Vergi qanunvericiliyi

İllik amortizasiya

normaları



binalar, tikililər və qurğular

7%-dək



maşınlar və avadanlıq

20%-dək



yüksək texnologiyalar məhsulu olan

hesablama texnikası

25%-dək


nəqliyyat vasitələri

25%-dək



20%-dək




iş heyvanları



geoloji-kəşfiyyat işlərinə və təbii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işlərinə çəkilən xərclər




25%-dək



istifadə müddəti məlum olmayan qeyri-maddi aktivlər

istifadə müddəti məlum olan qeyri-maddi aktivlər

digər əsas vəsaitlər

10%-dək

20%-dək

ist.müd. mütən.

Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən fiziki şəxsin sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirmək üçün istifadə etdiyi əsas vəsaitlərinin ilin sonuna qalıq dəyəri aşağıdakı kimidir:

Binalar – 60 000 manat;

Avadanlıqlar – 40 000 manat;

Digər əsas vəsaitlər – 20 000 manat;

Bu fiziki şəxsin amortizasiya ayırmalarının məbləği aşağıdakı kimi hesablanacaq:

60 000 x 7%+40 000 x 20%+20 000 x 20%=4200+8000+4000=16 200 manat.  

Mikro sahibkarlıq subyektləri sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə etdikləri əsas vəsaitlərə münasibətdə amortizasiya ayırmalarını yuxarıda müəyyən edilən amortizasiya normalarına 2 əmsal tətbiq etməklə gəlirdən çıxmaq hüququna malikdirlər.

Kiçik sahibkarlıq subyektləri sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə etdikləri əsas vəsaitlərə münasibətdə amortizasiya ayırmalarını yuxarıda müəyyən olunmuş amortizasiya normalarına 1,5 əmsal tətbiq etməklə gəlirdən çıxmaq hüququna malikdirlər.

Əsas vəsaitlərin kateqoriyaları üzrə amortizasiya ayırmaları Vergi Məcəlləsinin 114.3-cü maddəsi ilə hər kateqoriyaya aid olan əsas vəsaitlər üçün müəyyənləşdirilmiş amortizasiya normasını həmin kateqoriyaya aid əsas vəsaitlərin vergi ilinin sonuna qalıq dəyərinə tətbiq etməklə hesablanır.

Hər hansı kateqoriyaya aid olan əsas vəsaitlər üzrə vergi ili üçün müəyyən olunmuş amortizasiya normalarından aşağı norma tətbiq olunduqda, bunun nəticəsində yaranan fərq növbəti vergi illərində amortizasiyanın gəlirdən çıxılan məbləğinə əlavə oluna bilər.

Misal. Orta sahibkarlıq subyektinin cari ilin əvvəlinə amortizasiya olunan avadanlıqları-nın qalıq dəyəri 100.000 manat olmuşdur. O, həmin il amortizasiya normasını 15 faiz dərəcəsi ilə hesablamış və 15.000 manat dəyərində həmin məbləği öz gəlirindən çıxmışdır. Qanunvericiliyə əsasən fiziki şəxsin amortizasiya normasını 20 faiz dərəcəsi ilə hesablamaq və öz gəlirini 20.000 manat azaltmaq hüququ vardır. Buna görə də o, cari ildə amortizasiyanın aşağı normasını tətbiq etdiyindən yaranmış 5000 manat məbləğində fərqi növbəti ildə amortizasiyanın gəlirdən çıxılan məbləğinə əlavə edə bilər.

Binalar, tikililər və qurğular (bundan sonra tikililər) üçün amortizasiya ayırmaları hər tikili üzrə ayrılıqda aparılır.

Amortizasiya hesablanması məqsədləri üçün əsas vəsaitlər (vəsait) üzrə vergi ilinin sonuna qalıq dəyəri aşağıdakı qaydada müəyyənləşdirilən (lakin sıfırdan aşağı olmayan) məbləğdən ibarət olur:

əsas vəsaitlərin (vəsaitin) əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyəri




cari ildə daxil olmuş əsas vəsaitlərin (vəsaitin) dəyəri




təmir xərclərinin məhdudlaşdırmadan artıq olan hissəsi





vergi ilində təqdim və ləğv edilmiş əsas vəsaitlərin qalıq dəyəri





qalıq dəyəri 500 manatdan və ya ilkin dəyərin 5 faizindən az olan əsas vəsaitlərin qalıq dəyəri

Əsas vəsaitlərin (vəsaitin) yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artım (yenidən qiymətləndirilmə nəticəsində yaranan müsbət fərq) amortizasiya hesablanması məqsədləri üçün əsas vəsaitlərin (vəsaitin) vergi ilinin sonuna qalıq dəyərinə əlavə olunmur.

