Kafedra: halq tibbiyoti, reabilitologiya va jismoniy tarbiya fan: vrach nazaroti tibbiy profilaktika fakulteti



Yüklə 2,15 Mb.
səhifə27/37
tarix01.01.2017
ölçüsü2,15 Mb.
#4042
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   37

CHINIQISHNINGGIGIENATAMONLARI.

CHiniqish-buiqlimiyomillardansovuqvaissiq, quyoshradiatsiyasi, atmosferabosimikabiomillarniodamorganizmigazararlita`sirinikamaytirishgayo’naltirilgangigieniktadbirlarningmajmuixisoblanadi. Muntazamravishdachiniqishorqaliturlitumankasalliklarnioldiniolinadi. Kishiniuzoqyillardavomidamehnatfaoliyatimuvoffaqiyatlitarzdasaqlanibturadi. CHiniqishbusportningjismoniytarbiyaningasosixisoblanadi.

CHiniqishbilanorganizmningxammaqismixuddimashqbajaradi. Ammotanadaharoratalmashinuvinatijasidaatrofmuhitomillarigachidamlilikortadi. Tashqimuhitningturlita`sirlaritufayliorganizmdamoslanishlarpaydobo’ladi. Keyinendokrinsistemavabarchabutunorganizmdauningto’qimalarivaxujayralaridamoslanishlarpaydobo’ladi.

Organizmissiqvasovuqniog`riqsizqabulqilishsodirbo’ladi. Masalan, sovuqnimuntazamravishdaorganizmgata`siriteridaxaroratalmashinuvini, issiqlikalmashinuvinita`minlaydi.

CHiniqishvaqtidaorganizo’zinigdoimiyharoratiniosonroqsaqlaydi. Gomostatikxolatinisaqlaydi.

Muayanta`sirgaorganizchidamliliginita`minlashchiniqishningmahsusturixisoblanadi.

Mahsusbo’lmaganxarnarsagachidamliliknioshirishbumahsusbo’lmaganchiniqishdeyiladi. Buturdagichiniqishorganizmningumumiyxolatiniyaxshilashgaqaratilganxolos.

Muolajalarto’g`riamalgaoshirilgandaginamuvoffaqiyatlichiniqishamalgaoshadi.

Ilmiyasosvatajribabilanchiniqishningquyidagitamonlariishlabchiqilgan.

A) muntazamlik

V) asta-sekinlikvadoimiylik

S) harbiroganizmo’ziningxususiyatlarinixisobgaolishi.

D) chiniqishdafoydalaniladiganvositalarvaxillariniko’paytirish

E) o’zininazoratetibturish.

Muntazamlilikdoimoxarkuniqoldirmaychiniquvchivositayokiboshqalardanfoydalanishnazrdatutiladi. Tanaffuslarnicho’zilibketishiorganizmniximoyalanishreaktsiyalariniyo’qolibketishigasababbo’ladi. Asta-sekinlikdavomiylikdachiniqishfazasi, miqdori, vaqtinikuchiniasta-sekinoshiribborishitushiniladi. Bundaengoddiysidan, engilidanboshlanibastamurakkablashtirilibborishlozim. Ortiqchasizararlixolatgaolibkelishinihamyoddatatishlozim. Xarbirsportchio’ziningshaxsiyxususiyatlarinixamxisobgaolishizarur. Bundasportchiningyoshi, jinsi, sog`lig`i, ishtiyoqikabilarxisobgaolinadi. Bolalar, o’spirinlar, o’rtayoshlilar, keksalardaastavadavomlilikprintsipiturlichabo’lishiniyoddatutishimizlozim.

CHiniqishniamalgaoshirishdasportchio’ziningtanasidachiniqishganisbatanbo’layotganxolato’zgarishlarnihamo’zisezibnazoratqilibborishihammuhimxolatlardanxisoblanadi.

