Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

3.28-rasm. DG–100–200M domkrati:
A, B–domkratning ishchi bo‘shliqlari;
1–tsilindr; 2–tarkibiy plunj
еr; 3–yurishni 
ch
еklovchi gayka; 4–sfеrik tayanch;
5–tayanchni mahkamlash uchun bolt; 
6–manj
еtlar. 

---

134 
Dinamometrning turiga bog‘liq holda kuch bo‘g‘ini prujinalar ko‘rinishida 
(prujinali dinamometrlar), moy bilan to‘ldirilgan silindr va porshen ko‘rinishida 
(gidravlik dinamometrlar) va o‘lchanayotgan zo‘riqishlarni qabul qiluvchi datchiklar 
ko‘rinishida (elektr dinamometrlar) ishlanadi. 
Uzatuvchi qurilma dinamometrning kuch bug‘ini va qayd etuvchi qurilmasi 
o‘rtasidagi bog‘lovchi qism hisoblanadi. Uzatuvchi qurilma mexanik — richagli 
mexanizmlar ko‘rinishida, gidravlik-kuchlanishni gidravlik bosimga aylantiruvchi va 
elektrik — datchiklar bilan elektr o‘lchov asboblari o‘rtasida elektr aloqani 
ta’minlovchi bo‘lishi mumkin. Dinamometrlarning qayd etuvchi qurilmasi 
ko‘rsatuvchi, yozuvchi va o‘qib oluvchi bo‘lishi mumkin. 
Sinash amaliyotida prujinali dinamometrlar keng tarqalgan. Prujinali 
dinamometrlarda kuch bo‘g‘ini tekis, elliptik, spiral va halqali prujinalarda 
tayyorlanadi. Kuch bo‘g‘ini yarimelliptik prujinalardan tayyorlangan dinamometr 
(3.29-rasm) korpusdan, uchlari boltlar bilan biriktirilgan ikki prujinali, ulov 
ziraklarini mahkamlash uchun ikkita tortqidan, ko‘rsatkich strelkali shesternyachani 
(tishli g‘ildirakchani) aylantiruvchi tishli sektordan, va siferblatli ko‘rsatkichdan 
iborat. Gidravlik porshenli dinamometr (3.30-rasm) porshenli silindrdan, richagli 
prujinadan va yozib oluvchi qurilmadan iborat. ¤lchanayotgan zo‘riqish ta’sirida 
bosim moyo‘tkazgich orqali prujinaga osilgan silindrga uzatiladi. Silindrdagi moy 
bosimining o‘zgarishiga bog‘liq holda prujina deformatsiyasining kattaligi ham 
o‘zgaradi. Prujina richag bilan bog‘langan bo‘lib, richag o‘lchanayotgan 
zo‘riqishning kattaligini ko‘rsata va yoza olishi mumkin. 
Elektr uzatmali dinamometr (3.31-rasm) prujinadan, tortqidan, tishli 
Qildirakchadan iborat. Polzunok kantakt plastinalar bo‘ylab sirpanadi, bu plastinalar 
qayd etuvchi qurlma bilan bog‘langan. Qayd qiluvchi qurilma muvoznatlanmagan 
yoki muvozanatlngan ko‘priklar sxemasi bo‘yicha bajariladi. 

---

135