 

Misal. Fiziki şəxsin sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirmək üçün istifadə etdiyi əsas vəsaitlərinin əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyəri 50.000 manat təşkil etmişdir. Cari ildə o, 10.000 manat dəyərində əsas vəsait almış, təmir xərclərinin məhdudlaşdırmadan artıq olan hissəsi isə 5.000 manat təşkil etmişdir. Həmin kateqoriyaya aid qalıq dəyəri 400 manat olan əsas vəsait ləğv edilmiş, ilkin dəyəri 50.000 manat olan digər əsas vəsaitın qalıq dəyəri isə 2.000 manat, yəni onun ilkin dəyərinin 5 faizindən az olmuşdur. Bu zaman həmin şəxsin amortizasiya məqsədləri üçün əsas vəsaitlərinin cari ilin sonuna qalıq dəyəri aşağıdakı kimi hesablanır:

50.000+10.000+5.000–400–2.000=62.600 manat

 

Əsas vəsaitlərin (vəsaitin) təqdim edilməsindən əldə olunan məbləğ həmin əsas vəsaitlərin (vəsaitin) qalıq dəyərindən artıqdırsa yaranmış fərq gəlirə daxil edilir.

Misal. Sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən fiziki şəxs cari ilin əvvəlində 1.000 manat dəyərində əsas vəsait almışdır. Həmin əsas vəsaitə 200 manat amortizasiya hesablanmışdır. Növbəti il həmin əsas vəsaiti 1.200 manata satır. Təqdim etmə vaxtı əsas vəsaitin qalıq dəyəri 800 manat təşkil edir. Bu halda sahibkarın vergi tutulan gəlirinə 400 (1200 – 800) manat əlavə olunmalıdır.

İlin sonuna əsas vəsaitin qalıq dəyəri 500 manatdan və ya ilkin dəyərinin 5 faizindən az olduqda, qalıq dəyərinin məbləği gəlirdən çıxılır.

Əsas vəsaitlərin (vəsaitin) təqdim edilməsindən əldə olunan məbləğ, həmin əsas vəsaitlərin (vəsaitin) qalıq dəyərindən azdırsa, yaranmış fərq gəlirdən çıxılır.

  Yuxarıdakı müddəalardan asılı olmayaraq, dövlət müəssisələrinə dövlət büdcəsinin investisiya xərcləri hesabına ayrılmış vəsaitlər hesabına alınan və ya quraşdırılan aktivlərə görə illik amortizasiya normalarına uyğun hesablanmış amortizasiyanın yalnız 40 faizi gəlir-dən çıxılır.

Təmirlə bağlı xərclərin gəlirdən çıxılması VM maddə 115

 a) Hər il üçün gəlirdən çıxılmalı olan təmir xərclərinin məbləği əsas vəsaitlərin hər bir kateqoriyasının əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyərinə müvafiq olaraq binalar, tikililər və qurğuların ilin sonuna qalıq dəyərinin 2 faizi, maşınlar, avadanlıq və hesablama texnikası, nəqliyyat vasitələrinin ilin sonuna qalıq dəyərinin 5 faizi, digər əsas vəsaitlərin kateqoriyasının ilin sonuna qalıq dəyərinin 3 faizi və köhnəlmə (amortizasiya) hesablanmayan əsas vəsaitlər üzrə sıfır (0) faizi həddi ilə məhdudlaşdırılır. Təmir xərclərinin faktiki məbləği bu hədd ilə müəyyənləşdirilən məbləğdən az olduqda, gəlirdən təmir xərclərinin faktiki məbləği çıxılır.

