variant savol

3. Turkiston ASSR arxivlaridaishyuritish. Oktyabrto‘ntarishidankeyin
sho‘rolartuzumiiqtisodiy, ijtimoiy-siyosyyvamadaniyhayotningbarchasohalarinio‘ziningistibdodyo‘rig‘igasoldi. Butunmamlakatdagihujjatchilik, idoraviyishyuritishtamoyillari ham buyo‘riqsirtmog‘idanchetdaqolmadi. Mohiyatano‘tag‘irromtilsiyosatitufaylimilliyjumhuriyatlardagitillarningijtimoiymavqeipasayibbordi. O‘shadavrdagio‘lkanufusining 37 foizinio‘zbeklar, 35 foiziniqirg‘izlar (qozoqlarbilanbirga), 17 foizinitojiklarvaatigi 7 foiziniginaruslartashkiletaredi. Bu holhisobgaolinsa, davlattilinibelgilashdagimantiqningasossizliginianiqko‘rishmumkin.Mehnatniilmiytashkilqilishmuammolarigabag‘ishlab 1921-yildao‘tkazilgan I Butun Rossiya konferensiyamkuntartibigakiritilganboshqarishmehnatiniilmiytashkilqilishvahujjatlarbilanishlashmasalasi, shuningdek,
mamlakatdabuishlarnimuvofiklashtiruvchivayo‘lgasolibturuvchimaxsus
tashkilottuzishmasalasiningaslmohiyati ham rustiliningijtimoiymavqeiniyanadakuchaytirishdaniboratbo’lgan.Sho‘rosiyosatigo‘yokio‘zining "millatlarvatillarningtengliginita’minlash" tamoyiliniamalgaoshirgandayqilibko‘rsatishmaqsadidarespublikamizdaidoraviyishyuritishnio‘zbekchalashtirishborasidaba’ziharakatlarniamalgaoshirgan. 1923-yil 29-avgustda qabulqilinganTurkiston ASSRMIQning 130- qarori 14 ta moddadaniboratbo‘lib, uning 1-moddasida: “Barchadekretvaqarorlaralbattarus, o‘zbek, turkmanhamdaqirg‘iztillaridanashretiladi”deb, qaydqilingan. Mazkurqarorgabinoanrespublikahududidagibarchamuassasalariningishyuritishi 4 ta: rus, o‘zbek, qirg‘iz [qozoq] vaturkmantillaridaolibborilishitartibibelgilandi. Shundankelibchiqib, Yettisuv, Sirdaryova
Amudaryoviloyatlari – qirg‘iztilida, Farg‘onavaSamarqanddao‘zbektilidava
Turkman viloyatidaesaturkmantilidaishyuritishtizimijoriyqilingan.
KeyinchalikO‘zbekiston SSR inqilobiyqo‘mitasitomonidananiqrog’i 1924-
yilning 31-dekabrida 48-raqamli qarorniqabulqilgan. Qarordahukumat,
kooperativ, xo‘jalikidoralarivaboshqamuassasa, tashkilotvakorxonalar
doiralaridabutunyozuvishlarinifaqato‘zbektilidayurgizishgamajburetish
vazifasiqo‘yiladi. Buninguchunkorxona, tashkilotvamuassasalardaishlarni
o‘zbektilidayurgizish, yo‘riqnomalarnashretish, yerlikxalqdanamaliyishchilar
(ishyuritishbo‘yicha) tayyorlashvaboshqatashkiliyishlarniamalgaoshirish
lozimligiko‘rsatibo‘tilgan. Bu qarornijoriyqilishyuzasidan, tabiiyki, muayyan
ishlaramalgaoshirilaboshlagan, xususan, maxsusishqog‘ozlaritayyorlangan.
Lekin, XX asrning 30-yillari 2-yarmidan boshlabo‘zbektiligabo‘lgane’tibor
rasmansusayibborgan. O‘shamurakkabtarixiyjarayon, xalklarningmilliy
o‘zliklarinianglashlaridanhokimiyatningdahshatliqo‘rquvi, buqo‘rquvhukmron
bo‘lganqatag‘ondavriningachchiqsamarasibugunhechkimga sir emas.
