Va ahamiyati


Tarmoqlarning texnik vositalari



Yüklə 448,66 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə40/41
tarix30.03.2023
ölçüsü448,66 Kb.
#91354
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   41
axbo tex

Tarmoqlarning texnik vositalari 
 
Kompyuter tarmoqlari (qisqacha tarmoqlar) server (yoki xiz-matchi 
kompyuter), konsentrator (HUB), axborot uzatish kabella-ri va 
modemdan tashkil topadi. Har bir qurilmaning xususiyatini qisqacha 
yoritib o'tamiz. 
Server — tarmoq ishini ta'minlovchi maxsus kompyuter. 
Server disklarida kompyuterlarni birgalikda ishlash imkonini beruvchi 
dasturlar, ma'lumotlar omborlari va boshqalar saqlanadi. Bundan 
tashqari, serveriar modemli va faksli aloqalarni, ma'lumot-larni bosmaga 
chiqarish ishlarini amalga oshiradi. Serverda joylashgan dasturlardan 
foydalanish doirasi umumiy masalaning qo'yilishiga ko'ra cheklangan 
bo'lishi mumkin. 
Konsentrator (HUB)—tarmoqda kompyuterlarni o'zaro axborot al-
mashinuvini ta'minlovchi maxsus qurilma (15-rasm). UlarS, 12, 16 ta 
kompyuterni o'zaro bog'lashi mumkin. 
Axborotni uzatish kabellari tarnioqda axborotni bir kompyuterdan 
boshqasiga uzatish uchun xizmat qiladi (odatda, koaksial kabel ish- 
latiladi).
Modem axborotni kompyuterdan uzatish kabeliga o'tkazuvchi 
maxsus elektron qurilma. 
Modem «modulyator» va «de-modulyator» so'zlari birikmasidan 
hosil bo'lgan. Bu qurilma yor-damida axborotlar uzatuvchi kompyuterda 
raqamli ko'rinish-dan analog ko'rinishiga aylantiri-ladi, shuningdek, 
qabul qiluvchi kompyuterda analog ko'rinishidan raqamli ko'rinishga 
aylantiriladi. Boshqacha aytganda, modemning vazifasi kompyuterda «0» 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com


va «1» ko'rinishida tasviilangan ma'lumotni ikki asosiy chastotalik 
telefon signallariga va aksincha, telefon signalini «0» va «1» yordamida 
kodlangan axborot ko'rinishiga o'tkazib berishdan iborat. Modemning 
asosiy xarakteristikasi bodlarda o'lchanadigan ma'-lumotlarni uzatish 
tezligidan iborat. Zamonaviy modemlarning tez-ligi 2400, 9600, 14400, 
19200, 22880 va 33600 boddan iborat. Elektron aloqalar uchun ushbu 
modemlarning ixtiyoriysidan foydalanish mumkin. 
Kompyuterlar tarmoqda ishlashi uchun serverga kerakli operatsion 
tizim o'matilishi kerak. Bunday operatsion tizimlar ikki turga bo'linadi. 
Masalan, Windows for Workdows 95, Windows - 1 Workstation 
operatsion tizimi serversiz tarmoqlarni tashkil etish imkoniga ega bo'lgan 
operatsion tizimlar hisoblanadi. Bunday tarmoqdagi kompyuterlar teng 
huquqli hisoblanadi. Ikkinchi turdagi operatsion tizimlarda tarmoqni 
hosil qilish uchun maxsus kompyuter — server ajratiladi. Ularga Novell 
Net Ware NT Server va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin. 
Bunday operatsion tizim kompyuter ishini ishonchli va samarali qilib 
amalga oshiradi. 
Savol va topshiriqlar 
Tarmoqning texnik vositalariga nimalar kiradi? Server nima? 
Konsentrator nima? 
Axborot uzatish kabellari haqida gapirib bering. 
Modem nima? Uning vazifasini tushuntirmg. 
Tarmoqning axborot ashyolariga nimalar kiradi? 
Elektron aloqada qanday modem ishlatiladi? 
Modemda ma'lumotlarni uzatish tezligining o'lchovbirligi nima? 
Serversiz tarmoq tashkil etish mumkinmi? Mumkin bo'lsa, 
qanday qilib? 
Internet haqida tushuncha 
Internet— bu minglab lokal va mintaqaviy kompyuter tarmoqlarini bir 
butun qilib birlashtiruvchi butun dunyo kompyuter tarmog'i. 
Internetning paydo bo'lish tarixiga qisqacha to'xtalib o'taylik. 1969-
yilda AQSH Mudofaa vazirligining istiqbolli tadqiqotlar agentligi 
(Advenced Research Projects Agency, ARPA)ga mamlakatdagi barcha 
harbiy (ilmiy tadqiqot va o'quv) muassasalardagi kompyuterlarni 
birlashtiruvchi yagona tarmoq yaratish topshirilgan edi. Bu tarmoq 
(ARPA Net) harbiy mutaxassislarga axborot almashishga yordam 
ko'rsatishga mo'ljallangan edi. 
Uni yaratishda foydalanuvchilarning tizimga kirish rmkoniyati, boshqa 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com