Misal 1. Nəqliyyat vasitələrinin 2014-cü ilin sonuna qalıq dəyəri (amortizasiya çıxılandan sonra) 20.000 manatdır. 2015-ci il ərzində əlavə 10.000 manat məbləğində nəqliyyat vasitələri alınmış, onların ləğvi, satışı ilə bağlı əməliyyatlar olmamış və onların təmirinə 4.000 manat xərc çəkilmişdir. 2016-cı ildə əlavə olaraq 5.000 manat dəyərində nəqliyyat vasitələri alınmış, yararsız olduqları üçün 15.000 manat dəyərində ləğv olunmuşdur. 2016-cı il üzrə hesablanmış amortizasiya ayırmalarının məbləği nə qədərdir? İlkin olaraq 2015-ci ildə çəkilmiş təmir xərclərinin normadan artıq olan hissəsini müəyyənləşdiririk. Bunun üçün təmir xərclərinin normasını nəqliyyat vasitələrinin əvvəlki ilin sonuna qaliq dəyərinə tətbiq edərək 1.000 (20.000x5%)  manat alırıq. 2015 - ci ildə faktiki çəkilmiş təmir xərclərinin normadan artıq olan hissəsi 3.000 (4.000–1.000) manat təşkil edəcəkdir. Onda 2015-ci ilin sonuna qalıq dəyərini müəyyən etmək üçün ilin əvvəlinə qalıq dəyərini təmir xərclərinin normadan artıq olan hissəsi və 2015-ci ildə alınmış əsas vəsaitlərin dəyəri ilə toplamaq lazımdır. Bu məbləğ 33.000 (20.000+3.000+10.000) manat təşkil edəcəkdir. Həmin məbləğə amortizasiya ayırmaları normasını tətbiq edərək 2015-ci il üçün amortizasiya ayırmaları məbləğini müəyyən edirik: 33.000 x 25% = 8.250 manat. 2015-ci ilin sonuna qalıq dəyərindən amortizasiya ayırmaları məbləğini çıxaraq 2016-cı ilin əvvəlinə nəqliyyat vasitələrinin qalıq dəyərini hesablayırıq: 33.000-8.250=24.750 manat. Həmin məbləğə  2016-cı ildə daxil olan 5.000 manat əlavə olunur və yararsız olduğu üçün 15.000 manat nəqliyyat vasitələrinin dəyərini çıxaraq 2016-cı ilin sonuna amortizasiya hesablamaq üçün qalıq dəyərini müəyyənləşdiririk: 24.750+5.000–15.000=14.750 manat. Aldığımız məbləğə amortizasiya normasını tətbiq etsək 2016-cı il üçün 3.690 (14.750 x 25%) manat amortizasiya məbləğini müəyyənləşdiririk.

Misal 2. Hüquqi şəxsin əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyəri  40 000 manat olan qurğular üzrə 6 000 manat və həmçinin əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyəri 2 000 manat olan yüksək texnologiyalar məhsulu olan hesablama texnikası üzrə isə 200 manat təmirlə bağlı xərci olmuşdur. Bu hüquqi şəxsin təqvim ili üçün ümumi  gəliri 220 000 manat, cari təmir  və amortizasiya ayırmaları üzrə xərclər nəzərə alınmadan gəlirdən çıxılan xərcləri 140 000 manat olarsa, vergiyə cəlb edilən mənfəəti  nə qədər olar?

Qurğular üzrə gəlirdən çıxılmalı olan təmir xərclərinin məbləği həmin qurğuların əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyərinin 2 faizi həddi ilə məhdudlaşdırılır. Təmir xərclərinin faktiki məbləği məhdudlaşdırılan məbləğdən çox olduğundan, məhdudlaşdırılan məbləğdən artıq olan vəsait cari vergi ilinin sonuna qurğuların qalıq dəyərinin artmasına aid edilir. Qurğular üzrə amortizasiya norması 7%, yüksək texnologiyalar məhsulu olan hesablama texnikası üzrə isə 25% təşkil edir. Eyni zamanda, yüksək texnologiyalar məhsulu olan hesablama texnikası üzrə təmir xərclərinin məhdudlaşdırılan həddi 5% təşkil edir. Bu halda hüquqi şəxsin vergiyə cəlb edilən mənfəəti aşağıdakı kimi hesablanacaq.

40 000*2%=800 manat

40 000+(6 000-800)=45 200 manat

45 200*7%=3 164 manat

2 000*5%=100 manat

 2 000+ (200-100)*25%=525 manat

220 000 –(140 000+800+3 164+100+525)=75 411 manat

 

Bu halda növbəti vergi illərində təmir xərclərinin gəlirdən çıxılan məbləğ həddi təmir xərclərinin faktiki məbləği ilə müəyyənləşdirilmiş hədd üzrə hesablanmış məbləği arasındakı fərq qədər artırılır.

