Mövzu-1 “AZƏrbaycan multikulturaliZMİ” FƏNNİNİn predmeti, metodlari, funksiyalari və

Eksperiment

Eksperiment (lat. experimentum –“təcrübə) – empirik tədqiqatın

elə bir metodudur ki, o, bu və ya digər müddəanın həqiqiliyini yoxlamaq

məqsədilə müşahidə situasiyasını yaradaraq nəzarət və idarə olunan

şəraitdə əşya və hadisələri tədqiq edir. Müşahidədən fərqli olaraq

eksperiment zamanı tədqiq olunan şərait əvvəlcədən mövcud olmur. O,

xüsusi məqsədlə yaradılır. Eksperiment digər empirik tədqiqat metodlardan

fərqli olaraq tədqiq olunan obyektin gedişatına müdaxilə etməyi

nəzərdə tutur. Eksperiment zəruri şərtlərin yaradılmasına maneçilik

törədən bütün təsirlərin və faktorların aradan götürülməsini, müvafiq

texniki qurğularla müşahidənin və ölçünün aparılmasını ehtiva edir.

Elmi idrakın digər ümumi metodları kimi eksperiment də “Azərbaycan

multikulturalizmi” fənnində istifadə oluna bilər. Məsələn, bu

fənnin əsas müddəalarından biri olan “Azərbaycanda etnik və dini

ayrı-seçkilik yoxdur” müddəasını yoxlamaq məqsədilə bir eksperiment keçirtmək olar. Eksperiment zamanı respondentlər üçün nəzarət

və idarə olunan müşahidə situasiyasını yaradaraq onlara müəyyən

suallar verməklə, qarşılarına müəyyən praktiki seçim etmək məsələsini

qoymaqla qeyd olunan müddəanın həqiqiliyini eksperimental yolla

sübut etmək olar.

İnduksiya

İnduksiya (lat. Induksio – “yönəltmək”) – bir tədqiqat metodu

kimi biliyin konkret faktlardan ümumi müddəalara hərəkətini ifadə edir.

İnduktiv metod vasitəsilə konkret faktlar toplanır və ümumiləşdirilir.

Nəticədə ümumiləşdirilmiş yeni bilik alınır. Ümumi biliyin alınmasında

bütün faktlar istifadə olunursa, induksiya tam olur. Əks halda o,

natamam olur. Əksər hallarda induktiv metodun tətbiqi zamanı əsasən

obyektiv səbəblərdən bütün faktları nəzərə almaq çətin olur. Buna görə

də natamam induksiyaya daha çox rast gəlinir. Tam induksiyadan fərqli

olaraq natamam induksiyada alınan bilik ehtimali xarakter daşıyır.

İnduktiv metod “Azərbaycan multikulturalizmi” fənnində geniş

tətbiq olunan metodlardan biridir. Bu, fənnin xarakterindən irəli gəlir.

“Azərbaycan multikulturalizmi” fənni Azərbaycan gerçəkliyini öyrənən

bir fənn kimi ölkəmizin multikulturalizm sahəsinə aid olan konkret

faktları toplayaraq öz müddəalarını irəli sürür. Məsələn, fənnin

tədrisində Azərbaycanın ictimai-fəlsəfi fikir tarixində tolerantlıq və

multikulturalizm ideyalarının olmasına dair müdafiə olunan müddəa

qədim dövrdən indiyədək Azərbaycan xalqının şifahi xalq ədəbiyyatının,

xalqımızın görkəmli mütəfəkkirlərinin, şairlərinin, yazıçılarının,

maarifçilərinin əsərlərinin nümunələri təhlil olunaraq əsaslandırılır.

Deduksiya

Deduksiya (lat. deductio – “çıxartmaq”) – ümumi müddəalardan

xüsusi nəticələrə gətirən idrak metoduna deyilir. Əldə olunan bilik, bir

qayda olaraq, zəruri xarakter daşıyır. Yəni natamam induksiyadan

fərqli olaraq deduktiv metod vasitəsilə alınan nəticə ehtimali xarakter daşımır.

“Azərbaycan multikulturalizmi” fənninin tədrisi zamanı istifadə

olunan bir çox müddəalar deduktiv metod vasitəsilə alınır. Məsələn,

Azərbaycanda yaşayan bu və ya digər milli azlığın öz ana dilini inkişaf

etdirmək hüququnun olmasını müəyyən edərkən deduktiv metod

vasitəsilə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 21-ci maddəsinin 2-ci bəndinə (“Dövlət dili” ) və 45-ci maddəsinin 1-ci və 2-ci

bəndlərinə (“Ana dilindən istifadə hüququ” ) müraciət edərək belə hüququn

olmasını sübut etmək olar. Qeyd olunan maddələrin bəndlərində

aşağıdakılar yazılmışdır: 21-ci maddənin 2-ci bəndi – “Azərbaycan