Urganch davlat universiteti

5 

– 

ه 

 

 

ذجبﺍ 

1 

– 

ﺍ 

6 

– 

و 

 

2 

– 

ب 

7 

– 

ص 

 

3 

– 

ج 

 

 

 

 

4 

– 

د 

 

هملک 

20 

– 

ک 

 

 

 

 

 

30 

– 

ل 

 

 

یﻄح 

8 

– 

ح 

40 

– 

م 

 

9 

– 

ط 

50 

– 

ن 

 

10 

– 

ی 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ﺖششق 

 

 

100 

– 

ق 

 

 

 

ﺺفعع 

60 

– 

ط 

200 

– 

س 

 

70 

– 

ع 

300 

– 

ش 

 

80 

– 

ف 

400 

– 

ت 

 

90 

– 

ص 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ػﻈض 

 

800 

– 

ض 

 

 

زخث 

500 

– 

ث 

900 

– 

ظ 

 

600 

– 

خ 

1000 

– 

غ 

 

700 

– 

ر 

---

42 

 

 

Mazkur atamalar muayyan bir ma‟noni anglatmaydi, ular harflar mujassami 

xolos. «Abjad»  atamasi ana  shu  atamalarning  birinchisi nomidan  olingan. Harflar 

vositasida  son  tushunchasini  ifoda  etish  usuli  esa  «abjad  hisobi»  deb  atalgan. Bu 

usul  harflar  sirasini  yod  olishda  qulay  bo„lgani  sabab  maktablarda  maxsus 

o„qitilgan va abjad o„qiyotgan bolalar «abjadxon» deb atalgan. 

 

Manbalardan  ma‟lum  bo„lishicha,  abjad  hisobi  musiqa  san‟atida  ham 

muvaffaqiyat  bilan  qo„llanilgan.  XV  asrda  yashab  ijod  etgan  mashhur 

musiqashunos  Zaynobiddin  bin  Mahmud  al-Husayniy  Navoiyning  topshirig„i  va 

unga  atab  yozilgan  «Qonuni  ilmiy  va  amali  musiqiy»  («Musiqaning  ilmiy  va 

amaliy asoslari») asarida cholg„u asboblaridan baland va past tovush hosil bo„lish 

sabablari, intervallar va  ularning  nisbiy  munosabatlari kabi  masalalarni  yoritishda 

abjad usulidan foydalangan. 

 

Eski  o„zbek  yozuvidagi  forslar  va  turklar  tomonidan  keyinchalik  kiritilgan 

to„rt  harf    ژ    چ    گ    پ  borasida  shuni  ta‟kidlash  joizki,  abjad  hisobi  amalga 

oshirilayotgan  matnda  ushbu  harflar  ishtirok  etayotgan  bo„lsa,  hisobda  ularning 

shakldoshlari  (ص  ج  ک  ب)  dan  istifoda  etilgan.  Manbalarda  keltirilishicha,  arablar 

qadimda abjad atamalaridan hafta kunlarini nomlashda ham foydalanganlar. 

 

Abjad  hisobining  ixcham,  lo„nda  va  qulayligi  uning  she‟riyatda  keng 

qo„llanishiga  sabab  bo„ldi.  Biron  muhim  xodisa,  voqealarning  sodir  bo„lgan 

vaqtini,  qo„lyozmalarning  yozib  tugallangan  yilini,  mansabdor  shaxslarga 

bag„ishlab  yozilgan  qasida  va  tarixlar  sanasini  berishda  sonlar  harflar  bilan 

ifodalangan.  Bu  usul  muayyan  sanani  she‟riyatda  ixcham  holda  ifodalashni 

ta‟minlashi  barobar,  ularni  esda  tutishni  ham  osonlashtirgan.  Shuningdek,  abjad 

hisobi  o„tmishda  ta‟lim-tarbiya  sohasida  bola  tarbiyasi,  uning  fikriy  takomili  va 

tafakkuri rivojida qiziqarli usul hamda ajoyib vosita bo„lib xizmat qilgan.  

O„zbek  va  sharq  she‟riyatining  asosiy  an‟analaridan  hisoblangan  ta‟rix, 

muammo, muvashshah, lug„z, chiston kabi qator she‟riy san‟atlar asosini ham ana 

shu  abjad  hisobi  tashkil  qilgan.  Hatto  bu  usuldan  foydalanib  maxsus  asarlar 

yaratilganki, ularning ayrim namunalari bizgacha yetib kelgan. Ko„rinadiki, abjad 

hisobi o„z davrida juda katta ahamiyat kasb etgan.  

Abjad hisobidan boxabar bo„lishlikning hozirgi davrda ham ahamiyati katta. 

Ajdodlarimizdan 

bizgacha 

yetib 

kelgan 

qo„lyozma 

manbalar 

bilan 

shug„ullanadigan  har  bir  shaxsning  yozma  yodgorliklar  yaratilgan  yoki  nusxa 

ko„chirilgan yillarini aniq belgilashida hamda abjad hisobi bilan bog„liq muayyan 

she‟rlar  va  harfiy  san‟atlarning  ta‟rixini  aniqlashda  abjad  hisobidan  yaxshi 

xabardor bo„lishi talab qilinadi.