Collection b

MAY 
2023
ISSN: 2181-3558
 
116 
INTEGRATSIYALASHGAN TA’LIM VA TADQIQOTLAR JURNALI 
JOURNAL OF INTEGRATED EDUCATION AND RESEARCH
pank” oqimi tarafdorlari ham davom ettirishdi. Aholining katta qismi virtual olam 
bilan mashg’ul bo’lganligi uchun ular asarlarida kompyuterlashgan jamiyatni 
tasvirlashadi. “Kiber pank”ning mashhur namoyondalari V.Gibson, B.Sterling, 
R.Ryukerlar hisoblanadi.
10
G’arb adabiyotida 90-yillarning oxirida va XXI asrning boshlarida yaratilgan 
ilmiy fantastik asarlarda eski uslublar, shakllar va erishilgan yutuqlardan 
foydalanilayotganini ko’rishimiz mumkin. Zamonaviy jahon adabiyotida ancha 
vaqt oldin qilingan adabiy “kashfiyotlar” modernizatsiya qilinmoqda, 20-yillarda 
ommalashgan uslublar qo’llanilmoqda. Misol uchun adabiyotga yangi kirib kelgan 
“kosmik opera” oqimi ilmiy fantastikada renessans davriga aylandi. Bu mavzu XX 
asr boshlarida paydo bo’lgan bo’lib, “Kosmosga sayohat” va “Planetalar urushi” 
kabi adabiy g’oyalarni qamrab olgan. “Kosmik opera”ning yangicha varianti 
hattoki muhim va biroz hazilomuz nomlandi – “barokko uslubidagi kosmoopera”. 
“Kosmik opera”ni yangilash uchun personajlar ustida qayta ishlandi. 
Mualliflarning asosiy e’tibori tushuntirish va detallarga, asardagi chalkash 
jumboqlar va tez-tez uchraydigan bema’ni kosmik g’oyalarga qaratildi. Biroq 
shunisi ma’lum bo’ldiki, keyinchalik “kosmik opera” taraqqiy etmadi, bu yo’nalish 
hamjahon adabiyoti ilmiy fantastikasida katta burilish yasay olmadi. 
Amerika zamonaviy adabiyoti vakili Ezra Paundning “Doimiy yangilanishda 
bo’l” chaqirig’i ham XX asring aks-sadosi bo’ldi. Yangi davr yozuvchilari nasrda 
va nazmda yozgan o’z asarlarida yanglik olib kirishga g’ayrat bilan kirishdilar. Bu 
asrga kelib zamonaviy psixologiyaning adabiyotga ta’siri ham kuchli bo’ldi. 
Ko’pchilik buyuk yozuvchilar inson idroki mavzusiga qiziqish bildirdilar. 
Adabiyotda “stream of consciousness”(sezgi oqimi) paydo bo’ldi. Shu oqim 
namoyondasi Gertrud Steyn o’z asarlarida takroriy gaplardan foydalandi. 
Zamonaviy uslubni amalda qo’llagan Irlandiyalik yozuvchi Jeyms Joysning 
“Ullisses” asari shu uslubning o’ziga xos namunasidir. Joysning hissasi katta 
bo’ldi, undan keyin ijod qilgan yozuvchilar o’z asarlarida Joysning uslubidan 
foydalanishga e’tibor qaratishdi.
Ko’pchilik adabiyotshunoslar tahlillariga binoan ilmiy fantastika janri ilk 
marotaba amerikalik yozuvchi Edgar Allan Po asarlarida ko’zga tashlangan. Uning 
ba’zi hikoyalari konseptual asosga ega, ya’ni inson faqat o’zi egallagan bilimlari 
yordamida tabiatning tushunarsiz, noaniq qonuniyatlarini ocha oladi. Uning bu 
qarashlari “Gans Haolyaning sarguzashtlari” nomli asarida o’z aksini topgan. 
Lekin E. Po hech qachon oddiygina ilmiy fantast yozuvchi bo’lishga harakat 
qilmagan, u fantastikaning boshqa yo’nalishlarida ham ijod qilgan. 
Bugungi kunda ilmiy-fantastik janr nafaqat rivojlangan Yevropa va Amerika 
davlatlari uchun xos bo’lmasdan, balki oldinlari bunday mustaqil janrga ega 
bo’lmagan o’zbek, qoraqalpoq, qozoq, qirg’iz adabiyotlarida shakllanib, rivojlanib 
bormoqda. Bu adabiyotlarda ilmiy-fantastik janrning shakllanishi fan-texnika 
10
Erich Schneider. “Cyberpunk as a Science Fiction Genre” P.: 2008. – P. 50-57.

---