Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги

Kerakli asboblar: qisqich, mayda, tishli dastarra, skal’pel’ yoki pichoq, qattiq tukli cho`tka, buzoq yoki qo`yning ichki g`ovak suyaklari.
Ishning borishi: qo`zi yoki buzoqning va boldir suyaklari pichoq, so`ngra qattiq tukli cho`tka bilan go`sht hamda pay qoldiqlaridan, suvda yuvib doka bilan yaxshilab artiladi. Keyin bu suyaklarni qisqichga o`rnatilib, mayda tishli dastarra bilan ularning kallasi va g`ovak qismi ko`ndalangicha va uzunasiga arralanada. Suyaklar qanchalik yosh hayvonlardan olingan bo`lsa, ular shunchalik oson arralanadi.
Arralangan suyaklarni darsda ko`rsatish suyak muhim va murakkab organligi, xar bir suyakning tuzilishi, uning vazifasiga bog`liqligi haqida xulosa chiqarish imqonini beradi.
2-tajriba.
Mavzu: Kuydirilgan va kalciysizlantirilgan suyak preparatlari tayyorlash.
Darsning maqsadi: suyaklarning ichki va tashqi tuzilishi haqida talabalarga to`liq ma’lumot berish hamda kuydirilgan suyak preparatini tayyorlash.
Suyaklarning sirti yupqa ammo pishiq biriktiruvchi, to`qimadan iborat suyak pardasi bilan qoplangan bu parda suyak moddasi bilan mustahkam birikib ketgan. Suyakning qattiqligi pishiqligi va elastikligini ularning tarkibi belgidaydi.
Kerakli asboblar: mayda suyaklar (yirik baliq qovurg`alari yoki baqa, qush, quyon kabilardan birining son suyaklari ), pincet, spirt lampa, probirka, staqon, 10 va 30 % li xlorid kislota ishlatilgan suyuqliklar tashlanadigan shisha banka, toza suvli idish.
Ishning borishi: suyakni kuydirish. Suyakning bir uchidan pincet bilan ushlab, ikkinchi tomoni spirt lampaga tutiladi. Bunda suyak qo`lansa hid chiqarib yona boshlaydi.
Labarotoriya darsida talabalar o`qituvchi topshirig`i bilan kuydirilgan suyakkning xossalarini unga qo`l tekkizish bilan tekshshirib ko`radilar va uning oson uqalanib ketishini aniqlaydilar. Shundan keyin suyakning bir parchasini probirkaga solib, ustidan 30 % li xlorid kislota quyilganda suyak qo`l ining kislotada eriy boshlashi kuzatiladi. Bunda suyakning mineral qismidagi kalciy tuzlariga kislota ta’sir qilish natijasida SO₂ pufakchalar tarzida idishdan ajralib chiqa boshlaydi. Bu tajriba suyakda yonadigan organiq modda va yonmaydigan,ammo kislotada eriydigan mineral moddalar borligi, mineral moddalar suyakning qattiq va mo`rt qilib turishi haqida xulosa chiqarish imqonini beradi. Suyakning kalciysizlantirish. Probirkaning uchdan bir qismiga qadar 10% li xlorid kislota quyiladi va unga bir bo`lak suyak solinadi. Bunadn SO₂ pufakchalar xolatida ajralayotganligi kuzatiladi. Oradan yarim soat o`tgach, probirkadan kislota bo`sh idishga to`qiladi, suyakni probirkadan olib, yaxshilab yuviladi va xususiyati o`rganiladi.
Labarotoriya ishi davomida talabalar kalciysizlantirilgan suyak juda yumshoq va elastik bo`lib qolganligi, uni egish, bukish va hatto tugun qilib bog`lash mumkinligini aniqlaydilar. Agar kattaroq suyak kalciysizlantirmoqchi bo`lsa, uni yuqoriroq qoncentraciyali (15-30 % li) kislota bir necha marta yangilab turiladi. Kalciysizlantirilgan suyakni uzoq vaqt saqlash uchun uni 70 % li spirtga olib qo`yiladi.
Yuqoridagi natijalarga ko`ra darsda suyakning xossalari ular tarkibidagi organiq va mineral moddalar miqdoriga bog`liq, suyakning tarkibi odam yoshi oshib borgan sari o`zgarib, organiq moddalar kamayadi, mineral tuzlar miqdori ortadi va natijada suyak mo`rtlashib qoladi, degan xulosa chiqariladi.