Misal. Fərdi sahibkar 2017-ci ildə binalar, tikililər və qurğuların təmirinə 14.000 manat xərc çəkmişdir. 2016-cı ilin sonuna bu kateqoriya əsas vəsaitlərin qalıq dəyəri 500.000 manat olmuşdur (2016-cı il üçün hesablanmış amortizasiya ayırmaları çıxıldıqdan sonra). Fərdi sahibkarın cari il üzrə gəlirdən çıxılmalı olan təmir xərclərinin məbləği 10.000 manata (500.000 x 2% ) qədər ola bilər. Odur ki, təmir işlərinə çəkilmiş 14.000 manatdan 10.000 manatı 2017-ci ildə gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir, qalan 4.000 manatı isə həmin kateqoriyaya aid olan əsas vəsaitlərin qalıq dəyərinin artmasına aid edilir.

 

b) Vergi Məcəlləsinin 115.1-ci maddəsində müəyyən edilən məhdudlaşdırmadan artıq olan məbləğ cari vergi ilinin sonuna əsas vəsaitlərin (vəsaitin) qalıq dəyərinin artmasına aid edilir.

Amortizasiya olunmayan, köhnəlmə (amortizasiya) hesablanmayan əsas vəsaitlərin təmirinə çəkilmiş xərclər gəlirdən çıxılmır və onların balans dəyərini artırır.

Misal. Hüquqi şəxsın 2016-cı il üçün təmir xərclərinin faktiki məbləği: əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyəri 6 000 manat olan elmi-tədqiqat, tədris və təcrübə məqsədi üçün kabinetlərdə və laboratoriyalarda istifadə edilən avadanlıqlar üzrə 800 manat, həmçinin əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyəri 24 000 manat olan nəqliyyat vasitəsi üzrə 2 200 manat olmuşdur. Bu hüquqi şəxsin 2016-cı il üçün ümumi gəliri 220 000 manat, cari təmir və amortizasiya ayırmaları üzrə xərclər nəzərə alınmadan gəlirdən çıxılan xərcləri 132 000 manat olarsa, vergiyə cəlb edilən mənfəəti  nə qədər olar?

Elmi-tədqiqat, tədris və təcrübə məqsədi üçün kabinetlərdə və laboratoriyalarda istifadə edilən avadanlıqlar amortizasiya olunmur və bu əsas vəsaitlərin təmirinə çəkilmiş xərclər gəlirdən çıxılmır və onların balans dəyərini artırır. Nəqliyyat vasitəsi üzrə gəlirdən çıxılmalı olan təmir xərclərinin məbləği bu əsas vəsaitin əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyərinin 5 faizi həddi ilə məhdudlaşdırılır. Təmir xərclərinin faktiki məbləği məhdudlaşdırılan məbləğdən çox olduğundan, məhdudlaşdırmadan artıq olan məbləğ cari vergi ilinin sonuna nəqliyyat vasitəsinin qalıq dəyərinin artmasına aid edilir. Nəqliyyat vasitəsi üzrə amortizasiya norması isə 25% tətbiq etməklə hesablanır. Bu halda hüquqi şəxsin vergiyə cəlb edilən mənfəəti:

24 000*5%=1 200 manat

24 000+(2 200-1 200)=25 000 manat

25 000*25%=6 250 manat

220 000-(132 000+1 200+6 250)=80 550 manat olacaq.

Cavab: 80 550 manat

c) İcarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər üzrə təmir xərclərinin gəlirdən çıxılması aşağıda qeyd olunanlara uyğun olaraq müəyyən edilir.

d) İcarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin təmiri üzrə xərclərin gəlirdən çıxılan məbləği əsas vəsaitlərin hər bir kateqoriyasının əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyərinin yuxarıda müəyyən edilən faiz həddi ilə məhdudlaşdırılır .

e) Əsas vəsaitlərin icarəyə götürülməsi müddətləri, şərtləri, habelə onların təmiri üzrə xərclər qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada icarəyə verənlə icarəçi arasında bağlanılan müqavilədə razılaşdırılır.

f) Təmir işləri icarəyə verənin hesabına aparıldıqda, yaxud icarəçinin hesabına aparılaraq, icarə haqqı ilə əvəzləşdirildikdə təmir xərclərinin gəlirdən çıxılması icarəçiyə tətbiq edilmir.

g) Əsas vəsaitlərin hər bir kateqoriyasının ilin sonuna qalıq dəyəri sıfıra bərabər olduqda, təmir xərclərinin faktiki məbləği müvafiq kateqoriyaya aid əsas vəsaitlərin qalıq dəyərinə aid edilir və Vergi Məcəlləsinin müddəalarına uyğun olaraq amortizasiya hesablanır.

