Vergi qanunvericiliyi

Vergitutma obyekti. Vergi tutulan dövriyyənin dəqiqləşdirilməsi

 

Vergitutma obyekti Vergi ödəyiciləri VM maddə 159
 

Malların təqdim edilməsi, işlərin görülməsi, xidmətlərin göstərilməsi, Azərbaycan Respublikası ərazisində istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı zamanı tətbiq edilən ticarət əlavəsi və vergi tutulan idxal vergitutma obyektidir.

Misal: Kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı ilə məşğul olan ticarət obyekti 45.000 manat dəyəri olan malların üzərinə 5.000 manat ticarət əlavəsini əlavə etmək istəyir. Bu zaman həmin ticarət əlavəsinə 18% ƏDV dərəcəsini tətbiq edərək 900 manat vergi məbləğini müəyyən edir. Malların son satış qiyməti formalaşarkən ilkin dəyər (45.000 manat), ticarət əlavəsi (5.000 manat) və ƏDV məbləği (900 manat) cəmlənərək 50.900 manat təşkil edir.

Misal: Kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı ilə məşğul olan ticarət obyektinin ay ərzində dövriyyəsi 60.000 manat, satılan həmin kənd təsərrüfatı məhsullarının alış dəyəri isə 45.000 manat olduqda, büdcəyə ödənilməli olan verginin məbləği 2.700 ((60.000-45.000)*18%) manat təşkil edir.

Vergidən azad edilən malların göndərilməsindən, işlərin görülməsindən və xidmətlərin göstərilməsindən başqa, müstəqil sahibkarlıq fəaliyyəti və ya hüquqi şəxs yaratmadan birgə sahibkarlıq fəaliyyəti çərçivəsində malların göndərilməsi, işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi, onlar Vergi Məcəlləsinin 167-ci və ya 168-ci maddələrinə uyğun olaraq AR-nın ərazisində həyata keçirilirsə, vergi tutulan əməliyyatlar sayılır. Vergi Məcəlləsinin 168-ci maddəsinə uyğun olaraq AR-nın hüdudlarından kənarda xidmətlər göstərilməsi və ya işlər görülməsi vergi tutulan əməliyyatlara daxil edilmir.

Misal. AR-nın rezidenti olan şirkət Rusiyada 5.000 avro məbləğində tikinti işini yerinə yetirmişdir. Bu məbləğ həmin şirkətin AR-da ƏDV tutulan əməliyyatlarına daxil edilmir.  

Malların idxalı bu fəsilə uyğun olaraq vergidən azad edilən idxal istisna edilməklə, vergi tutulan idxal sayılır. Tranzit yük daşınması qaydasında, müvəqqəti idxal şəklində AR ərazisinə buraxılan mallar və ya gömrük qanunvericiliyinə uyğun olaraq daxili istehlak üçün idxal edilmiş və ya qəbul olunmuş sayılmayan mallar ƏDV-nin məqsədləri üçün idxal malları hesab edilmir.

Vergi ödəyicisinin haqqı ödənilməklə və ya əvəzsiz qaydada öz işçilərinə və digər şəxslərə mal verməsi, iş görməsi və ya xidmət göstərməsi, habelə barter əməliyyatı vergi tutulan əməliyyat sayılır.

Misal 1. ƏDV ödəyicisi olan müəssisə əvəzsiz olaraq öz işçisinin evini təmir etmişdir. Bu halda təmir işlərinin görülməsi ƏDV məqsədləri üçün vergi tutulan əməliyyat sayılır. 

Misal 2. ƏDV ödəyicisi olan müəssisə bazar qiyməti 1.000 manat olan soyuducu alaraq əvəzsiz qaydada öz işçisinə vermişdir. Bu halda həmin soyuducunun bazar qiyməti, yəni 1.000 manat ƏDV tutulan əməliyyatın dəyəri hesab edilir.

Vergi ödəyicisi malları (işləri, xidmətləri) ƏDV-ni ödəməklə əldə edirsə və müvafiq əvəzləşdirmə alırsa və ya almaq hüququna malikdirsə, belə mallardan (işlərdən, xidmətlərdən) qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə edilməsi, fövqəladə hallardan başqa, malların itməsi, əskik gəlməsi, xarab olması, tam amortizasiya olunmadan uçotdan silinməsi və ya oğurlanması vergi tutulan əməliyyat sayılır.

Misal 1. Vergi ödəyicisi 10.000 manat məbləğində mal almış və 1.800 manat məbləğində ƏDV-ni əvəzləşdirmişdir. Sonradan bu malın 500 manat məbləğində olan hissəsi oğurlanmışdır. Bu zaman oğurlanmış məbləğ vergitutma obyekti sayılır və həmin malın oğurlandığı hesabat dövründə büdcəyə çatası ƏDV məbləği 90 manat artırılmalıdır.

