Va axborot texnologiyalari 11-sinf toshkent – 2021
Yüklə 49,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
OLTI QOIDALAR
• Internetdagi xatti-harakatlaringiz ijobiy bo‘lsin; • Internetda boshqalar siz bilan yaxshi munosabatda bo‘lishni istasangiz, ular bilan ham shunday munosabatda bo‘ling; • qabul qilish va rad etishni o‘rganing; • abadiy qolishini istamagan narsalaringizni tarmoqqa joylashtirmang. I BOB. MA’LUMOTLAR BAZASI VA MBBT HAQIDA TUSHUNCHA 299 boshqalar bilan bo‘lishishda maxfiylikka rioya qilish, muallif roziligisiz ma’lumotlarni boshqalarga taqdim etmaslik kerak. Xilma-xillikni hurmat qiling. Turli guruh va jamoa forumlarida ishtirok etuvchi shaxslar bilimi, tajribasi, dunyoqarashi, madaniyati kabi jihatlarining xilma-xilligini hurmat qilish zarur. Mas ’ uliyatli bo ‘ ling Kiberjinoyatdan saqlaning. Internetda amalga oshirilgan har qanday haqorat, kamsitish, qo‘rqituvchi xatti-harakat, mish-mish va tahdidlar, jabrlanuvchi shaxsiy ma’lumotlarini tarmoqqa joylashtirish hamda masxara qilish kiberjinoyat hisoblanadi. Kimnidir xafa qilish yoki hijolatli vaziyatga tushirish niyatida amalga oshirilgan kiberjinoyat bir necha bor takrorlanishi mumkin. Internetdagi bunday jinoyatlar jabrlanuvchiga jiddiy salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bunday harakatlar raqamli izlar yordamida kuzatilishini UNUTMANG! Trollardan ogoh bo ‘ ling. Internet troll – suhbatdoshlariga “yoqmaydigan” narsalarni yozuvchi, virtual muloqotda janjallashuvchi, mojaro chiqaruvchi, hammaning e’tiborida turish uchun hamisha kimnidir yomonlab, uning adashganligini fosh qilib turuvchi kishi. Trollar kо‘pincha arzimagan bahona yoki hech bir sababsiz boshqalarni Internet orqali haqorat qilishga urinadi. Shu boisdan, Internetda odamlar o‘rtasida keskin tus olgan munozara, blog va forumlarda aslo ishtirok etmaslik va shaxsiy munosabatlarni bildirmaslik kerak. Raqamli texnologiyalar (Internet, ijtimoiy tarmoq, onlayn o‘yin, multimediya va mobil telefonlar)ning inson kundalik hayotiga kirib kelishi u haqida hamma narsani, jumladan, ta’til yoki oilaviy tadbirlarda tushgan rasmlaridan tortib, ism-familiyasi, tug‘ilgan sanasi, joriy vaqtdagi manzili va shaxsiy kompyuteri identifikatsiya raqami (ID)ga oid ma’lumotlardan xabardor raqamli makon da yashashga majbur qilmoqda. Raqamli izlar smartfon, planshet, kompyuter kabi zamonaviy qurilmalar yordamida raqamli makonda amalga oshirilgan har qanday hatti-harakatlar natijasida to‘planib boradigan ma’lumotlardir. Bu ma’lumotlar o‘chirilgandan keyin ham yana paydo bo‘laveradi. Raqamli izlar passiv va faol turlarga ajratiladi. Faol raqamli izlar foydalanuvchi ongli ravishda, o‘z ixtiyori bilan Internet tarmog‘ida qoldirgan ma’lumotlar asosida hosil bo‘ladi. Masalan , Facebook, Instagram, Twitter kabi ijtimoiy tarmoqlarga ma’lumot va xabarlarni joylashtirish, ularni o‘zgartirish, veb-saytlarda ro‘yxatdan |