Misal 1. Fiziki şəxsin  sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə etdiyi dəzgah tamamilə köhnəlmiş, yəni ilin sonuna qalıq dəyəri 0 manatdır. Şəxs, həmin dəzgahın təmirinə 600 manat xərc çəkmişdir. Bu halda şəxsin dəzgahın təmirinə çəkdiyi xərci gəlirdən çıxmaq hüququ yoxdur, bu xərc dəzgahın qalıq dəyərinə əlavə edilir və 600 manat məbləğdən amortizasiya hesablanır.

Misal 2. Hüquqi şəxs, əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyəri 0 manat olan binanın təmirinə  4 000 manat və əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyəri 26 000 manat olan avadanlığa isə 3 200 manat təmir xərci çəkmişdir. Bu hüquqi şəxsin həmin təqvim ili üçün ümumi gəliri 62 000 manat, təmir xərcləri və amortizasiya ayırmaları nəzərə alınmadan gəlirdən çıxılan xərcləri isə 22 000 manat olarsa, vergiyə cəlb edilən mənfəəti nə qədər olar?

Binanın əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyəri sıfra bərabər olduğundan, təmir xərcinin faktiki məbləği binanın qalıq dəyərinə aid edilir və ona amortizasiya hesablanır. 

Avadanlıq  üzrə gəlirdən çıxılmalı olan təmir xərclərinin məbləği avadanlığın əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyərinin 5 faizi həddi ilə məhdudlaşdırılır. Təmir xərclərinin faktiki məbləği məhdudlaşdırılan məbləğdən çox olduğundan, məhdudlaşdırmadan artıq olan məbləğ cari vergi ilinin sonuna avadanlığın qalıq dəyərinin artmasına aid edilir. Avadanlıq üzrə amortiza-siya norması isə 20% tətbiq etməklə hesablanır. Bu halda hüquqi şəxsin vergiyə cəlb edilən mənfəəti aşağıdakı kimi hesablanır:

1)  0+4 000=4 000 manat  

2)  4 000*7%=280 manat

3)  26 000*5%=1300 manat

4)  26 000+(3 200-1300)=27 900 manat

5)  27 900*20%=5580 manat

6)  62 000-(22 000+280+1300+5580)= 32 840 manat vergiyə cəlb edilən mənfəəti olar.

 

h) Vergi Məcəlləsinin müddəaları yalnız təmir xərclərinin gəlirdən çıxılan məbləğini məhdudlaşdırır və vergi ödəyicilərinin digər mənbələr hesabına təmir işlərini həyata keçirməsini qadağan etmir.

  

Sığorta haqlarının gəlirdən çıxılması VM maddə 116

 Öz işçilərinin xeyrinə əmlakın zərərdən sığortalanması, habelə xarici sığortaçılar ilə bağlanmış həyat sığortası müqavilələri üzrə sığorta haqları istisna olmaqla, sığortalının və təkrarsığortalının ödədiyi sığorta haqları gəlirdən çıxılır.

Misal 1. Müəssisə öz işçisinin xeyrinə əmlakını 10.000 manata sığorta etmişdir və bunun müqabilində hər ay sığorta şirkətinə 100 manat sığorta haqqı ödəyir. Bu halda ödənilən sığorta haqqını müəssisə öz gəlirindən çıxmaq hüququna malik deyildir. 

Misal 2. Müəssisə öz əmlakını 50.000 manat dəyərində sığorta etmiş və bunun müqabilində sığorta haqqı kimi sığorta şirkətinə 2.500 manat ödəmişdir. Bu halda müəssisə ödədiyi bu məbləği öz gəlirindən çıxmaq hüququna malikdir.

Misal 3. Hüquqi şəxs 1 600 manat məbləğində öz işçilərinin xeyrinə əmlakı zərərdən sığortalamışdir. Həmçinin, əvvəlki ilin sonuna dəyəri 22 000 manat olan nadir tarixi və memarlıq abidəsi olan qurğuya 1 800 manat təmir xərci çəkmişdir. Hüquqi şəxsin istismara verilməmiş anbarda olan əsas vəsaitlərinin dəyəri isə 13 600 manatdır. Bu hüquqi şəxsin təqvim ili üçün ümumi gəliri 96 000 manat, təmir xərcləri və amortizasiya ayırmaları nəzərə alınmadan gəlirdən çıxılan xərcləri isə 32 000 manat olarsa, onun vergiyə cəlb edilən mənfəəti nə qədər olar?