Misal 2. ƏDV ödəyicisi olan şəxs hesabat dövründə 300 manat məbləğində iş görmüş, 1.400 manat məbləğində olan malı ixrac etmiş, inventarizasiya zamanı 500 manat məbləğində ƏDV-sini əvəzləşdirdiyi mal əskik gəlmiş, kommersiya məqsədləri üçün aldığı və ƏDV-ni əvəzləşdirdiyi mallardan 700 manat məbləğində qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə etmiş və fövqəladə hallar nəticəsində 3.000 manat məbləğində malı xarab olmuşdur. Göstərilən məbləğlərə ƏDV daxil deyildir. Şəxsin hesablamalı olduğu ƏDV məbləğini müəyyənləşdirin.

Şəxsin 300 manat məbləğində iş görməsi, 500 manat məbləğində malının əskik gəlməsi, kommersiya məqsədləri üçün aldığı və ƏDV-ni əvəzləşdirdiyi mallardan 700 manat məbləğində qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadəsi 18% dərəcə ilə, 1400 manat məbləğində malının ixracı isə sıfır (0) dərəcə ilə vergiyə cəlb olunur. Fövqaladə hallar nəticəsində 3000 manat dəyərində malın xarab olması vergi tutulan əməliyyat sayılmır. Ona görə də

300 + 500 + 700 + 1400 = 2900 manat  vergitutma obyektidir.

Vergi ödəyicisinin qeydiyyatı ləğv edilirsə, ləğvetmə vaxtı onun sahibliyində qalan mallar həmin vaxt və vergi tutulan əməliyyat çərçivəsində təqdim edilən mallar kimi qiymətləndirilir.

Misal 1. Vergi ödəyicisinin qeydiyyatının ləğv olunması zamanı onun sahibliyində 40.000 manat (ƏDV nəzərə alınmadan) dəyərində mal qalmışdır. Həmin malların alınması zamanı 7.200 manat məbləğində ƏDV əvəzləşdirilmişdir. Bu halda qeydiyyatın ləğv olunması zamanı həmin vergi ödəyicisinin sahibliyində qalan malların dəyəri, yəni 40.000 manat vergitutma obyekti sayılır və büdcə ilə son haqq-hesab zamanı büdcəyə çatası ƏDV-nin məbləği 7.200 manat artırılmalıdır.

Misal 2. Aprel ayının 20-də vergi ödəyicisinin qeydiyyatı ləğv edilmişdir və onun sahibliyində 20.000  manat məbləğində mal qalmışdır. Bu halda həmin vergi ödəyicisi sahibliyində qalan mala ƏDV hesablamalı və büdcəyə ödəməlidir. Vergi tutulan əməliyyatın aparıldığı vaxt isə aprel ayının 19-u  hesab olunur.

Bu maddənin digər müddəalarından asılı olmayaraq, malları ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatlar nəticəsində əldə edən, lakin bu malları əldə edərkən Vergi Məcəlləsinin 175-ci maddəsinə əsasən ƏDV-ni əvəzləşdirməyə hüququ olmayan şəxsin həmin malları göndərməsinə vergi tutulan əməliyyat kimi baxılmır. Əgər mallar əldə edilərkən əvəzləşdirilməsinə qismən yol verilməmişdirsə, vergi tutulan əməliyyatın məbləği əvəzləşdirmənin qismən yol verilməmiş payına mütənasib olaraq azaldılır.

Misal 1. Sadələşmiş vergi ödəyicisi olan XX MMC 01.03.2020 tarixdən etibarən ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyatdan keçmişdir. 0.03.2020 tarixinə 59000 azn məbləğində mal qalığı qalmışdır. 01.03.2020 ci il tarixindən sonra malların hansı qiymətə satilmasından asılı olmayaraq ədv-yə cəlb olnmayacaqdır.
ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçməyən şəxslərin ƏDV tətbiq etməklə aparılan əməliyyatları, habelə ƏDV-dən azad edilən və ya sıfır (0) dərəcə ilə ƏDV-yə cəlb edilən, lakin ƏDV tətbiq etməklə aparılan əməliyyatları vergitutma obyektidir.

- Vergi Məcəlləsinin 164.1.11-ci, 164.1.15-ci, 164.1.16-cı, 164.1.20-164.1.25-ci, 164.1.33-cü və 164.1.35-ci maddələrinə uyğun olaraq ƏDV-dən azad edilən idxal mallarının AR-nın ərazisində təqdim edilməsi vergi tutulan əməliyyat sayılır.

