İXTİsasa giRİŞ

XI. Ətraf mühitin və yer dərinliklərinin mühafizəsi problemi 
bərabər, yeraltı su mənbələrini çirklənmədən, zəhərlənmədən və 
israf sərfdən qorumaq lazımdır. Yeraltı və yerüstü mineral su-
lardan xammal və mualicə məqsədilə, geotermal sulardan isə ele-
ktrik stansiyalarında və istilik təsərrüfatında səmərəli istifadə 
olunmalıdır. 
Dənizdə qazma və neft hasilatı, habelə neftin nəql edilməsi 
zamanı itkilərə yol vermək dənizin çirklənməsinə səbəb olur. 
Dəniz suyundan müxtəlif kimyəvi elementlərin alınması 
texnologiyasını təkmilləşdirməklə dənizin mineral sərvətlərindən 
maksimum istifadə etmək mümkündür. Lakin bu proses heç də 
dənizin çirklənməsi hesabına aparılmamalıdır. 
Yeraltı su, neft və qaz anbarlarının yaradılması etibarlı geoloji 
izolə şəraiti tələb edir. 
Yerin dərinliklərindən çoxlu su, neft və qaz çıxarılması, onların 
yer səthində tikilmiş böyük anbarlara doldurulması Yer qabığının 
dinamik tarazlığını pozur və ərazinin ayrı-ayrı sahələrində yerli 
deformasiyaya səbəb olur. Dağ-mədən işləri landşaftı dəyişməklə 
bərabər, rayonların hidroloji rejimini də pozur. 
Yeraltı mineral sərvətlərdən istifadə diapazonunun genişlənməsi 
yer qabığını mühafizə etməklə bərabər, onu bəşəriyyətin yaşayış 
yeri kimi qorumağı əsas məsələ kimi qarşıya qoyur. 
Bəzi hallarda ayrı-ayrı faydalı qazıntı yataqlarının səthi müxtəlif 
tikintilərlə əhatə olunduğu üçün yataqdan səmərəli istifadə etmək 
çətinləşir. Bunun əsas səbəbi geoloji kəşfiyyatın nəticələrini düzgün 
nəzərə almamaqdan ibarətdir. 
Geoloji kəşfiyyat və qazma işləri apardıqda su laylarının 
çirklənməsi və tükənməsi, təbii izolyasiyanın pozulması hallarına 
yol verilməməlidir. 
Dərin neft və qaz quyularının qazılması zamanı yer altının 
və yeraltı suların mühafizə olunması məqsədilə quyuların 
möhkəmlənməsi saxlanılan quyuların konservasiyasının düzgün 
təşkilindən çox asılıdır. Quyuların keyfiyyətsiz möhkəmləndirilməsi 
kəmərlərarası sızmalara, açıq fontanlara, laylar arasında neft, 
qaz və suyun qarşılıqlı hərəkətinə və s, səbəb olur ki, bunun da 
nəticəsində layların təbii izolyasiyası pozulur, müxtəlif təzyiqli və 
rejimli laylar bir-biri ilə əlaqələnir. 
Yeraltı içməli suların mühafizəsi izolyasiya işlərinin 
keyfiyyətindən asılıdır. 
SSRİ-nin 
və 
müttəfiq 
respublikalarının 
qanunverici-
lik əsaslarında göstərilmişdir ki, müəssisə və idarələr faydalı 
qazıntıların istehsalına aid qaydaları və şəraiti pozduqda on-
lar istifadə hüququndan məhrum edilir. Geniş yayılmış faydalı 
qazıntılardan istifadə olunmasına icazə verilməsi ətraf mühitin 
mühafizəsi mənafeyindən həll edilməlidir. 
Dağ-mədən sənayesi xalq təsərrüfatının başqa sahələrinə 
nisbətən təbiətə daha çox təsir göstərir. Təbiəti qoruyub saxlamaq, 