kompyuterlardagi dasturlarni ishlatish (ulardan foydalanish), fayl va 
xabarlarni elektron aloqa orqali uzatish va boshqalar nazarda tutilgan. 
Eng asosiysi, tizimni ishlab chiqaruvchilar oldiga ishonchli, ayrim 
kompyuter yoki aloqa kanallari ishdan chiqqanda ham o'z ish qobiliyatini 
saqlab qoluvchi, «o'ta chidamli» tarmoqni yaratish masalasi qo'yilgan 
edi. 
ARPA Net tarmog'ining rivojlanishi bilan turli tarmoqlarni o'zaro 
bog'lash, ya'ni yagona tarmoq yaratish muammosi yuzaga keladi. Bunday 
standart 1974- yilda yaratildi. 1983- yilda esa AQSH Mudofaa 
vazirliginmg ARPA Net shaxobchalaridagi barcha mashinalarida ishlab 
chiqilgan stand art lard an foydalanish haqida buyruq chiqarildi. Bu 
standartlarni ishlatish uchun esa o'sha paytlarda keng tarqalgan 
operatsion tizim UNIX operatsion tizimi ishlatildi. 
1986- yilga kelib AQSH Milliy fanlar fondi (National Science 
Foundation — NSF) tomonidan o'zining oltita superkompyuterli 
markazini birlashtirish uchun tayanch tarmoq yaratildi. Bu tarmoq juda 
quvvatli va yuqori sifatli qurilmalar va AQSH Mudofaa vazirligi 
tomonidan belgilangan standartlarga asoslangan edi. 1992- yil NSF 
kompaniyasi ana shu tayanch tarmoqni boshqarishiga kelishib olindi. 
Ana shu vaqtdan boshlab internet nafaqat davlat (o'quv va ilmiy) 
muassasalarida, shuningdek, tijorat maqsadlarida ham ishlatila boshlandi. 
Internet asta-sekin AQSH chegaralaridan chiqib boshqa mamlakatlarga
dastlab Yevropa, keyinchalik Osiyo, Afrikaga ham tarqaldi. Bugungi 
kunda internet haqiqatan ham dunyoviy tarmoqqa aylangan. 
Axborotlarni tadqiq qilish NUA firmasining 2001- yil noyabr oyida 
bergan 
ma'lumotiga 
ko'ra 
2000- 
yilda 
internet 
tarmog'i-dan 
foydalanuvchilar miqdori quyidagicha bo'lgan: (110-betdagijadval). 
Internetning tarkibiy qismlari va resurslari haqida qisqacha to'xtalib 
o'tamiz. 
Modem axborotni kompyuterdan uzatish kabeliga o'tkazuvchi 
maxsus elektron qurilma. 
Modem «modulyator» va «de-modulyator» so'zlari birikmasidan 
hosil bo'lgan. Bu qurilma yor-damida axborotlar uzatuvchi kompyuterda 
raqamli ko'rinish-dan analog ko'rinishiga aylantiri-ladi, shuningdek, 
qabul qiluvchi kompyuterda analog ko'rinishidan raqamli ko'rinishga 
aylantiriladi. Boshqacha aytganda, modemning vazifasi kompyuterda «0» 
va «1» ko'rinishida tasviilangan ma'lumotni ikki asosiy chastotalik 
telefon signallariga va aksincha, telefon signalini «0» va «1» yordamida 
kodlangan axborot ko'rinishiga o'tkazib berishdan iborat. Modemning 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com