Misal 1. Müvafiq icra hakimiyyəti orqani konkretdövr üçün nəzərədə tutlan konkret sahənin inkişafini təmin etmək məqsədilə ilə ölkəyə gətirilən ƏDV -dən azad edilən idxal mallarının AR ərazisində təqdim edilməsi vergi tutulan əməliyyat sayılır

 


Müəssisənin təqdim edilməsi VM maddə 160

 

- Müəssisənin bir əməliyyat çərçivəsində bir vergi ödəyicisi tərəfindən digər vergi ödəyicisinə təqdim edilməsi vergi tutulan əməliyyat sayılmır.

- Yuxarıda göstərilən halda müəssisəni alan və ya qəbul edən şəxs təqdim edənin bu fəsildə göstərilən və təqdim edilən müəssisəyə aid hüquq və öhdəliklərini öz üzərinə götürür. Bu müddəa müəssisəni təqdim edən şəxsi əvvəlki vergi dövrləri üçün vergiləri, faizləri və ya maliyyə sanksiyalarını ödəməkdən azad etmir.

- Bu maddə yalnız o halda tətbiq edilir ki, müəssisənin təqdim edən və alan (qəbul edən) tərəflər təqdim edilmədən sonra 10 gündən gec olmayaraq bu maddənin müddəalarının tətbiq edilməsi üçün vergi orqanına yazılı məlumat vermiş olsun.

 

Vergi tutulan əməliyyatın dəyəri VM maddə 161

 

- Vergi tutulan əməliyyatın dəyəri vergi ödəyicisinin müştəridən və ya hər hansı digər şəxsdən aldığı, yaxud almağa hüququ olduğu haqqın ƏDV nəzərə alınmadan məbləği (yol vergisi istisna olmaqla, digər vergilər, rüsumlar və ya başqa yığımlar da daxil olmaqla) əsasında müəyyən edilir.

Misal. ƏDV qeydiyyatında olan vergi ödəyicisi hesabat dövrü ərzində ƏDV daxil olmaqla 10.000 manat məbləğində mal, 30.000 manat məbləğində isə xidmət təqdim etmişdir. ƏDV tutulan əməliyyatın dəyərini müəyyənləşdirək. Vergi ödəyicisinin apardığı əməliyyatın dəyəri 40.000 (30.000+10.000) manata ƏDV daxil olduğundan ƏDV-nin məbləği qədər azaldılmış dəyəri, yəni 33.898 (4.000:1,18) manat vergi tutulan əməliyyatın dəyəri hesab olunur.

- Əgər vergi ödəyicisi vergi tutulan əməliyyatın əvəzində mal, iş və ya xidmət alırsa, yaxud almağa hüququ varsa, bu malların, işlərin və ya xidmətlərin ƏDV nəzərə alınmadan bazar dəyəri (hər hansı rüsumlar, vergilər və ya başqa yığımlar da daxil olmaqla) vergi tutulan əməliyyatın dəyərinə daxil edilir.

- Vergi Məcəlləsinin 159.4-cü, 159.5-ci və 159.6-cı maddələrində göstərilən hallarda vergi tutulan əməliyyatın dəyəri təqdim edilmiş malların, görülmüş işlərin və ya göstərilmiş xidmətlərin ƏDV nəzərə alınmadan formalaşan dəyərindən (hər hansı rüsumlar, vergilər və ya başqa yığımlar da daxil olmaqla) ibarət olur. Vergi tutulan əməliyyatın dəyəri Vergi Məcəlləsinin 159-cu maddəsində göstərilən qaydada müəyyən edilir. Bu qayda Vergi Məcəlləsinin 159.6-cı maddəsinə uyğun olaraq qeydiyyat ləğv edildikdə, əldə qalan mallara da tətbiq edilir.

Misal. ƏDV ödəyicisi olan şəxs hesabat dövründə aşağıdakı əməliyyatları aparmışdır:

- işçilərinə əmək haqqı əvəzinə 300 manat [ƏDV-siz] mal vermişdir;

- malların satışından pərakəndə qaydada kassaya 3.540 manat vəsait    daxil olmuşdur;

- ƏDV- ni əvvəlcədən əvəzləşdirdiyi mallardan 500 manat məbləğində [ƏDV-siz] uşaq bağçasına yardım etmişdir;

- müəssisənin nizamnamə fonduna pay şəklində qalıq dəyəri 1500 manat [ƏDV-siz] olan əsas vəsaitini qoymuşdur.

Vergi ödəyicisinin ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatlarının məbləğini müəyyənləşdirin.

Şəxsin işçilərinə 300 manat məbləğində və uşaq bağçasına ƏDV-ni əvvəlcədən əvəzləşdirdiyi 500 manat məbləğində mal verməsı vergi tutulan əməliyyat sayılır. Pərakəndə qaydada mal ƏDV ilə birlikdə satıldığından vergi tutulan əməliyyatın dəyəri ƏDV nəzərə alınmadan olan məbləğ sayılır. Bunun üçün pərakəndə qaydada daxil olan vəsaiti ƏDV məbləgi qədər azaltmalıyıq.