Öz işçilərinin xeyrinə əmlakın zərərdən sığortalanması gəlirdən çıxılmır. Həmçinin nadir tarixi və memarlıq abidəsi olan qurğular və istismara verilməmiş anbarda olan əsas vəsaitlərə amortizasiya hesablanmır və çəkilən təmir xərcləri gəlirdən çıxılmır. Bu halda hüquqi şəxsin vergiyə cəlb edilən mənfəəti

96 000-32 000= 64 000 manat olacaq.

Fiziki şəxsin Azərbaycan Respublikası sığortaçıları ilə 3 ildən az olmayan müddətə bağlanmış və sığorta ödənişinin sığorta müqaviləsinin qüvvəyə mindiyi andan etibarən 3 iilik müddət keçdikdən sonra verilməsini nəzərdə tutan həyatın yığım sığortası və pensiya sığortası üzrə bağladığı sığorta müqavilələri əsasında vergiyə cəlb olunan gəlirlərinin 50 faizindən çox olmayan hissəsindən hesablayıb ödədiyi sığorta haqları vergitutma məqsədləri üçün işəgötürən tərəfindən həmin fiziki şəxsin muzdlu işlə əlaqədar alınan gəlirindən çıxılır.

İşəgötürən tərəfindən fiziki şəxsin muzdlu işlə əlaqədar alınan gəlirindən çıxılan həyatın yığım sığortası və pensiya sığortası üzrə ödədiyi sığorta haqları yalnız bank vasitəsilə sığortaçının bank hesabına ödənildikdə çıxılır.

Yuxarıda nəzərdə tutulan sığorta müqaviləsinə vaxtından əvvəl xitam verildikdə, ödənilmiş sığorta haqları sığortaçı tərəfindən ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunur.

 

Geoloji-kəşfiyyat işlərinə və təbii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işlərinə çəkilən xərclərin gəlirdən çıxılması VM maddə117

 Geoloji-kəşfiyyat işlərinə və təbii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işlərinə çəkilən xərclər 25% amortizasiya dərəcəsi ilə hesablanan amortizasiya ayırmaları şəklində ümumi gəlirdən çıxılır.

Müəssisə geoloji-kəşfiyyat işlərinə 10.000 manat sərf etmişdir. Bu zaman həmin müəssisə amortizasiya normasına uyğun olaraq çəkdiyi xərclərin yalnız 25 faizini amortizasiya ayırması şəklində öz gəlirindən çıxa bilər.

 Bu maddə vergi ödəyicisinin geoloji-kəşfiyyat işlərini aparmaq və təbii ehtiyatları emal, yaxud istismar etmək hüquqlarını əldə etmək üçün qeyri-maddi aktivlərə çəkdiyi xərclərə də tətbiq olunur.

 
 Qeyri-maddi aktivlərə çəkilən xərclərin gəlirdən çıxılması VM maddə 118

 - Hüquqi və fiziki şəxslərin bir ildən artıq müddətə təsərrüfat fəaliyyətində istifadə etdikləri qeyri-maddi obyektlərə çəkilən xərclər qeyri-maddi aktivlərə aiddir.

Hüquqi şəxs 2016-cı il ərzində istifadə müddəti 3 il olan  qeyri-maddi aktiv istehsal etmiş və bu qeyri-maddi aktivin istehsal xərci 18 000 manat təşkil etmişdir. Bu hüquqi şəxsin həmin təqvim ili üçün ümumi gəliri 160 000 manat, göstərilən xərclər nəzərə alınmadan gəlirdən çıxılan xərcləri isə 64 000 manat olarsa, vergiyə cəlb edilməli olan mənfəəti nə qədər olar?

Qeyri-maddi aktivlərə çəkilən xərclər qeyri-maddi aktivlər üçün müəyyən edilmiş amortizasiya dərəcəsi ilə hesablanan amortizasiya ayırmaları şəklində gəlirdən çıxılır. İstifadə müddəti məlum olan qeyri-maddi aktivlər illər üzrə istifadə müddətinə mütənasib məbləğlərlə amortizasiya olunur. Bu halda hüquqi şəxsin vergiyə cəlb edilən mənfəəti:

18 000/3=6 000 manat

160 000-(64 000+6 000)= 90 000 manat

 - Qeyri-maddi aktivlərə çəkilən xərclər istifadə müddəti məlum olmayanlar üçün 10 faizədək, istifadə müddəti məlum olanlar üçün isə illər üzrə istifadə müddətinə mütənasib məbləğlərlə hesablanan amortizasiya ayırmaları şəklində gəlirdən çıxılır.