asosiy xarakteristikasi bodlarda o'lchanadigan ma'-lumotlarni uzatish 
tezligidan iborat. Zamonaviy modemlarning tez-ligi 2400, 9600, 14400, 
19200, 22880 va 33600 boddan iborat. Elektron aloqalar uchun ushbu 
modemlarning ixtiyoriysidan foydalanish mumkin. 
Kompyuterlar tarmoqda ishlashi uchun serverga kerakli operatsion 
tizim o'matilishi kerak. Bunday operatsion tizimlar ikki turga bo'linadi. 
Masalan, Windows for Workdows 95, Windows - 1 Workstation 
operatsion tizimi serversiz tarmoqlarni tashkil etish imkoniga ega bo'lgan 
operatsion tizimlar hisoblanadi. Bunday tarmoqdagi kompyuterlar teng 
huquqli hisoblanadi. Ikkinchi turdagi operatsion tizimlarda tarmoqni 
hosil qilish uchun maxsus kompyuter — server ajratiladi. Ularga Novell 
Net Ware NT Server va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin. 
Bunday operatsion tizim kompyuter ishini ishonchli va samarali qilib 
amalga oshiradi. 
Savol va topshiriqlar 
Tarmoqning texnik vositalariga nimalar kiradi? Server nima? 
Konsentrator nima? 
Axborot uzatish kabellari haqida gapirib bering. 
Modem nima? Uning vazifasini tushuntirmg. 
Tarmoqning axborot ashyolariga nimalar kiradi? 
Elektron aloqada qanday modem ishlatiladi? 
Modemda ma'lumotlarni uzatish tezligining o'lchovbirligi nima? 
Serversiz tarmoq tashkil etish mumkinmi? Mumkin bo'lsa, 
qanday qilib? 
Internet haqida tushuncha 
Internet— bu minglab lokal va mintaqaviy kompyuter tarmoqlarini bir 
butun qilib birlashtiruvchi butun dunyo kompyuter tarmog'i. 
Internetning paydo bo'lish tarixiga qisqacha to'xtalib o'taylik. 1969-
yilda AQSH Mudofaa vazirligining istiqbolli tadqiqotlar agentligi 
(Advenced Research Projects Agency, ARPA)ga mamlakatdagi barcha 
harbiy (ilmiy tadqiqot va o'quv) muassasalardagi kompyuterlarni 
birlashtiruvchi yagona tarmoq yaratish topshirilgan edi. Bu tarmoq 
(ARPA Net) harbiy mutaxassislarga axborot almashishga yordam 
ko'rsatishga mo'ljallangan edi. 
Uni yaratishda foydalanuvchilarning tizimga kirish rmkoniyati, boshqa 
kompyuterlardagi dasturlarni ishlatish (ulardan foydalanish), fayl va 
xabarlarni elektron aloqa orqali uzatish va boshqalar nazarda tutilgan. 
Eng asosiysi, tizimni ishlab chiqaruvchilar oldiga ishonchli, ayrim 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com


