Microsoft Word Qasimov-ias docx
İnformasiya tələbatının formalaşması
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.5. İnformasiya tələbatının formalaşması
mərhələləri Qeyd edildiyi kimi, informasiya tələbatı hər hansı fəa- liyyət prosesində meydana çıxır və onun məzmununa bu fəaliyyəti həyata keçirən subyektlərin sosial-demoqrafik, şəxsi və işgüzar keyfiyyətləri (təhsil səviyyəsi, dünyagö- rüşü, iş və həyat təcrübəsi, şəxsi maraqları və s.) təsir edir. Qeyd etmək lazımdır ki, insanın istənilən fəaliyyəti onda informasiya tələbatının formalaşmasına gətirib çıxarmır. Bu, hər şeydən əvvəl fəaliyyətin xarakterindən, obyektindən, məqsədindən və subyektin informasiya potensialından asılı olur. Əgər subyekt qarşısında duran məqsədi reallaşdırmaq üçün əvvəllər həyata keçirdiyi fəaliyyəti təkrar edirsə və ya obyekt ona tam (və ya qismən) məlumdursa, onda əlavə in- formasiyanın alınmasına zərurət az olacaq və ya müəyyən müddət ərzində belə zərurət ümumiyyətlə aradan qalxacaq- dır. Başqa sözlə, hər hansı peşəkar və ya qeyri-peşəkar fəa- liyyət təkrarlanan xarakter daşıyırsa, əvvəllər əldə olunmuş informasiyaya və həyat təcrübəsinə əsaslanırsa, subyekt ki- fayət qədər biliyə və ya təcrübəyə malikdirsə, onda yeni in- formasiyanın alınmasına tələbat minimal olur. Ümumiyyətlə, informasiya tələbatının formalaşmasın- da əsas üç amil mühüm rol oynayır: - tələbatın mövcudluğu – fəaliyyətlə bağlı biliklərə ehtiyacın yaranması, tələb olunan biliklərin formalaş- ması üçün informasiya çatışmazlığının hiss olunması və onun aradan qaldırılmasına səy göstərilməsi; - tələbatın məzmunu – tələb olunan informasiyanın tematikası, məzmunu, forması tutumu, eləcə də mövcudluğu barədə məlumatın olması; 107 - informasiya potensialı – informasiya catışmazlığı- nın subyekt tərəfindən dərk edilməsi, lazım olan (ça- tışmayan) informasiyanın müəyyənləşdirilməsi üçün zəruri biliklərin olması. Qeyd edilməlidir ki, zəruri informasiya haqqında təsəvvür fəaliyyətin obyekti və şərtləri haqqında subyektdə olan bilik- lər sistemi, yəni subyektin informasiya potensialı əsasında formalaşır. İnformasiya potensialı hər şeydən əvvəl obyektlə bağlı olan informasiya tələbatının məzmununa təsir edir. Subyektin informasiya potensialı ilə onun informasiya yönü- mü arasında birbaşa asılılıq mövcuddur. Subyektin informa- siya potensialı nə qədər geniş və dərindirsə, onun informasiya tələbatı bir o qədər dəqiq və konkret olur (şəkil 3.1). Müvafiq informasiya potensialının olmaması subyekt- də zəruri informasiya haqqında qeyri-müəyyən və qeyri- adekvat təsəvvürlərin formalaşmasına gətirib çıxara bilər ki, bunun da nəticəsində informasiya potensialları fərqli olan, lakin tamamilə eyni (məqsədi, obyekti və vasitələri eyni olan) fəaliyyətlə məşğul olan ayrı-ayrı subyektlərdə məzmunca müxtəlif informasiya tələbatları yarana bilər. İnformasiya tələbatı İnformasiya potensialı Şək.3.1. Subyektin informasiya tələbatının onun informasiya potensialından asılılığı 108 Ümumiyyətlə, informasiya tələbatının formalaşması prosesi dörd mərhələdən keçir (şəkil 3.2): Birinci mərhələdə real informasiya tələbatı mövcud olur. Bu, məsələnin həlli və ya vəzifənin yerinə yetirilmə- si üçün zəruri olan biliklər sistemini formalaşdıra biləcək informasiya tələbatıdır. Bu informasiya tələbatı subyekt tərəfindən dərk edilməyə də bilər. Subyektin vəzifələri, həll edilən məsələ Real informasiya tələbatı Dərk edilmiş informasiya tələbatı İfadə edilmiş informasiya tələbatı Formallaşdırılmış informasiya tələbatı Axtarış sistemi Dərketmə Təbii dildə ifadəetmə Formal dildə ifadəetmə Şək.3.2. İnformasiya tələbatının formalaşma mərhələləri Tələb olunan biliklər 109 İkinci mərhələdə qarşıda duran vəzifə (məsələ) subyekt tərəfindən başa düşüldükdən sonra onun şüurunda bu və- zifə ilə bağlı informasiya tələbatı formalaşmış olur. Belə tələbata dərk edilmiş informasiya tələbatı deyilir. Praktikada, bir qayda olaraq, hər hansı məsələnin həlli üçün tələb olunan real informasiya tələbatı subyektin şüurunda formalaşan dərk edilmiş informasiya tələbatın- dan fərqlənir. Başqa sözlə, subyektin müvafiq sahədə mə- lumatlılıq dərəcəsindən (potensialından) asılı olaraq, aşa- ğıdakı vəziyyətlərdən biri yarana bilər: - subyekt məsələnin həlli üçün hansı informasiyanın zəruri olduğunu bilmir; - lazım olan informasiyanın bir hissəsi artıq sub- yektdə vardır; - subyekt bu sahədə müəyyən biliklərə malikdir (yük- səkixtisaslı mütəxəssis və ya təcrübəli kadrdır). Üçüncü mərhələdə subyekt tərəfindən dərk edilmiş in- formasiya tələbatının təbii dilin köməyi ilə təsvir olunma- sı nəticəsində ifadə edilmiş informasiya tələbatı yaranır. Dördüncü mərhələdə zəruri informasiyanın axtarılması məqsədilə ifadə edilmiş informasiya tələbatı informasiya xidməti, o cümlədən informasiya-axtarış sisteminin for- mal axtarış vasitələrinin (informasiya-axtarış dilinin) kö- məyi ilə təqdim edilir və nəticədə formallaşdırılmış infor- masiya tələbatı meydan gəlir. Formallaşdırılmış informa- siya tələbatı əsasında axtarış sorğusu tərtib olunur. Beləliklə, informasiya tələbatı dedikdə fəaliyyətin yerinə yetirilməsi prosesində çatışmayan biliklərin əldə olunması üçün subyektin zəruri olan informasiyaya dərk edilmiş tələbatı başa düşülür. Ümumi halda, bu tələbatı fəaliyyət sahəsi üzrə tələb olunan biliklərlə subyektin malik olduğu biliklər arasındakı fərq kimi ifadə etmək olar: 110 = − , (3.2) burada – subyektin dərk edilmiş informasiya tələbatı, – fəaliyyət sahəsi üzrə funksional vəzifələrinin yerinə yetirilməsi üçün tələb olunan biliklər, real informasiya tələbatı, – fəaliyyət sahəsi üzrə subyektin malik olduğu biliklərdir. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|