Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

а) Djoul-Lens qonuniga asosan o‘zkazgichda issiqlik ajralishiga
(15.3)
b) magnit maydonida kuch ta’sirida o‘tkazgichni siljitishda bajarilgan ishdan iborat bo‘ladi.
(15.4)
bu yerda R - zanjir qarshiligi.
Energiyaning saqlanish qonuniga asosan
(15.5)
bu ifodaning ikki tarafini Idt ga bo‘lsak, (15.6)
ga ega bo‘lamiz. Bu yerdan (15.7)
Manbaning  EYK dan tashqari induksiyaviy EYK deb ataluvchi qo‘shimcha EYK ham ta’sir etadi: (15.8)
Bu yerda minus ishora, yopiq zanjirni kesib o‘tuvchi оқим oshishi bilan induksiyaviy EYK manba EYK ga teskari yo‘nalgan bo‘ladi, oqim kamayganda ikkala EYK lar yo‘nalishi bir xil bo‘ladi.
Lens qoidasiga asoslanib induksiyaviy EYK yo‘nalishini aniqlash mumkin: induksiyaviy EYK va tok doimo shunday yo‘nalishga ega bo‘ladiki, u hosil qilgan magnit maydoni shu tokni vujudga keltiruvchi magnit oqimining o‘zgarishiga qarshilik qiladi. Yopiq zanjir N - ta o‘ramlardan iborat bo‘lsa va magnit oqimining kuch chiziqlarining har biri shu o‘ramlarni kesib o‘tsa (2 - rasm),

2 - rasm. N ta o‘ramlardan iborat yopiq zanjir
u holda bu oqimning o‘zgarishi, zanjirda induksiyaviy EYK ni hosil qiladi:
(15.9)
bu yerda  = NФ - oqim tutilishi deb ataladi.
Kuch chiziqlariga perpendikulyar bo‘lgan o‘q atrofida, B induksiyali bir jinsli magnit maydonida  doimiy burchak tezlik bilan aylanayotgan, har bir S yuzaga ega bo‘lgan B o‘ramlardan iborat ramkaning elektromagnit induksiyasini ko‘rib chiqamiz (3 - rasm)

3 - rasm. B induksiyali magnit maydonida aylanayotgan N o‘ramli ramka
Boshlang‘ich momentda (t = 0), ramka tekisligi B yo‘nalishga perpendikulyar bo‘lsin. Bu ramkani kesib o‘tuvchi magnit oqimi Фо=BS dan
iborat. t momentda esa, u Ф=BS · cos ga teng bo‘ladi. Ramkada magnit oqimining tutilishi =NBS · cos ga teng. Induksiyaviy EYK esa, quyidagiga teng bo‘ladi:

Zanjir qarshiligi R bo‘lsa, ramkadagi induksion tok
(15.10)
Bu yerda, _о va I_о – induksion EYK va tokning maksimal qiymatlaridir.
(10) - ifoda bo‘yicha o‘zgaruvchi tok, sinusoidal o‘zgaruvchan tok deb ataladi.
Magnit oqimi tutilishi ₁ dan ₂ qiymatgacha o‘zgarishi uchun ketgan vaqtda zanjir orqali oqib o‘tgan Q zaryad miqdorini hisoblab ko‘ramiz:
t - vaqt momentida induksion tok

ga teng. dt kichik vaqt ichida zanjir orqali dQ zaryad oqib o‘tadi:
(15.11)
₁ dan ₂ gacha intervalda (11) - ifodani integrallasak quyidagiga ega bo‘lamiz:
(15.12)
Magnit maydonining o‘zgarishi hisobiga hosil bo‘lgan elektr maydon kuch chiziqlari magnit kuch chiziqlarini chirmab oladi.
B induksiya vaqt bo‘yicha o‘zgargani uchun ,
sirkulyatsiya vektori, elektrostatik maydon induksiya vektoridan farqli ravishda nolga teng emas.
Shuning uchun bunday elektr maydoni potensial maydon emas, u uyurmali bo‘ladi va bunday maydon nuqtalarida potensial bir xil qiymatga ega bo‘lmaydi. Kuch chiziqlarini boshi va oxiri bo‘lmay, ular yopiq chiziqlardan iborat bo‘ladi.