kompyuter yoki aloqa kanallari ishdan chiqqanda ham o'z ish qobiliyatini 
saqlab qoluvchi, «o'ta chidamli» tarmoqni yaratish masalasi qo'yilgan 
edi. 
ARPA Net tarmog'ining rivojlanishi bilan turli tarmoqlarni o'zaro 
bog'lash, ya'ni yagona tarmoq yaratish muammosi yuzaga keladi. Bunday 
standart 1974- yilda yaratildi. 1983- yilda esa AQSH Mudofaa 
vazirliginmg ARPA Net shaxobchalaridagi barcha mashinalarida ishlab 
chiqilgan stand art lard an foydalanish haqida buyruq chiqarildi. Bu 
standartlarni ishlatish uchun esa o'sha paytlarda keng tarqalgan 
operatsion tizim UNIX operatsion tizimi ishlatildi. 
1986- yilga kelib AQSH Milliy fanlar fondi (National Science 
Foundation — NSF) tomonidan o'zining oltita superkompyuterli 
markazini birlashtirish uchun tayanch tarmoq yaratildi. Bu tarmoq juda 
quvvatli va yuqori sifatli qurilmalar va AQSH Mudofaa vazirligi 
tomonidan belgilangan standartlarga asoslangan edi. 1992- yil NSF 
kompaniyasi ana shu tayanch tarmoqni boshqarishiga kelishib olindi. 
Ana shu vaqtdan boshlab internet nafaqat davlat (o'quv va ilmiy) 
muassasalarida, shuningdek, tijorat maqsadlarida ham ishlatila boshlandi. 
Internet asta-sekin AQSH chegaralaridan chiqib boshqa mamlakatlarga, 
dastlab Yevropa, keyinchalik Osiyo, Afrikaga ham tarqaldi. Bugungi 
kunda internet haqiqatan ham dunyoviy tarmoqqa aylangan. 
Axborotlarni tadqiq qilish NUA firmasining 2001- yil noyabr oyida 
bergan 
ma'lumotiga 
ko'ra 
2000- 
yilda 
internet 
tarmog'i-dan 
foydalanuvchilar miqdori quyidagicha bo'lgan: (110-betdagijadval). 
Internetning tarkibiy qismlari va resurslari haqida qisqacha to'xtalib 
o'tamiz
Internet o'z-o'zini shakllantiruvchi va boshqaruvchi murakkab tizim 
bo'lib, asosan uchta — texnik, dasturiy, axborotli tarkibiy qismlardan 
tashkil topgan. 
Internetning texnik tarkibiy qismi turli rusumdagi kompyuter, aloqa 
kanallari, tarmoq texnik vositalari majmuidan tashkil topgan. Ularning 
barchasi doimiy va vaqtinchalik asosda faoliyat ko'rsatishi mumkin. 
Ulardan ixtiyoriy birining ishdan chiqishi tarmoqning umumiy 
faoliyatiga ta'sir etmaydi. 
Internetning dasturiy ta'minoti tarmoqqa ulangan kompyuter va tarmoq 
vositalarini yagona standart asosida muloqot qilish, ma'lumotlarni 
ixtiyoriy aloqa kanali yordamida uzatish darajasida qayta ishlash, 
axborotlarni qidirib topish va saqlash hamda tarmoqda axborot 
xavfsizligini ta'minlash kabi muhim vazifalarni amalga oshiruvchi 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com


