Vazirligi b. M

- jadval. Kuyushning nazariy harorati va qizdirish harorati °С

Po„lat

Kuyush

Qizdirish (ruxsat etilgan)

Uglerodli, % С:

0,1	1490	1350
0,2	1470	1320
0,3	1410	1280
0,5	1350	1250
0.7	1280	1180
0,9	1220	1120
1,1	1180	1080
1,5	1140	1050
Kremniy marganetsl prujina	1350	1250
Nikelli	1370	1250
Xromvannadiyli	1370	1250
Xromnikelli	1350	1250
Tezkesar	1380	1280
Austenitli xromnikelli	1420	1300

Ruxsat etilgan qizdirish harorati berilgan poʻlat markasi uchun yuqori harorat chegarasi hisoblanadi. U asosan poʻlatning kimyoviy tarkibiga bogʻliq boʻladi, holat diagrammasining solidus chizigʻida aniqlanadi va undan 100…150 ⁰C past etib qabul qilinadi (2.1 - jadval).
Qizdirishning belgilangan harorati ruhsat etilgandan past boʻlishi mumkin. Uni tanlash omillarga asoslanadi: metallning plastikligi (ayrim poʻlatlarda harorat oshishi bilan kamayadi (2.2 - rasm) bu qizdirishning yakuniy haroratini cheklaydi);
metallning oʻksidlanishi (mayda profillar qizdirilganda qizdirishning yakunuy harorati metall kuyundisini kamaytirish natijasida kamayadi); metallni uglerodsizlantirish (poʻlatni prokatlashda uglerodsizlantirishga moyillikda, ayniqsa yakuniy chegarada, undan tashqari tayyor mahsulotni prokatlashda, keyinchalik mexanik qayta ishlanmaydi), yakuniy qizdirish harorati 1000°C dan 1150°C gacha pasaytiriladi; prokatlash yakunida metal harorati (bir qator holatlarda zarur strukturaga ega boʻlish uchun berilgandan yuqori boʻlmasligi kerak 2.2 - jadval), qizdirishning yakuniy harorati (boshqa omillar bilan chegaralanadi, masalan zanglamas poʻlatlarning qizdirishda a - fazaning oʻsishi, “asosiy kuyish” xafi va boshqalar).

2. - jadval. Legirlangan po„latlarni prokatlashda boshlang„ich va

yakuniy harorat, °С

Po„latlar	quymalar		Yarim tayyor mahsulot
	boshlanishi	yakuniy, past emas	boshlanishi	yakuniy
				Yuqori emas	Past emas
Yuqori sifatli legirlanmagan asbobsozlik va Legirlangan asbobsozlik markalari ХG, X, 9Х, 9ХS, В1, В2, ХВG, Ф	1100...1050 1100…1050	750 850	1100…1000 1050…1000	850 850	750 750
Х4С, 7Х, 7X3, 5ХВS, 4ХНВ, 5ХН14 Х12, Х12М, ХВ5	1150…1100 1050...1000	850 800	1130...1080 1020...980	850 -	750 750
Tezkesar va xromvolframli ЗХВ8	1200...1150	900	1180...1130	-	900
Sharikli va sharikopodshibnikli	1150...1100	850	1080...1030	850	750

Magnitli	1180...1150	850	1160...1100	850	750
Ressor uchun prujinali	1130...1080	900	1100...1050	-	850
Dinamli va transformatorli	1250...1200	1000	1220...1180	-	750
Zanglamas martensitli	1180...1130	900	1180...1130	-	900
Zanglamas austenitli	1180...1130	900	1180...1130	-	900
Xromlanmagan	1100...1050	950	1100...1050	-	950

Agar keltirilgan omillarga rioya etish zarur boʻlmasa (masalan kam uglerodli poʻlatlardan tayyorlangan quymalarni qizdirish) berilgan qizdirish harorati ruxsat etilgani bilan mos kelishi mumkin.

Quymalarni qizdirishda yuzaga keluvchi nuqsonlar

Qasmoq (metall kuyundisi) - Metallni qizdirish jarayonida uning sirt qatlami oksidalanadi va (metall kuyundi) qasmoq hosil boʻladi. Qasmoq bu metallning kislarod bilan birikishi. Uning hosil boʻlishiga qizdirish harorati, qizdirish davomiyligi va metallning kimyoviy tarkibiga tasir koʻrsatadi.
Haroratning qanchalik yuqoriligi, metallni qizdirish vaqtining kattaligi va yonuvchi mahsulotlarda kislorod miqdorining yuqoriligi natijasida metall kuchliroq oksidlanadi. Kislaroddan tashqari qasmoq hosil boʻlishiga pechdagi uglerod angidrid gazlari ham tasir koʻrsatadi.
Qasmoq miqdori qizdirilayotgan poʻlatning kimyoviy tarkibiga bogʻliq boʻladi. Bunda kremniy, nikel, hrom, alyuminiy juda zichlik, oksid plyonkasining yuqori yopishqoqligini hosil qiladi, ularni keyingi oksidalnishlardan saqlaydi. Qasmoq hosil boʻlishi metall sirti sifatini yomonlashtiradi.
Uglerodsizlantirish. Metallni 800…850°C dan yuqori qizdirilganda sirtqi qatlamidagi uglerod miqdori kamayadi. Bu hodisa uglerodsizlantirish deb ataladi va metall kuyundisi kabi omillarga bogʻliq boʻladi. Uglerodsizlantirilgan metall qatlami qalinligi 2…3 mm qalinlikka yetishi mumkin, qalinlik qanchalik koʻp boʻlsa u holda metall yuqori haroratda uzoqroq turadi. Uglerodsizlantirish
yonuvchi mahsulotlari tarkibida kislarod, karbanat angidrid gazi va vodorodning ortishi natichasida kuchayadi, bunda ularning tasiri metall haroratining ortishi bilan kuchayadi.
Uglerodsizlantirish - zararli hodisa, bunda metallning fizik - mexanik xossalari asosan uning qattiqligi yomonlashadi.
O„ta qizish va kuyish. O„ta qizish mohiyati juda yuqori haroratda qizdirishda donalarning jadal o„sishi va metallni davomiy tutib turishdan iborat. Donalar hajmi sekin qizdirilganda ham ortadi. O„ta qizdirilgan metall yumshatib to„g„irlanadi, bunda 900° C va undan yuqori haroratgacha qizdiriladi so„ng davomli sekin sovutiladi.
O„ta yuqori haroratda (solidus chizig„iga yaqinlashganda) va quvurlarda metallning davomiy saqlanishida donalar o„sishidan tashqari donalar aro qatlam erishi va donalar sirtining oksidlanishi yuzaga keladi. Bu hodisa kuyish deb ataladi. Asosan legerlangan po„latlar kuyishga moil bo„ladi. O„ta kuygan metall yakuniy nuqsonga aloqador bo„ladi.
Ichki darzlar. Issiqlik o„tkazuvchanligi past va katta hajimdagi quymalarni tez qizdirish natijasida ichki darzlar hosil bo„lishi mumkin. Ular ichki va ustki qatlam oralig„idagi haroratning katta miqdorda tushishi natijasidagi kuchlanish tufayli yuzaga keladi. Prokatlash jarayonida notekkis qizdirish ichki darzlarni yon burchaklarida ochiq ko„ndalang darzlar hamda “nuqson” deb ataluvchi darzlar xosil qiladi. “Nuqson” xosil bo„lishi quymaning ko„ndalang o„lchamlariga havf tug„diradi. “Nuqson” xosil bo„lishini oldini oluvchi jarayon bu quymani sekin asta qizdirish xisoblanadi.

3.