Misal 1. Müəssisə əmtəə nişanının hazırlanmasına 50.000 manat vəsait xərcləmişdir. Əmtəə nişanının istifadə müddəti məlum olmadığından, onun amortizasiya norması illik 10 faizə qədərdir. Bu halda həmin müəssisə hər il 10 faizədək amortizasiya norması ilə amortizasiya ayırması hesablaya və bu məbləği, yəni 5.000 manatadək vəsaiti öz gəlirindən çıxa bilər.

Misal 2. Hüquqi şəxs olan vergi ödəyicisi geoloji-kəşfiyyat işlərinə və təbii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işlərinə 124 000 manat, istifadə müddəti məlum olmayan qeyri-maddi aktivlərə 43 000 manat və istifadə müddəti 4 il  olan qeyri-maddi aktivlərə 104 000 manat xərc çəkmişdir. Geoloji-kəşfiyyat işlərinə və təbii ehtiyatların hasılatına hazırlıq işlərinə çəkilən xərclər üzrə amortizasiya norması müəssisə tərəfindən 16 faiz müəyyən edilmişdir. Bu hüquqi şəxsin həmin təqvim ili üçün gəliri 220 000 manat, amortizasiya ayırmaları nəzərə alınmadan gəlirdən çıxılmalı olan xərcləri isə 82 000 manat olarsa, vergiyə cəlb edilməli olan mənfəəti nə qədər olar?

Hüquqi şəxsin geoloji-kəşfiyyat işlərinə və təbii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işlərinə çəkilən xərcləri 16 faiz amortizasiya dərəcəsi ilə hesablanan amortizasiya ayırmaları şəklində ümumi gəlirindən çıxılır. İstifadə müddəti məlum olmayan qeyri-maddi aktivlərə çəkilən xərclər 10 faiz amortizasiya norması, istifadə müddəti 4 il  olan qeyri-maddi aktivlərə çəkilən xərclər isə illər üzrə istifadə müddətinə mütənasib məbləğlərlə amortizasiya ayırmaları şəkilndə gəlirdən çıxılır. Bu halda hüquqi şəxsin vergiyə cəlb edilən mənfəəti :

124 000*16%=19 840 manat

43 000*10%=4 300 manat

104 000/4=26 000 manat

220 000-(82 000+19 840+4 300+26 000)= 87 860 manat olacaq.

 - Qeyri-maddi aktivlərin alınmasına və ya istehsalına çəkilən xərclər vergi ödəyicisinin vergiyə cəlb olunan gəlirinin hesablanması zamanı gəlirdən çıxılmışdırsa, həmin xərclər amortizasiya olunmalı qeyri-maddi aktivlərin dəyərinə aid edilmir.

  

Gəlirdən çıxılan məbləğlərin məhdudlaşdırılması VM maddə 119

Aşağıdakı vergilərin, faizlərin, maliyyə sanksiyalarının və cərimələrin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir:

• 
  Azərbaycan Respublikasının və ya digər dövlətlərin ərazilərində ödənilmiş mənfəət vergisi və ya gəlirdən hesablanan hər hansı digər vergi;
  
• 
  Vergi Məcəlləsi və digər qanunlarla müəyyən edilmiş qaydada hesablanmış faizlər, maliyyə sanksiyaları və inzibati cərimələr (gəlirin əldə edilməsi ilə bağlı mülki hüquq müqavilələri üzrə faizlər, dəbbə pulu (cərimə), icranın gecikdirilməsi ilə əlaqədar vurulmuş zərərin əvəzinin ödənilməsi və digər analoji cərimələr istisna olmaqla).
  

Misal. Hüquqi şəxs 2016-cı il ərzində istifadə müddəti məlum olmayan, təsərrüfat fəaliyyətində bir ildən artıq istifadə etdiyi qeyri-maddi aktivə  3 000 manat xərc çəkmişdir. Bununla yanaşı, hüquqi şəxs 2015-ci il üçün  ödənilməli olan vergilərin vaxtında ödənilməməsinə görə 460 manat maliyyə sanksiyası ödəmişdir. Bu hüquqi şəxsin həmin təqvim ili üçün ümumi gəliri 196 000 manat, göstərilən xərclər nəzərə alınmadan gəlirdən çıxılan xərcləri isə 68 000 manat olarsa, vergiyə cəlb edilməli olan mənfəəti nə qədər olar?