---

104
XI. Ətraf mühitin və yer dərinliklərinin mühafizəsi problemi 
onun sərvətlərini artırmaq zəruri məsələlərdən biridir. Təbiət təbii 
vəziyyətdə insanın estetik tərbiyəsinə xoş təsir edir. Təbiəti sevmək 
kifayət deyil, onu qorumaq, zənginləşdirmək, gözəlləşdirmək 
və daha faydalı etmək lazımdır. Ətraf mühitin və atmosferin 
təmizlənməsində, sağlamlaşmasında meşələrin böyük əhəmiyyəti 
vardır. Meşələrin ən böyük düşməni yanğındır. Meşələrin və torflu 
sahələrin yanması qarşılıqlı əlaqədədir. 
Cansız təbiət abidələri, xüsusən geoloji obyektlər böyük diqqətə 
və mühafizəyə layiqdir. 
Geoloji mühitdən səmərəli istifadə olunması, insanların həyat 
və fəaliyyət şəraitinin yaxşılaşdırılması, geoloji proseslərin düzgün 
dərk edilməsi ilə bərabər, müxtəlif texniki hadisələrin idarə 
edilməsinə imkan yaradır. 
Mineral xammalın istehsalı və emalı ilə əlaqədar olan zərərli 
nəticələrin aradan qaldırılmasının proqnozlaşdırılması və təsirli 
tədbirlərin işlənib hazırlanması təbiətin qorunmasında zəruri 
şərtlərdəndir. 
Yer dərinliklərinin istismarı ətraf mühitdən təcrid oluna 
bilməz. Ətraf mühitin qorunması və yaxşılaşdırılması partiya və 
hökumətimizin daimi qayğısı altındadır. 1949-cu ildə SSRİ Nazirlər 
Soveti «Atmosferin çirklənməsi ilə mübarizə və yaşayış yerlərinin 
sanitariya-gigiyena şəraitinin yaxşılaşdırılması haqqında» qərar 
qəbul etmişdir. Bu qərarın məqsədi ətraf mühitin toz, qaz və 
digər zərərli maddə tullantıları ilə çirklənməsi, tullantı şəklində 
dəyərli olan kimyəvi və başqa maddələrin itirilməsi ilə mübarizəni 
gücləndirmək idi. 
1950-ci il yanvarın 1-dən başlayaraq külü, tozu, kükürdlü və 
florlu birləşmələri, kükürd qazını və bəzi başqa tullantıları tu-
tan qurğular tikməyi planlaşdırmayan sənaye müəssisələrinin 
layihələri təsdiq olunmur. Bu tədbir havanın, torpağın və su 
hövzələrinin çirklənməsinin qarşısını almaqla bərabər, həm də 
sənaye tullantılarından yenidən isifadə edilməsinə yönəldilmişdir. 
Metallurgiya, kimya və digər müəssisələrin buraxdığı qazların 
tutulmasından əlavə, atmosferin təmizlənməsində təbii qaz 
emalından alınan tullantı materialından yanacaq kimi istifadə 
edilməsi də əhəmiyyətli tədbirdir. 
Ətraf mühitin mühafizəsində SSRİ Ali Sovetinin «Təbiətin 
mühafizəsini və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsini 
daha da yaxşılaşdırmaq haqqında» 1972-ci il 20 sentyabr tarixli 
qərarı diqqətəlayiq tədbirdir. 
Sov. İKP MK-nın və SSRİ Nazirlər Sovetinin «Təbiətin 
mühafizəsini gücləndirmək və təbii sərvətlərdən istifadə edilməsini 
yaxşılaşdırmaq haqqında» 1972-ci il 29 dekabr tarixli qərarı bu 
sahədə görülən mühüm tədbirlərdəndir. 
Geoloji planlaşdırma və axtarışla məşğul olan mütəxəssislər 
toxunulmamış təbiətlə ilk əlaqəda olurlar: ona görə də təbiətə 

---

105