Aytishlozimki, yaqino‘tmishimizdabarmoqbilansanarlimiqdordagihujjatlar
o‘zbektilidayozilgan. Ammo buhujjatlarningtilinisofo‘zbekcha deb aytishanchaqiyin. Yaqin-yaqinlargacha"Berildiushbuspravkanifalonchievga shul hakdakim,haqikatan ham buo‘rtoq shul joydayashabturadi" qabilidagi 20-yillarda rustilidan
andozaolishtufaylipaydobo‘lgan, ya’nishaklano‘zbekchama’lumotnomalar
yozibkelindi. Rus tilidamazkurmatnningasli"ДананастоящаясправкаИвановувтом, чтотоварищИвановдействительнопроживаетпотакому-тоадресу" tarzidabo‘lib, bumatntilnuqtainazaridanbenihoyatugal, lo‘ndava
benuqson. Ammo o‘zbektilidaayniso‘ztartibinisaqlashningo‘ziyoqo‘zbek
tiliningtabiatigamutlaqozid. Rus tilidanandozaolish (aytishkerakki, bundayhol
boshqatillarda, masalan, tatartilida ham kuzatiladi), biron-birdarajadabo‘lsin,
o‘zinioqlayolmaydi. Umuman, o‘zbekhujjatchiligining boy vauzoqtariximizning
ilk bosqichlaridanibtidoolganan’anasimavjudbo‘lsa-da, Oktyabrto‘ntarishidan
keyinboshqajoylardabo‘lganikabirespublikamizdahujjatchilikbevositao‘zbek
tilinegizidarivojlantirilmadi. Bu sohadagiasosiyyo‘nalishnusxako‘chirishdan
iboratbo‘libqoldi. Ana shuningvaboshqabirqanchaomillarningoqibatinatijasidao‘zbektiliningrasmiyishuslubideyarlitakomiltopmadi.
HujjatshunosA.S.Golovachshundayta’kidlaydi: "Boshqaruvsohasidagi
kamchiliklarningasosiysabablaridanbiriaynisohaxodimlariningko‘pchiligida
nazariyvaamaliytayyorgarlikningbo‘shligidir. Ularmuassasa, tashkilotva
korxonalardaqabulkilinganhujjatlarbilanishlashyo‘riqlari, usullarivayo‘llari
majmuiniyetarlidarajadabilmaydilar". Ba’zanhujjatlargajiddiymunosabatda
bo‘linmaydi, ungashunchakibirqog‘ozbozlik, nokerakvaortiqchabirishsifatida
qaraladi. Bu albatta, nomaqbulmunosabatdir. Mukammalvaoqilonatashkiletilganhujjatchilik har qandayidoradagiishyuritishningasosiekanliginiisbotlab
o‘tirishninghojatiyo‘q.Barchagama’lumki, har qandayhujjatmuayyanaxborotni u yokibutarzdaifodalashuchunxizmatqiladi. Demak, har qandayhujjatdagibirlamchivaasosiyunsurbutildir. Aynipaytda, hujjatchilikdatilaxborotniqaydetishvazifasiniganabajaribqolmasdan, boshqaruvfaoliyatiniizchiltartibgasoluvchivositasifatida hamnamoyonbo‘ladi. Shuninguchun ham, avvalo, o‘zqadimiyan’analarimizdankelibchiqibvadunyohujjatchiligidagiilg‘ortajribalardanijodiyfoydalanganholda,hujjatchiligamiznitakomillashtirishyo‘lidanbormoqkerak. Hujjatlarningsofo‘zbektilidagi yagona andozalariniyaratish, ularbilanbog‘liqatamalarningbirxilligigaerishishborasidaisholibborishbugungikundagidolzarbmuammolardan
sanaladi