3540 : 1,18 = 3000 manat

1500 manat məbləğində nizamnamə fonduna pay şəklində əsas vəsaitin qoyulması ƏDV məqsədləri üçün vergidən azad olunan əməliyyat sayılır.

Onda ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatların məbləği 300 + 3000 + 500 = 3800 manat təşkil edəcəkdir.

 
Vergi tutulan idxalın dəyəri VM maddə 162

- Vergi tutulan idxalın dəyəri malların AR-nın gömrük qanunvericiliyinə uyğun olaraq müəyyən edilən gömrük dəyərindən və mallar AR-na gətirilərkən ödənilməli olan rüsumlardan və vergilərdən (ƏDV və yol vergisi nəzərə alınmadan) ibarətdir.

Misal. Müəssisə Türkiyə Respublikasından 17.000 ABŞ dolları məbləğində malı AR-na idxal etmişdir. Bu malın daşınması üçün nəqliyyat şirkətinə 3.000 ABŞ dolları ödəmişdir. Həmin mal 15 faiz dərəcəsi ilə gömrük rüsumuna cəlb edilir. İdxal zamanı 1 ABŞ dollarının rəsmi məzənnəsi 1,5 manat olmuşdur. Bu halda malın vergi tutulan idxal dəyəri aşağıdakı kimi müəyyən edilir:

(3.000 +17.000) x 15% = 3.000 ABŞ dolları;

(20.000 +3.000) x 1,5 = 34.500 manat.

Bu əməliyyat üçün ƏDV-nin məbləği isə aşağıdakı kimi hesablanır:

34500 x 18% = 6210 manat.

- Vergi Məcəlləsinin 171.2-ci maddəsinə uyğun olaraq idxalın bir hissəsi kimi sayılan xidmət göstərildikdə, onun ƏDV nəzərə alınmadan dəyəri vergi tutulan idxalın dəyərinə əlavə edilir.

 

Vergi tutulan dövriyyənin dəqiqləşdirilməsi VM maddə 163

 

Dövriyyənin dəqiqləşdirilməsi aşağıdakı hallarda mal göndərənin, iş görənin və xidmət göstərənin vergi tutulan əməliyyatlarına tətbiq edilir:

Misal. Vergi ödəyicisi mart ayında alıcıya 11.800 manat dəyərində (o cümlədən 1.800 manat ƏDV) mal təqdim etmişdir. Lakin aprel ayında alıcı 4.720 manat (o cümlədən 720 manat ƏDV) məbləğində malı satıcıya geri qaytarmışdır. Bu halda alıcı və satıcı aprel  ayındakı dövriyyələrinin məbləğini dəqiqləşdirməlidirlər. Satıcı mal təqdim edərkən ümumi məbləğə ƏDV hesabladığından, həmin malların qaytarılan hissəsinə düşən ƏDV məbləğini - 720 manatı aprel ayının bəyannaməsində azaltmalı, alıcı isə qaytardığı mallara düşən büdcədən əvəzləşdirdiyi 720 manat ƏDV məbləğini büdcəyə bərpa etməlidir. 

Misal. Vergi ödəyicisi mart ayında 11.800 manatlıq ƏDV ilə birlikdə aldığı və ƏDV-ni əvəzləşdirdiyi malı avqust ayında müəssisənin nizamnamə fonduna pay şəklində qoymuşdur. Vergi Məcəlləsinin 164.1.5-ci maddəsinə görə müəssisənin nizamnamə fonduna əmlakın pay şəklində qoyuluşu ƏDV-dən azad edilən əməliyyat hesab edilir. Deməli, vergi tutulan əməliyyatın xarakteri dəyişmişdir və bu səbəbdən də vergi tutulan dövriyyə dəqiqləşdirilməlidir. Çünki vergidən azad olunan əməliyyatlara görə ödənilmiş ƏDV-nin əvəzləşdirilməsinə yol verilmir.  Bu halda avqust ayı üçün verilən bəyannamədə vergi tutulan dövriyyə dəqiqləşdirilməli və büdcəyə hesablanmalı olan ƏDV-nin məbləgi aşağıdakı qədər artırılmalıdır:

10.000 x 18% = 1.800 manat.

Vergi ödəyicisi Vergi Məcəlləsinin 163.1-ci maddəsində göstərilən hallardan birinin nəticəsində:

- ƏDV üçün elektron qaimə vermiş və ƏDV-nin məbləğini həmin elektron vergi hesab-fakturada düzgün göstərməmişdirsə, yaxud

- ƏDV-nin bəyannaməsində verginin məbləğini düzgün göstərməmişdirsə, müvafiq surətdə dəqiqləşdirmə aparılır. Dəqiqləşdirmə qiymətləndirmə bazasında dəyişikliyin baş verdiyi hesabat dövründə aparılır.

 

4.