jadval).

2.1.4-jadval. Xorazm viloyati tumanlarida tug`ilish koeffisientlari,

2014-2022yillar*

№	Tumanlar	2014	2016	2018	2021	2022	2022yil 2014 yilga nisbatan, o`zgarish
1	Bogot	37,8	30,9	25,2	21,7	23,2	- 38,6
2	Gurlan	38,1	29,9	26,7	22,3	25,2	- 33,9
3	Qo`shko`pir	38,0	25,9	25,1	21,3	23,4	- 38,4
4	Urganch	33,6	25,1	22,3	22,2	24,1	- 28,3
5	Xazorasp	37,2	31,1	27,3	22,2	26,3	- 29,3
6	Xonqa	38,7	30,2	26,1	23,3	26,3	- 32,0
7	Xiva	37,6	28,9	27,5	26,5	25,3	- 32,7
8	Shovot	40,7	28,0	24,2	20,7	24,6	- 39,6
9	Yangiariq	37,0	26,5	24,3	20,6	22,3	- 39,7
10	Yangibozor	39,7	27,3	24,9	22,3	24,5	- 38,3
	Jami	37,6	28,4	25,3	22,4	24,6	- 34,6

*Viloyat statisitika boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.
Ushbu ko`rsatkich 2022yilga kelib 24,6 promillegacha kamaydi, ya’ni kamayish ushbu davrda 38,6 foizni tashkil qildi. Viloyatning hamma tumanlarida tug`ilish darajasining kamayishi u yoki bu darajada yuz bergan. Lekin, bu ba’zi tumanlarda umumiy viloyat ko`rstakichidan yuqoriroq bo`lgan bo`lsa, boshqalarida tug`ilishning darajasining pasayishi ancha past sur’atlarda davom qilganligini kuzatishimiz mumkin. Ayniqsa Urganch va Xazarasp tuimanlarida tug`ilish darajasining pasayish sura’atlari umumviloyat ko`rsatkichlaridan ancha past bo`lgan, ya’ni muvofiq ravishda 28,3 va 29,3 foizni tashkil qildi. Bu shu bilan izohlanadiki, Urganch tumanida tahlil qilayotgan davrimizning boshida tug`ilish darajasi boshqa tumanlarga nisbatan ancha past bo`lgan, va xozirda tug`ilish darajasi ularniki bilan deyarli bir xil darajaga kelib qolgan.
Aholi tabiiy o`sishida muhim o`rin tutuvchi ko`rsatkichlarning ikkinchisi o`lim darajasidir. O`lim darajasi qanchalik past bo`lsa tabiiy o`sish tug`ilish hisobiga shunchalik yuqori darajada saqlanib qolishi mumkin. Viloyat tumanlarining ko`pchiligida o`lim ko`rsatkichlarida son jihatdan ham qisqarish kuzatilgan. Masalan, YAngiariq tumanida bu davrda o`lganlar soni 27,1 foizga, Bog`ot tumanida 12,2 foizga kamaygan (2.1.5-jadval).

2.1.5-jadval. Xorazm viloyati tumanlarida o`lim ko`rsatkichlari, 2014-2022yillar*

№	Tumanlar	2014	2016	2018	2021	2022	2022yil 2014 yilgga nisbatan, o`zgarish
1	Bogot	502	578	517	544	441	- 12,2
2	Gurlan	402	433	433	412	464	+15,4
3	Qo`shko`pir	500	476	497	486	487	- 02,6
4	Urganch	555	603	615	604	661	+19,1
5	Xazorasp	776	683	596	718	759	- 01,5
6	Xonqa	473	494	468	458	496	+04,8
7	Xiva	573	567	551	521	649	+13,2
8	SHovot	457	458	471	465	469	+02,6
9	YAngiariq	399	405	402	374	291	- 27,1
10	YAngibozor	254	292	291	289	306	+20,4
	Jami