CHiniqishnito’g`ritashkiletibuniyaxshiamalgaoshirilayotganiniqandaybilishmumkin? Uyqudanqoniqibyaxshikayfiyatbilanturish. Mehnatqilish, mashqqilishishtiyoqipaydobo’lishibularchiniqishnio’g`ritashkiletilganliginingsamarasinibildiradi. Buningaksibo’lsauxlayolmasa, mashqlarnito’latalabdarajasidabajarmasa, ishtiyoqpasaysabundayxolatdavrachgauchrashlozim.

Ochiqxavodachiniqish.

YUrtimizningquyoshlikunlariko’p, xalqimizayniqsasportchilarimizdoimoochiqxavodatrenirovka-mashqlarnio’tkazadilar. Ochiqxavodachiniqishdegandaavvaloxavoningxaroratinazardatutiladi. Bundaquyoshnuriningta`sirixavoningxaroratiganisbatankuchlita`sirqiladi.

Ochiqxavodagiengilshabadavashamolgauningta`sirigao’rganishnixosilqilishlozim. Ochiqsalqinquyoshnurikamtushadiganjoylardaustkikiyimniechibyurishbilanterigaengilshabadategibunimayinta`sirlaydi. Qishdaochiqxavodamashqqilishfoydalinafasorganlariningfaoliyatinimustahkamlaydivako’pqavatlikiyimkiyishgaxojatqolmaydi.

Suvta`siridachiniqish.

Suvbilantananichiniqtirishbuengqulayvasamaraliusulxisoblanadi. Suvbilanchiniqishningasosiyomiliuningxaroratinixisobgaolinadi. Suvnitananiustilanquyish, dushqabulqilishvasuvningichigatushibolibxarakatqilishdasuvtanagamexanikta`sirqiladi. Suvdaerigantuzlar, gazlarxamsportchitanasigata`irqiladi. Hammagapniqo’yaylikki, suvbilanchiniqishdauningdozasi, muntazamliligi, doimiyligixisoblanadi. Muntazamravishdagisuvmuolajasiorqaliengmuhimshamollashkasalliklarinioldiolinadi.

Suvmuolajasinito’g`riolibborishuchunavvalosovuqsuvorganizmgaqandayta`siretishinibilibolishzarur. Sovuqsuvta`siridateridagiqonichkiorganlargaqarabxarakatlanadi. Terioqaribsoviydi. Keyinbungajavobniorganizmo’ziningqizishibilanqaytaradi. Qonterigaquyilibkeladi, natijadatanabirozisiydi. Qontomirlarnidastlabtorayishikeyinesakengayishiularninggimnastikasixisoblanadi.

Agarsovibketish, sovqotishuzoqroqdavometsauchinchibosqichteriniqontomirlarikengayganichaqoladi. Undaqonningaylanishisekinlashadivaqonningivishbelgilaripaydobo’ladi, natijadaqaltirashboshlanadi. Qaltirashtanamuskullariningixtiyorsizqisqarishisodirbo’ladi.



Organizmnisuvbilanchiniqtirishdadastlabkime`yoriyvamahsusrejimlari.

Dastlabkirejimda.

Kunlar

Muolaja

Suvningxarorati

Tananingsovitishvaqti.sekund.

1-3

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

36-34

180-120

4-7

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

39-32

180-120

8-11

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

32-30

180-120

12-15

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

31-28

150-100

16-20

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

30-26

150-90

21-25

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

29-24

130-90

26-30

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

29-22

120-90

Keyingikunlardasuvningxaroratinipasaytirmasdantananisovitishvaqtiuzaytiriladi.



Mo’tadilrejimda

Kunlar

Muolaja

Suvningxarorati

Tananisovitishvaqti. sekund.

31-35

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

27-20

120-80

36-40

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

26-18

120-80

41-45

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

25-17

120-80

46-50

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

24-16

110-70

51-56

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

23-15

100-60

57-60

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

22-14

90-50

61-65

Sochiqnixo’llabtananiartish, suvquyish, dushostidaturish, vanna

20-12

90-50

Keyingikunlaridasuvnixaroratinipasaytirmasdantananisovitishvaqtiko’paytiriladi.



Mahsusrejim

Kunlar

Muolaja

Suvningxarorati

Sovititshvaqti. sekund.

66-70

Tanagasuvquyish, dushostidaturish, vannadayotish

19-11

90-30

71-75

Tanagasuvquyish, dushostidaturish, vannadayotish

18-10

90-30

76-80

Tanagasuvquyish, dushostidaturish, vannadayotish

17-9

90-25

81-95

Tanagasuvquyish, dushostidaturish, vannadayotish

16-8

90-25

86-90

Tanagasuvquyish, dushostidaturish, vannadayotish

15-7

90-20

91-100

Tanagasuvquyish, dushostidaturish, vannadayotish

14-6

90-15

Tananichiniqtirishningmo’`tadilvamaxsusrejimlarida16-39 yoshlikishilaruchunfoydalanilayotgansuvnixaroratihar 5 kunda 20 gapasaytirishtavsiyaetiladi. Undanyoshikattalaruchunesa 10pasaytirsabo’ladi.

Shuniyoddatutishlozimkisuvningxaroratitanaxaroratigayaqinbo’lsakamroqvaqtdavomidamuolajabajarishlozim. Suvbilanchiniqishmuolajalarinisuvbilanyuvinish, suvniquyishvadushtagidaturishniamalgaoshirishbo’yichaadabiyotlarasosidagima`lumotlarnijadvalxolidakeltiramiz. Suvbilanchiniqishdatomoqni, oyoqpanjalarinialohidae`tiborbilanturlichaxaroratdagisuvbilanyuvishmuolajalariniamalgaoshirishlozim. Bundahamasta-sekilikbilansuvxaroratinianchasovitavermaybajarishtavsiyaetiladi.

Sovuqsuvnitanagategishigaorganizmdarrovo’ziningjavobiniqiladi. Sovuqsuvtanaterisigategishibilansovuqxaroratta`siridateridagiqontomirlardagiqonorganizmichigaqarabketadi.



Quyoshnurita`siridachiniqish.

Quyoshnuribarchaorganizmlaruchunaloxidata`sirxususiyatigaega. Ayrimorganizmlarquyoshnuridandoimoqochibtundafaolbo’ladilar. Quyoshnurita`siridamarkaziyasabsistemasifaoliyatiyaxshilanad, teriningximoyalanishvazifasiortadi. Ichkisekretsiyabezlariishiyaxshilanadi. Organizmdamoddalaralmashinuvikuchayadi. TeridaDvitaminixosilbo’lishiko’payadi. Bularningxammasiodamningkayfiyatiyaxshilanishigauningmehnatqobiliyatiniortishigaolibkeladi. Bulardantashqariquyoshnurizararlimikroblarnixalokqilishinihamaytibo’tishlozim.

Quyoshnuriorganizmgaijobiyta`sirima`lumdarajadabo’ladi. Boshqakasbegalaridanqishloqxo’jalikfermerlari, dehqonlar, suvchilar, qo’yingki, faoliyatiochiqxavobilanbog`liqxoldagikasbegalaridatokuzgachaquyoshnuriningbevositata`siridabo’ladilar. Bizningchakuzatishlarimizshuniko’rsatadikimuttasilravishdaquyoshnuriostidayurganfaoliyatidabo’layotganlardaquyidagilarro’yberadi.

-teriqorayishibilanulardaDvitaminisintezidoimome`yoridabo’ladi.

- teriqorayishibilanqondagigemoglabinmiqdorietarlidarajadabo’libqonkamligikasalligiro’ybermaydi.

- ko’zkasalliklariro’ybermaydi.

-oshqozon-ichak kasalliklari ro’ybermaydi .

Qachonquyoshnuriningbevositata`siriostidabo’lishikerakqanchavaqtturishkerak, foydalisavollargabizaytamizkibuyilfasillarigaquyoshninggorizontagixolatigaorganizmningo’zigaya`nimijozigavashukabiomillargabog`liq.

Xulosamizshundaniboratkiquyoshdanko’proqfodalanibfaoliyatdabo’ling.

Sportbilanshug`ullanishdachiniqish.

Sportchiningchiniqishiuningsportdagifaoliyatidavridaengmuhimkasbetadi. CHiniqishbilansporchimuvoffaqiyatlargaerishadi. CHiniqqansportchikasalbo’lavermaydiko’proqmashqqilishimkoniyatlaribo’ladi. Imkoniyatlarninortishibilankattaxajmdagiog`irroqtarzdagimashqlarnibajarishimkonibo’ladi. CHiniqishbilanturliob-havosharoitlariningorganizmlargasalbiyta`siretadiganomillargachidamiortadi.

YOpiqsportmaydonlaridadoimomashqo’tkazishdabujoylardagimikroiqlimsportchiachiniqishnixosilqilmaydi. Shuninguchunuzoqmuddatdavomidayopiqbinolardagisportzallardamashqmusobaqadaqatnashuvchilaruchuntabiatdan, tabiiyomillardanfoydalanganma`qul.

YOpiqsportzallaridamashqo’tkazidigansportturlaridangimnastikachilar, akrobatlar, kurashchi, bokschilaruchunquyoshnurlarihamdaochiqxavobilanularta`siridabadaninichiniqtirishishlariniolibborishnimutaxassislartavsiyaetadi.

Sportchilarsuvbilanchiniqishningturliusullarinibilibundanfoydalanibishko’rishilozim. Bushaxsiygigienamuhimtamonlarixisoblanadi.

2.2. YANGIPEDAGOGIKTEXNOLOGIYA
«Aylanastol»o’yinnio’tkazishmetodi:

Ishuchunzarur:



  1. Savollar va vaziyatli masalalarto’plamialohidaqog`ozlarda.

  2. Guruhdagitalabalar soni bo’yicha jerebevka uchun raqamlar

  3. Tozaqog`ozlar, ruchkalar.

Ishyo’li:

  1. Hamma talabalar qura bo’yicha 3 guruhga bo’linadi.

  2. Harbittaguruhalohidastolgao’tiradivatozaqog`ozbilanruchkanitayyorlaydi.

  3. Qog`ozdasana, guruhningraqami, fakultet, talabalarning F.I.ko’rsatiladi (o’yinning nomi).

  4. Harbittaguruhningishtirokchisiqonvertdansavololadi.

  5. Talabalar o’z vazifasini qog`ozgayozadi.

  6. Bu qog`ozaylanabo’yichaberiladi.

  7. Harbittatalabao’zinijavobiniyozibqog`ozniboshqasigaberadi.

  8. Harbittatalabaningjavobiga 3 daqiqaberiladi.

  9. Vaqttugagachqog`ozo’qituvchigatopshiriladi.

  10. Hammaishtirokchilarnatijalarnimuhokamaqilibengto’g`risinitanlab, ungamaksimallballqo’yishadi.

  11. Muhokamaga 15 daqiqaberiladi.

  12. Talabalar javoblari uchun ballni mashg`ulotninazariyqisminingreytingiga asoslanib olishadi.

  13. Talabaning olgan balli mashg`ulotuchunbahodahisobgaolinadi.

  14. Talabalarningishio’qituvchidaqoladi.

  15. Javoblarninganalizio’tkaziladi.



Savol:1Davolovchigimnastikamuolajasinito’zishprintsiplari:
Javob: 1.Dastlabkiholatnitanlash.2.Patogenetikbelgisibo’yichamaxsusmashqlarnitanlash.3.Muolajaningdavomiyligi.4.Beriladiganmashqlarningsoni.5.Harbirmashqningqaytarilishsoni. 6.Birmashqningdavomiyligi (tushaktartiboti – 10-15 sekund, yarimtushaktartiboti – 15-20 sekund, erkintartiboti – 30-40 sekund). 7.Qo’llaniladiganmashqlarningtarqoqligi, ya`nimuolajagaharxilmashqlarkiritilishikerak. 8.Berilayotganyuklamaningasta-sekinlikprintsipi, ya`nimuolajashundaytuzilishikerakki, avvalbemororganizmiengilmashqlaryordamidaasosiyyuklamagatayyorlanadi, so’ngramuolajaoxiridabo’shashtiruvchimashqlaryordamidabemororganizmidastlabkiholatgaqaytarilishilozim. 9.Qo’llaniladiganmashqlarsur`ati (sekin, o’rta, tez, tezlashadigan). 10.Muolajavaqtidaishlash-damolishnisbati.11.Muolajavaqtidabajariladiganharakatningritmivaamplitudasi. 12.Muolajagaemotsionalomillarniqo’shish (musiqa, raqslargaxosmashq).

Savol:2 CHiniqish-bu nima?

Javob:CHiniqish-buiqlimiyomillardansovuqvaissiq, quyoshradiatsiyasi, atmosferabosimikabiomillarniodamorganizmigazararlita`sirinikamaytirishgayo’naltirilgangigieniktadbirlarningmajmuixisoblanadi. Muntazamravishdachiniqishorqaliturlitumankasalliklarnioldiniolinadi. Kishiniuzoqyillardavomidamehnatfaoliyatimuvoffaqiyatlitarzdasaqlanibturadi. CHiniqishbusportningjismoniytarbiyaningasosixisoblanadi.
Savol:3 CHiniqish turlari?

Javob:Ochiqxavoda,quyoshnurita`sirida,suvta`siridachiniqishva sportbilanshug`ullanishdachiniqish.


Baholashmezoni


Maksimalball 20-19

18-17 ball

16-15 ball

14-13 ball

12 ball

a`lo

YAxshi

o’rta

qoniqarsiz

yomon


100%-86%

85%-73%

72-56%

55%-46%

45% vaundankam


3.3.TAHLILIYQISM

3.1.Klaster, organayzer

Klasternito’zishqoidasi
1. Aqlingizganimakelsa, barchasiniyozing. G`oyalarisifatinimuhokamaqilmangfaqatularniyozing.

2. Xatnito’xtatadiganimloxatolarigavaboshqaomillargae`tiborbermang.

3. Ajratilganvaqttugagunchayozishnito’xtatmang. Agardaaqlingizdag`oyalarkelishibirdanto’xtasa, uholdaqachonkiyangig`oyalarkelmagunchaqog`ozgarasmchizibturing.

Harbirguruhboshqaguruhlarnibaholaydi. Harbirtalabbo’yichato’liqbajarilsa – 15 ball



Guruh



Tushunarlivaaniqjavob (5)

Ko’rgazma-lilik

(5)


Reglamentgaamalqilish (2,5)

Guruhfaolligi

(2,5)


Jamiball

1.
















2.
















Baholashmezoni:



Maksimalball 15

13-12 ball

11-10 ball

9-8 ball

7-6ball

100%-86%

85%-73%

72-56%

55%-46%

45% vaundankam



Harakat tartiboti
Yarim yotoq
Erkin
Qat'iy
Kengay-tirilgan
Чиниқ-тирувчи

Авай-ловчи

Авайлаб чиниқти-рувчи

Yotoq
-Jismoniy va ruxiy ta'surotlarni kamaytirish

-Qon aylanishining ekstrakardial omilni mutassil ravishda faollashtirish

-Qat'iy to‘shak tartiboti asoratlarining oldini olish
-Qon aylanishining ekstrakardial omilni extiyotkorlik bilan chiniqtirish

-Qon dimlanshi asoratlariga qarshi kurash

-Bemorning ruxiy tushkunligini yo‘qotish

-Yurak qon tomir sistemasi va butun organizmni o‘rtacha kuch sarflashga moslashuvini qayta tiklash


-Yurak qon tomir sistemasi va butun organizmni o‘sib boruvchi jismoniy harakatga moslashtirish

-Organizm asosiy sistemasining o‘zaro bog‘langanlik faoliyatini yaxshilash

-Bemorning turmushdagi va kasb faoliyatidagi talablarga tayyorlash
3.1.2.Klastertuzimi

CHiniqish
3.2.Vaziyatlimasalalarningkompleksi

1 MASALA

Bemor Xodjaev S. 20 yosh yiqilib oyogi sindi. Umumiy axvoli yaxshi emas: boshi aylanib butun badanda og`riq sezayapti. Qaysi harakat tartibotini tavsiya etasiz va uning vazifalari?



Javob:Qatiyyotoqrejimi.

2 MASALA

Bemor DavronovaT. 34 yosh. Diagnoz: 12 barmok ichak yara kasalli. Umumiy axvoli qonakarli, o’zini yaxshi xis qilyapti, og`riq yuk. Erkin tartibotini tavsiya etish mumkinmi va nimaga?



Javob: Umumiy axvoli qoniqarli , bo’lganligi sababli, erkin tartibot tavsiya etiladi.

3 MASALA

11 yoshli o’g`il bola juda ko’p kassal buladi (shamolash), sport bilan (so’zish) 1oydan beri shug`ullanyapti. Qanday qo’shimcha tavsiyalar buyurasiz va chiniqish asosiy printsiplarini aytib uting?



Javob: Suzishni davom etish va DJTni qo’llash, chiniqish asosiy printsiplari : kun tartibini to’g`ri tashkil etish.

Testlar

1.O’pkaningharxilsegmentlaridanbalg`amevakuatsiyasiuchundrenajlovchiholatniko’rsating

A.*pastki segment-sog`yon boshda

V. pastki segment cho’qqisi-kasal yon boshda yotib,qoringa o’girilgan holat

S. yuqori segment-boshni pastga tushirgan holat

D.o’rta segment-bosh tomonni ko’targan holat

2.Jismoniy yuklamani bajarishda bo’ladigan mushak qisqarishini ayting

A.*dinamik-izotonik

V. faol

S. reflektor



D. ideomotor

3.Mexanoterapiyaga ko’rsatmani ko’rsating

A.*bo’g`imlardagi qiyin harakat

V. skelet mushaklarining gipertonusi

S. suyaklarning sekin bitishi

D. anqilozlovchi spondiloartrit

4.Trenajerlarda mashq bajarish uchun asosiy ko’rsatmani ko’rsating

A.*tayanch-harakat apparati kasalliklari

V.qandli diabet

S. Bexterev kasalligi

D. surunkali osteomielit

5. Jismoniy mashqlarni bajarish uchun qo’llaniladigan trenajerni ko’rsating

A.*veloergometr

V. og`iz kengaytiruvchi

S. «sport» trenajeri

D. «boks» trenajeri

6.Mexanoterapiyaga qarshi ko’rsatmani ayting

A.*yaqqol og`riq sindromi

V. mushak qontrakturasi

S. bo’g`imlarda chegaralangan harakat

D. parezlar

7.Mexanoterapevtik vositalarning xilini ko’rsating



  1. *og`izvalabkengaytiruvchi

  2. mehnatbilandavolash

  3. Ilizarovapparati

  4. Shteyntokapparati

8.ShJT vositasi sifatida qo’llaniladigan tabiatning asosiy tabiiy omilini ayting

  1. *aeroterapiya

  2. balneoterapiya

  3. peloidoterapiya

  4. kislorodliterapiya

9.Shifoxonalarda qo’llaniladigan mehnat bilan davolashning xilini ko’rsating

  1. *umumiymustaxkamlovchi

  2. tinchlantiruvchi

  3. faollashtiruvchi

  4. funktsional

10.Mehnat bilan davolashga asosiy qarshi ko’rsatmani ko’rsating

  1. *qonketishgamoillik

  2. gipertoniyakasalligi

  3. xomiladorlik

  4. ruxiykasalliklar


Yüklə 2,15 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   37




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin