Microsoft Word Qasimov-ias docx

3.7.  İnformasiya tələbatının tematik profilinin 
müəyyən edilməsi 
Tutaq ki, 
=
, , … ,
 – məlumatların (ehtiyatların), 
mövzu sahələrinin tematik profillərini müəyyən edən 
əlamətlər (terminlər, açar sözlər) çoxluğudur. Onda    fəa-
liyyət sahəsinin tematik profilini (mövzu sahəsini)   çoxlu-
ğunun elementləri vasitəsilə aşağıdakı kimi təsvir etmək olar: 
⟹
=
,
∈ , = 1, , 
= 1,  . 
(3.3) 
Burada 
: → 0,1  –   termininin 
 çoxluğu-
na mənsubiyyət funksiyası olub,   termininin 
 mövzu 
sahəsinin profilinə aid olması  dərəcəsini müəyyən edir. 
Mənsubiyyət funksiyasına qiymətlər mövzu sahələrinin 
profilləri müəyyən edilərkən qabaqcadan verilir. 
Analoji qaydada,   subyektinin  informasiya tələbatını 
da  T çoxluğunun elementləri ilə  aşağıdakı kimi təsvir 
etmək olar: 
⟹
=
,
∈ , = 1, , 
= 1,  .  
      (3.4) 
Burada 
: → 0,1  –   termininin   subyektinin 
informasiya tələbatının profilini təsvir edən 
 çoxluğuna 
mənsubiyyət funksiyası olub,   termininin 
 subyektinin 

---

113 
informasiya tələbatının profili üçün vaciblik dərəcəsini 
göstərir. Onun qiyməti subyekt tərəfindən daxil edilə və ya 
ekspert qiymətləndirilməsi yolu ilə müəyyən edilə bilər. 
 
çoxluğu subyekt tərəfindən daxil edilmiş açar sözlərə, onun 
funksional vəzifəsinin və  həll etdiyi məsələlərini mövzu 
sahələrinin, onun haqqında doldurulmuş anketlərdə göstə-
rilən maraq dairəsinin təhlilinə əsasən formalaşdırılır. 
Qeyd olunanlara əsasən, 
 subyektinin  informasiya 
tələbatının məzmununu 
, = 1,
 mövzu  sahələrinin 
profillərinə yaxınlıq dərəcələrini tapmaqla müəyyən 
etmək olar. Bunun üçün əvvəlcə, ayrı-ayrı 
, = 1,  
terminlərinə münasibətdə  hər bir 
, = 1,  və  , =
1,  cütləri üçün onların relevantlıq dərəcələri hesablanır. 
Bu məqsədlə 
 və 
 çoxluqlarının kəsişməsini tapmaq 
lazımdır:  
∩
, = 1, , = 1, .
(3.5)
Başqa sözlə,
=
×
, = 1, , = 1, ,
= 1, . 
         (3.6) 
Qeyd olunmalıdır ki, 
 funksiyasının ayrı-ayrı 
terminlər üçün qiymətlərinə görə informasiya tələbatının 
məzmunu ilə mövzu sahəsinin profili arasındakı rele-
vantlıq dərəcələri haqqında fikir söyləmək çətindir. Belə 
ki, informasiya tələbatları və mövzu sahələrinin profilləri 
üçün ayrı-ayrı terminlərin vaciblik dərəcələri (əhəmiy-
yəti) fərqli olur. Yalnız bütün terminlərin vaciblik dərəcə-
ləri və bu dərəcələr arasındakı  fərqlər nəzərə alınmaqla 
informasiya tələbatlarının və mövzu sahələrinin profilləri 

---

114 
arasında ümumi orta relevantlıq dərəcəsini müəyyənləş-
dirmək mümkündür. 
Bu məqsədlə 
, = 1,  mövzu  sahəsi üçün  , =
1,  terminlərinin hər bir cütü arasında 
,
′
 qeyri-
səlis üstünlük münasibətləri 
,
′
:
×
→ 0,1  
müəyyən edilir. Onun qiymətləri 
 termininin 
′
 termi-
nindən nə  dərəcədə üstün olduğunu göstərir və terminlə-
rin mövzu sahələri üçün çəki əmsallarına əsasən aşağıdakı 
kimi hesablanır: 
,
′
= 
= 1 −
′
−
, əgər
<
′
1, əks halda.
 (3.7) 
Qeyd olunanlar, eləcə də bütün terminlər və onlar ara-
sındakı qeyri-səlis üstünlük münasibətləri nəzərə alın-
maqla informasiya tələbatlarının məzmununun mövzu sa-
hələrinin profillərinə relevantlıq dərəcələrini aşağıdakı ki-
mi müəyyən etmək olar: 
IT = max max
′
min μ t , μ t
′
, λ t , t
′
, 
j = 1, n, = 1, .
(3.8) 
Burada 
≠
. 
 funksiyasının alınan qiymət-
ləri 
S  subyektinin informasiya tələbatının P  mövzu sahə-
sinin profilinə yaxınlıq dərəcəsini göstərir.  
Beləliklə,   subyektinin informasiya tələbatının profili 
hər hansı çox kiçik 
> 0 sərhəd qiyməti üçün 
>
 şərtini ödəyən bütün   mövzu  sahələrinin profillərinə 
relevant qəbul oluna bilər.  

---

115