Hüquqi şəxsin təsərrüfat fəaliyyətində bir ildən artıq istifadə etdiyi qeyri-maddi aktivə çəkdiyi xərci amortizasiya ayırmaları şəklində ümumi gəlirindən çıxıla bilər. Vergilərin vaxtında ödənilməməsinə görə hesablanmış faizlərin və maliyyə sanksiyalarının gəlirdən çıxılmasına yol verilmir. Bu halda hüquqi şəxsin vergiyə cəlb edilən mənfəəti:

3000*10%=300 manat

196 000-(68 000+300)=127 700 manat olacaq.

 

 Əmlakın təqdim edilməsindən yaranan zərər VM maddə 120

 Fiziki şəxsin əmlakın təqdim edilməsindən (təsərrüfat fəaliyyəti üçün istifadə edilən əmlakdan və ya təqdim edilməsindən əldə olunan gəlirin vergidən azad edildiyi əmlakdan başqa) yaranan zərəri belə əmlakın təqdim edilməsindən əldə olunan gəliri hesabına kompensasiya edilir. Yaranmış zərər həmin ildə kompensasiya edilə bilmirsə, o, gələcək üç ilədək davam edən sonrakı dövrə keçirilir və belə əmlakın təqdim edilməsindən götürülən gəlir hesabına kompensasiya edilir.

  

Zərərin keçirilməsi VM maddə 121

 Müəssisənin gəlirlərdən çıxılmasına yol verilən xərclərinin gəlirdən artıq olan hissəsi beş ilədək davam edən sonrakı dövrə keçirilir və illər üzrə məhdudiyyət qoyulmadan həmin illərin mənfəəti hesabına kompensasiya edilir.

Misal. Müəssisənin 2014–ci ildə ümumi gəliri 142000 manat və gəlirlərdən çıxarılmasına yol verilən xərcləri  158000 manat olmuşdur. 2015-ci ildə isə ümumi gəliri  254000 manat, gəlirlərdən çıxarılmasına yol verilən xərcləri 136000 manat olmuş və əvvəlki ildəki zərərin 7000 manatını 2015-ci ilin mənfəəti hesabına kompensasiya etmişdir. 2016-cı ildə isə ümumi gəliri 178340 manat, ümumi xərci 88700 manat, gəlirlərdən çıxarılmasına yol verilən xərcləri isə 64250 manat olmuşdur. Müəssisə 2014-cü ildən qalan zərərini 2016-cı ilin mənfəəti hesabına kompensasiya edərsə, dövlət büdcəsinə ödəyəcəyi mənfəət vergisi məbləği nə qədər olar?

Müəssisənin 2014-cü il üçün zərəri 16 000 manat, 2015-ci il üçün mənfəəti 118 000 manat, 2016-cı il üçün mənfəəti 114 090 manat olmuşdur. Müəssisənin 2016-cı ildə əvvəlki ildən qalan zərərin 9 000 manatını  cari ilin mənfəəti hesabına kompensasiya  edərsə, dövlət büdcəsinə ödəyəcəyi mənfəət vergisi məbləği:

178 340-(64 250+9 000)=105 090 manat

105 090*20%= 21018 manat olacaq.

Fiziki şəxsin — sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən ümumi gəlirindən çıxılmasına yol verilən xərclərinin belə ümumi gəlirdən artıq olan hissəsi digər gəlirlərdən çıxıla bilməz, lakin gələcək dövrlərdə sahibkarlıq fəaliyyətindən ümumi gəlir hesabına kompensasiya edilməsi üçün üç ilədək davam edən sonrakı dövrə keçirilə bilər.

Vergi ödəyicisinin keçmiş tarixlə ƏDV qeydiyyatına durması halları istisna olmaqla, vergi ödəyicisi mənfəət (gəlir) vergisinin ödəyicisi olduğu tarixədək yaranmış zərərlər, habelə amortizasiya və təmir xərcləri normalarından aşağı norma tətbiq edilməsi nəticəsində yaranan və növbəti illərə keçirilən məbləğlər növbəti ilin gəlirləri hesabına kompensasiya edilmir.

 

2.