dasturlar majmuidan iborat. 
Internetning axborotli qismi internet tarmog'ida mavjud bo'lgan turli 
elektron hujjat, grafik, rasm, audioyozuv, videotasvir va h.k. lar 
ko'rinishidagi axborotlar majmuidan tashkil topgan. Ular butun tarmoq 
bo'ylab taqsimlanishi mumkin. Masalan, siz kompyuterin-gizda 
o'qiyotgan elektron darslikning matni bir manbadan, undagi rasmlar va 
tovush ikkinchi manbadan, videotasvir va izohlar uchinchi manbadan 
yig'ilishi mumkin. Shunday qilib, tarmoqdagi elektron hujjatni o'zaro 
moslashuvchan «giperbog'lanishlar» orqalibir necha manbalar majmuasi 
ko'rinishida tashkil etish mumkin. Natijada millionlab o'zaro bog'langan 
elektron hujjatlar majmuasidan tashkil topgan axborot muhiti hosil 
bo'ladi. 
Internet tarmog'ining mohiyatini tushunish uchun uning mantiqiy 
tuzilishini tushunish kerak. Ushbu mantiq bilan tanishib chiqa-miz. 
Ma'lumki, avtomobildan foydalanganda transport turlari uchun 
belgilangan qonun-qoidalarga rioya qilish shart. Xuddi shunday internet 
xizmatidan foydalanuvchilar uchun ham hammaga bir xil bo'lgan 
kornpyuterda ma'lumotlarni uzatish tartibini belgilovchi yagona qoidalar 
majmui belgilangan. 
Ikki kompyuter orasida ma'lumotlarni uzatish tartibi va formatini 
belgilovchi qoidalar majmui bayonnoma (protokol) deb ataladi. 
Masalan, http, ftp va boshqalar bayonnomaga misol bo'la oladi. 
Tarmoqda ishlash uchun berilgan bayonnomaga mos holda ma'lumotlarni 
uzatish imkonini beradigan maxsus dastur ta'minotiga ega bo'lishi kerak. 
Bunday dasturlar bayonnomalarni amalga oshirish deyiladi. Ular 
operatsion tizimda joylashtirilgan bo'lishi yoki alohida amaliy dasturlar 
paketi sifatida yaratilishi mumkin, Hozirgi zamon operatsion 
tizimlarining 
barchasi 
internetda 
ishlashni 
ta'minlovchi 
asosiy 
bayonnomalarga ega. 
Internetda axborotni paketli uzatish prinsipidan foydalaniladi. Endi 
axborotni paketli uzatish mazmuni bilan tanishib chiqamiz. 
Internet va unda ishlashni tasavvur qilish uchun telefon tarmog'ini 
eslashingiz mumkin. Chunki telefon tarmog'ida ham shunga o'xshash 
aloqa kanali ishlatilib, bir necha daqiqada dunyoning xoh-lagan nuqtasi 
bilan bog'lanish mumkin. Albatta, bu o'xshatish shaklan bir xil bo'lsa-da, 
ish prinsipi bo'yicha katta farq qiladi. Ya'ni, telefonda gaplashish paytida 
stansiyalar orasidagi kanal to'la band bo'ladi, Bu kanaldan telefon 
qiluvchi va uni eshituvchidan boshqa hech kirn foydalana olmaydi. Agar 
telefon stansiyasining barcha kanallari band bo'lib qolsa, bu kanalda 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com


gaplashayotgan abonentlar bilan ham bog'lanish mumkin bo'lmay qoladi. 
Ko'rinib turibdiki, bu tamoyilda ishlaydigan kanallardan foydalanish 
kompyuter tarmog'ida samara bermaydi. 
Taqqoslashning qulayrog'i sifatida oddiy aloqa xizmatini olish 
mumkin. Bunda ixtiyoriy sondagi ma'lumotlar ixtiyoriy yo'nalishda 
uzatiladi. Gazeta vajurnallarto'plamibo'laklab uzatiladi. Internetda ham 
shunday xususiyatdan foydalaniladi. 
Ma'lumotlarning qismlarga bo'linishi paketlar deb ataladi. 
Paketda, xususan, ma'lumotlar bilan birga uni berilgan manzilga to'g'ri 
yetkazish imkonini beruvchi boshqaruv axboroti (masalan, qabul 
qiluvchining manzili) ham beriladi. 
Axborotni uzatish jarayonida, xuddi oddiy aloqa kabi ba'zi xabarlar 
belgilangan manzilga yetib bormasligi (yo'qolishi), ba'zi birlari esa oddiy 
aloqada ro'y bermaydigan holda, ya'ni bir necha nusxada yetkazilishi 
mumkin. 
Internet tarmog'ining samarali ishlashi uchun mavjud axborotni qanday 
qilib paketlar holatida uzatish va yetkazilgan axborotni qayta tiklash 
hamda bo'laklangan paketlarni foydalanuvchiga qanday yetkazish 
kerakligi muammosini hal qilish lozim bo'ladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com


Yüklə 448,66 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin