Vetinariya 2016. pmd

5-rasm. Uzluksiz choklar: a) mo‘y- 
nado‘zli; b) tushov; d) xaltachali 
(kisetniy)
6-rasm. Ichak choklari: 1) Lamberning 
bir qavatli choki nusxasi; 2) Lamber 
bo‘yicha uzluksiz chok; 3) Shmiden 
choki;
4) Plaxotin, Sadovskiy choklari; 
a) chokni o‘tkazish; b) chokning tortib 
bog‘langandan keyingi ko‘rinishi 
1 
4 a 
b 
2 
3 
7-rasm. Pirogov choki

---

33 
uzilgan joyidan 0,5 sm, ikkinchi va uchinchisi 1 va 1,5 sm 
uzoqlikdan o‘tkaziladi. 
Qon tomirlarga chok qo‘yish – veterinariya amaliyotida kam 
qo‘llaniladi. Tomirlarga chok qo‘yishdan asosiy maqsad qon 
tomirlarining ikkita birlashtiradigan oxirgi qismidagi endoteliy 
qatlamlarini yaqinlashtirishdir. 
Nerv tanalariga chok qoyish. Nerv uchlari kesib olib tashlanadi, 
bir-biriga tenglashtiriladi va epinervlarga bir necha uzlukli bog‘lam 
qo‘yib yaqinlashtiriladi. Ingichka igna, ipakli yoki ketgutli iplar 
ishlatiladi. 
To‘qimalarni yelimlash (kleylash) – to‘qimalarni tikuv mate- 
rialsiz qonsiz birlashtirish usullari mavjud: jarohat lablarini leyko- 
plastir yordamida birlashtirish, to‘qimalarni yelimlash, suyaklarni 
ultratovush bilan payvandlash va hokazolar. 
6-mavzu. Bog‘lamlar 
Desmurgiya – bog‘lamlar to‘g‘risidagi ma’lumot (grekcha des-
mos – bog‘lanish, bog‘ich, bog‘, ergon – ish) bo‘lib,bog‘lamlar qo‘-
yish usullarini, bog‘lovchi materiallarni qo‘llash shakllari va ular-
ning xususiyatlarini o‘rganadi. Bog‘lamlar – hayvon tanasining sin-
gan, chiqqan, lat egan, tirnalgan, yorilgan, jarohatlangan a’zolarini 
ifloslanish va boshqa ta’sirlardan saqlash, shuningdek, tananing 
biror qismini qimirlamaydigan qilib qo‘yish va bosib turish uchun 
qo‘llanadigan vosita. Bog‘lamlar qattiq va yumshoq hamda oddiy 
va murakkab bo‘ladi. Mahkamlovchi, bosuvchi, taxtakachlovchi 
(immobilizatsiya), qotiruvchi (gips) va shina bog‘lamlar mavjud. 
Mahkamlovchi bog‘lamlarning plastirli, yelimli va bintli turi ko‘p 
ishlatiladi. Bog‘lamlar boshoqsimon, sakkizsimon, spiralsimon va 
boshqa shakllarda bo‘ladi. Ular jarohatni toza saqlash, yara seli va 
yiringni shimish, shikastlangan to‘qimaga shifobaxsh ta’sir ko‘rsa-
tish, infeksiyaga qarshi kurashish maqsadida ishlatiladi. Bog‘lam 
tayyorlashda turli bog‘lov materiallaridan foydalaniladi. Dokadan 
salfetka, bint va tamponlar tayyorlanadi. Yaraga bevosita bog‘lana-
digan bog‘lov materiallari sterillangan bo‘lishi lozim. Gigroskopik 
bo‘lmagan paxtani isituvchi kompresslarga ishlatish, shina ostiga 

---

34 
qo‘yish yoki gips bog‘lamda qo‘llash mumkin. Sterillangan va 
sterillanmagan bog‘lov materiallari: salfetka, bint, paxta o‘rami, 
bog‘lov paketi va boshqalardan foydalaniladi. 
Bog‘lam turlari. Birinchi yordam ko‘rsatish bog‘lami – jaro-
hatlarni qaytadan shikastlanish va ikkilamchi infeksiya tushishidan 
himoya qilishda xizmat qiladi. Jarohatni dokali salfetka yordamida 
yopib qiyiqcha yoki dokali bog‘lam orqali fiksatsiyalanadi. 
Havo o‘tkazmaydigan bog‘lam – ko‘krak yoki qoringa kirib 
boruvchi jarohatlarga qo‘yilib, zarur bo‘lganda anatomik bo‘shliq-
larga havo, mikroflora, chang zarrachalari va boshqa yot jismlar 
kirib qolishining oldi olinadi. Buning uchun emulsiya shimdirilgan 
salfetka bilan yara yopiladi. Salfetka ustiga gigroskopik paxta 
qavati, so‘ngra, havo o‘tkazmaydigan (kleyonka, sellofan, perga-
ment qog‘oz) materiallar qo‘yiladi. 
Quruq so‘rib oluvchi bog‘lam – bog‘lovchi materiallarning jaro-
hatdan ajralayotgan ekssudatlarini so‘rib olishiga asoslanib to‘x-
tovsiz ravishda jarohat ekssudatini, mikrofloralar va to‘qimalar par-
chalanishidan hosil bo‘lgan chiqindi moddalarni chiqarib tashlaydi. 
Bog‘lam uch qavatli bo‘lib, jarohatning birinchi bitish davrida qo‘l-
lash ko‘zda tutiladi. Birinchi qavat so‘rib oluvchi, jarohat bo‘shli-
g‘ini yengil to‘ldirgan dokali salfetka yoki dokali tampon bo‘lib, 
jarohat suyuqligini yengil so‘rib olib, keyingi qatlamga o‘tkazadi. 
Ikkinchi qatlam–qabul qiluvchi gigroskopik paxta bo‘lib, uning 
qalinligi jarohatdan ajralayotgan suyuqlikka bog‘liq bo‘ladi (yum-
shoq holda bir santimetrdan oshmasligi kerak). Paxta suyuqlikni 
birinchi qatlamdan so‘rib olib keyingi qatlamga o‘tkazadi. Uchin-
chi (ustki) qatlam bug‘lantiruvchi bo‘lib pastki qatlamlarni kerakli 
vaziyatda ushlab turadi va so‘rib olingan suyuqlikni atrof-muhitga 
bug‘lantiradi. Bu qatlam siyrak to‘qilgan dokadan tayyorlanadi. 
Nam so‘rib oluvchi bog‘lam – kuchli so‘rib oluvchi ta’sir qilish 
uchun qo‘llaniladi. Birinchi qatlam, tuzlarning gipertonik eritma-
siga (5–10 % li natriy xlorid va shakarli eritma, 20 % li magniy 
sulfat yoki natriy sulfat eritmasi) to‘yintirilgan dokali kompress 
yoki dokali drenajdan iborat. Qolgan qatlamlari quruq so‘rib 
oluvchi bog‘lamlarnikidan farq qilmaydi. 

---

35 
Qisuvchi bog‘lam – hayvon tanasining ma’lum bir qismiga bir 
xil bosim orqali ta’sir qilish maqsadida qo‘llaniladi. Masalan, qon 
oqishni to‘xtatish uchun.
Immobilizasiyalovchi (harakatsiz, qo‘zg‘almas) bog‘lam – aniq 
hollarda, kasallangan manbaga qimirlamaslik holatini ta’minlash 
maqsadida qo‘yilib, davolash uchun yaxshi sharoit yaratadi. 
Qizdiruvchi kompressli bog‘lam – hayvon tanasining ma’lum bir 
sohasida mahalliy harorat darajasini oshiradi. Birinchi qatlam bir 
necha qavatdan iborat bo‘lib, u uy haroratigacha qizdirilgan suv, 
40–50 % li spirt yoki 5 % li osh sodasi eritmasiga botiriladi. 
Materialni yengil siqib belgilangan joyga qo
£
yiladi. Kompressning 
birinchi qatlami jarohatlangan sohaning barcha tomonidan 2–3 sm 
chiqib turishi zarur. Bu qatlamning ustidan ikkinchi havo va suv 
o‘tkazmaydigan material (kleyonka, pergamentli qog‘oz, sellofan 
va boshqalar) bilan to‘liq yopiladi. Uchinchi qatlam issiqni yaxshi 
ushlaydigan (yog‘sizlantirilmagan paxta) material bo‘lib, ikkinchi 
qatlamni hamma yo‘nalishda bir necha santimetrga ortiq qoplab tu-
rishi kerak. Yuqorida qayd qilingan qatlamlarni qo‘yilgan joylarida 
ushlab turish uchun bintli yoki boshqa bog‘lam qo‘yiladi. Bu komp-
ressli bog‘lamni har 4–6 soatda (oraliqda 2 soat qoldirilib) almash-
tirib turiladi. 
Bintli bog‘lamlar – qo‘yish shakliga qarab: sirkulyar (aylanma), 
burama (spiral), siljuvchi, sakkizsimon (hayvonlarning alohida 
organlariga – shox, tuyoq, dum va boshqalarga) bo‘ladi. Bintli 
bog‘lamlar operatsiya o‘tkazilgandan so‘ng, jarohatlangan sohada 
tinchlikni ta’minlashda zarur (8-, 9-, 10-rasmlar). Qo‘yilgan bog‘-
lam qon va limfa oqimiga to‘sqinlik qilmasligini hisobga olib, 
bintni o‘rash tashqaridan markazga vena va limfa tomirlarining 
yo‘nalishga qarab qo‘yiladi. Bintning o‘ram boshlanishi va oxiri 
shikastlangan joyning qarama-qarshi tomonida qolishi kerak. 
Aylanma bog‘lamlar – tananing ma’lum chegaralangan qismiga 
qo‘llanadi, bundan tashqari, hamma qolgan bintli bog‘lamlarni qo‘-
yib bog‘lashda va bog‘lam yakunida ham aylanma bog‘lamdan foy-
dalaniladi. 
Burama bog‘lam (spiralsimon) pastdan balandga spiral shaklida 
aylantirib, har bir keyingi o‘ram oldingisining uchdan bir yoki 

---

36 
ikkidan bir qismhh yopadi. Bint qo‘yish boshlanishida va oxirida
2-3 o‘ram aylanma bog‘lam qo‘yiladi.
4 5 6