Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

 
1.8.1. Zichlikni aniqlash 
Gidrostatik usul bilan hajmiy og‘irlikni aniqlash.
Sinov uchun mo‘ljallangan namuna (kub 3x3x3 sm va h.k.) qattiq shetka bilan 
changdan tozalanadi, 100-110 
o 
S doimiy og‘irlikkacha quritiladi va 0.01 g.gacha 
aniqlik bilan o‘lchanadi. Namuna maxsus asbob – yong‘inga chidamli ilmiy – 
tadqiqot instituti konstruksiyasining vakuum katagida vakuum ostida suv bilan 
to‘ldiriladi. Asbobning katagida (metall stakanda), nasos yordamida 15-20 mm. sim. 
ust. Elektr zaradsizlanishishi hosil qiladi, keyin esa, stakanga namuna to‘liq 
yopilguncha suv quyiladi. Stakan suv bilan to‘lgandan keyin kran yordamida 
atmosfera bilan qo‘shiladi (havoga chiqariladi). Shu bilan namunani suv bilan 
to‘ldirish tugaydi. Tajribaning to‘liq vaqti 8-10 minutni tashkil qiladi.
Namunaning hajmiy og‘irligini aniqlash gidrostatik og‘irlik va suyuqlikli 
idishdan iborat qurilmada amalga oshiriladi. Idishdagi suv idishlar o‘z 
muvozanatining buzilishini oldini olishda aniq darajagacha quyilgan bo‘lishi kerak. 
Suv bilan to‘ldirilgan stakandan olingan namuna setkaga yoki ingichka simdan 
yasalgan xalqaga joylashtiriladi, suvli idishga tushiriladi va suvda og‘irligi 
o‘lchanadi.
 
1.8.2. Simobli porometriya usuli bilan go‘vaklikni aniqlash 
Materiallarning go‘vakli-kapilyar tuzilmasini simob xususiyatiga asoslangan 
simobni siqish usuli bilan tadqiq qilish ko‘pgina qattiq jismlar namlanmasligiga 
asoslangan. Qattiq jismning g‘ovaklari va kapilyarlarini simob bilan yoki 
namlanmaydigan suyuqlik bilan to‘ldirilganda, simobning yuzasini tortilishida va 
xo‘llashning kosinus burchagiga go‘vak perimetri ifoda birligining miqdoriga teng 
qarshilikka erishiladi. 

---

76 
F
p
=-n
τ cos θ yoki F=- τ cos θ 
bu yerda:- F g‘ovak kesimining maydoni, sm2; R- tashqi bosim (simob bosimi) 
kgs/sm2; n- g‘ovak perimetri, sm; a – 
simobni yuzaki tortishi, din/sm2; θ –xo‘llash 
burchagi, grad. 
G‘ovak kesimi maydonining (R) uning perimetriga (n) nisbati gidravlik 
radiusidan 2 iborat, u istalgan kesim shakli kavagining eyevivalenti radiusining 
yarmiga teng: 
.
2
4
4
2
экв
r
r
D
D
D
n
F
r
=
=
=
=
π
π
Aylana kesimiga ega g‘ovak uchun tenglama quyidagi ko‘rinishiga ega: 
Bosim oshishi bilan simob materialning barcha mayda kapillariga singib 
ketadi. Simobli pirometrik qurima P-3 m quyi va yuqori bosim poromerlardan iborat. 
Uning yordamida 25 dan 350000 gacha g‘ovaklarning ekvivalent radiusi bilan 
g‘ovakli jismlar dasturini aniqlash mumkin va tadqiq qilinayotgan jismlarning 
ko‘ringan va haqiqiyo solishtirma o‘g‘irlik kattaligi asosida radiuslar bo‘yicha 
g‘ovaklarni taqsimlash hisoblab chiqiladi. 
Quyi bosim poromerlarda (atmosferadan past) 15-350 mkda va biroz 
mukammallashtirilganda-900 mk gacha g‘ovaklar o‘lchami aniqlanishi mumkin. 
Quyi bosim poromerning asosiy qismi (1.20-rasm) bo‘lib shisha dilatometr 1, 
simobning bosimini aniqlash uchun monometrik tizim, farvakuum va diffuzion 
monometrlar, diffuzion nasos elektrpechka va simob uchun idish hisoblanadi. 
Poromerning shisha qismi, monometrlar, diffuzion nasos va isitish pechi metall 
karkasga montaj qilingan quyi bosim poromeri rubashkali po‘lat silindr, moyli nasos, 
uchta monometr, ultra termostat, doimiy tok ko‘prigi va dilotorotrdan iborat. Poromer 
maxsus idishdabosim 60-70 kgs/sm2 ga siqilgan gaz-azot yordamida, juda yuqori 
bosimga moyli nasos poromer silindrining og‘zida dam berish yo‘li bilan erishiladi. 
.
cos
2
p
r
экв
θ
σ
−
=

---

77