Usim-biol p65

Gauksin — kasallik va zararkunandalarga nisbatan ta'sir etuvchi mikrobiologik preparat. Bog`Iarda olma qurti, meva chirishi va qizil dog`Ianishi, boshoqli don ekinlarining ildiz chirish kasalligiga qarshi foydalanish uchun tavsiya etilgan. Preparatning tarkibida boshlang`ich ta'sir etuvchi sifatida Psevdomonas avlodiga mansub sporasiz bakteriyali ikkita ИМВ-211С va ИМВ-2637 shtammlaribor.
Bog`Iami kasallik va zararkunandalardan himoya qilishda gektariga 5—10 litr miqdorda ishlatiladi. Shuningdek, ikki marta avlod beradigan hududlarda zararkunandalarga qarshi 5—6 marta, bir marta avlod beriladigan joylarda esa 2—3 marta ishlov beriladi. Donli ekinlarning ildiz chirish kasalligiga qarshi urug`Iik donning bir tonnasiga 0,5 litrdan ekishdan oldin ishlov beriladi. Biologik samaradorligi esa 86,7 foizni tashkil qiladi.
82
NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Bakterial preparatlarning asosiy ta'sir qiluvchi mexanizm-larini tushuntiring.
   
2. 
   Qaysi preparatlarda ekzotoksin va kristall moddalar uchraydi?
   
3. 
   o`zbekiston sharoitida qo`IIaniladigan qanday preparatlarni bilasiz?
   

3.3. Hasharotlarning zamburug` kasalliklari va ular asosida tayyorlangan preparatlar
Tabiatda turli xil umurtqasiz jonivorlarga halokatli ta'sir ko`rsatadigan zamburug`Iar bor. Xususan, hasharotlarda har xil kasalliklar tug`diradigan 530 dan ortiq entomopatogen zamburug` turlari qayd etilgan.
Zamburug`Iar vositasida kasallanishga mikozlar deyiladi. Zamburug`Iar vegetativ yo`I bilan va sporalar yordamida ko`payadi. Zamburug`Iar o`zlari chiqaradigan turli fermentlar, jumladan, xitinazalar yordamida bevosita teri qoplamida kutikula sirtida paydo bo`Iadigan appressoriyalar tipidagi bo`rtiqlar orqali tana bo`shlig`iga kirishi ko`pgina tekinxo`r zamburug`Iarning muhim xususiyatidir. Appressoriyalar bo`rtib chiqqan qisqa trubkasimon o`sitnta bo`Iib, uning o`sishidan zamburug` sporalari hosil bo`Iadi. Mitseliy o`siqlari bo`rtiqlar orqali tana bo`shlig`iga o`tadi. Shuning uchun ham zamburug`Iar hasharotlarning g`umbak va yetuk zotlarini zararlashi mumkin.
Bundan tashqari, entomopatogen zamburug`Iar o`lja tanasiga oziq bilan og`iz orqali ham o`tishi mumkin. Hasharotlar zararlangan-dan so`ng 3—5 kun o`tgach zamburug` kasalliklarining dastlabki alomatlari paydo bo`Iadi. Ko`pincha, hasharot tanasida dastlab qo`ng`ir yoki sariq dog`Iar paydo bo`Iib, harakati susayadi va keyinchalik nobud bo`Iadi.
Hasharotlar nobud bo`Igandan so`ng zamburug` mitseliylari tez o`sib ketadi va hasharotning butun tanasi bo`ylab tarqaladi. Zam-burug`ning turiga qarab oq, kulrang, yashil, qizil va qora rangli koni-diyalar hosil qiladi. Konidiyalar ko`pi bilan 72 soatgacha hayotchanlik faoliyatini yo`qotmaydi. Tinch davrda yotgan sporalar hayotchanlik
83
faoliyatini uzoq vaqt saqlab qoladi. Xususan, nobud bo`lgan hasharotlar tuproq yuzasi, daraxt po`stlog`i, to`kilgan xas-cho`plar ostida bu faoUyatini davom ettiradi.
Zararii hasharotlami yo`qotadigan tekinxo`r zamburug`lardan foydalanish ishlari, asosan, ularni o`stirib ko`paytirish, patogen-Ugini tekshirish va oziq muhitlarda ko`paytirish bilan bog`Uqdir.
Sun'iy oziq muhitida boveriy, spikariya vertisillum, ashersoniya, aspergil kabi takomiUashmagan zamburug`lami o`stirib ko`paytirish juda qulay.
Ashersoniya (Aschersonia Mont.), Sferopsidales Sphaeropsidales — Nectrioidaceae oilasiga mansub zambumg`. Hypocrella avlodiga, konidiya hohda ko`payuvchi nomukammal zambumg`lar (Fungi, Imperfaecti) gumhiga kiradi. KasaUik keUirib chiqamvchi tropik zambumg`lar florasi ko`p yiUar davomida Aschersonia avlodi turia-rida uchramagan.
1958—1973-yiUar davomida ashersoniyaning 11 turi keltirildi. A. chinensis В. and Br. Xitoy, A. placenta, A. vietnamica В. Vyetnam va A. alleurodes Webb. ТпяШ va boshqa turlari aniqlangan. Bu zamburug`lar alleroid va soxta qalqondor oilalarining tekinxo`ri hisoblanadi.
Ajdariyada har xil ekinlarda qo`Uanilgan. Shuning uchun hamma turlari birgaUkda ashersoniya deb nomlanadi. Issiqxonalarda oq qanotlarda epizootiya keltirib chiqaradi. Bu esa zararkunandaning ommaviy nobud bo`lishiga olib keladi. Epizootiya kuzgi mavsumda kuchli va tez sodir bo`ladi. Sporasi rangsiz, arqonsimonbo`lib, to`xtovsiz ajralib chiquvchi (3—4 tomchi) zich pustuUa hosil qiladi. Hasharot tanasiga kirgan spora o`sa boshlagandan so`ng ko`p o`tmay nobud bo`lgan hasharot tanasi ichidan tashqariga mitseliylar popuk ko`rinishida o`sib chiqadi. Ashersoniyaning samaradoriigi, asosan, haroratgabog`liqbo`lib, qulay harorat (20—23°C da) va 80—90 foiz namlikda zararkunandalarning 80—85 foizini nobud qiladi. Ashersoniya kulturasi probirkalarga qu-yilgan agarda 2 yilgacha sovitgichda saqlanadi.
Ashersoniya agarii yoki tarkibida 10—11 foiz shakar va рН-6 bo`lgan pivo suslo eritmasida o`stiriladi. Oziq muhitni tayyoriashdan oldin suslo filtrianadi va suv bilan aralashtiriladi. Bir litr oziq muhitni tayyoriashdan oldin tayyor eritmadan olingan zambumg` maxsus idishda eziladi va ffltrdan o`tkaziladi. Olingan kultura 1 litr hajmgacha suv bilan to`ldiriladi.
84
Ona mahsulot (eritma)dan probirkalarga 1 nil.da quyiladi va 9 ml distillangan suv bilan to`ldiriladi. Eritma (1—10, 1—100, 1—1000) birinchi aralashma 10 litr, ikkinchisi 100 litr va hokazo holatda tayyorianadi.
Olingan 1 ml eritma Goryayev kamerasida mikroskop orqali tekshiriladi. Наг biri alohida hisoblanadi va o`rtacha sporalar soni aniqlanadi.