Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 26 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
endirdilər.  Đki  tərəfdən  üç  gecə-gündüz  davam  edən  güllə  yağışının  altında  qırx 
nəfər erməni, iki nəfər isə müsəlmanlardan öldürüldü.  
…Elə  ki,  Đrəvanın  fitnə-fəsad  törədən  erməniləri  Naxçıvana  gəldilər,  orada 
vəziyyət gərginləşdi. Naxçıvan erməniləri neçə illərdən bəri tədarük etdikləri vuruş 
sürsatlarını  –  topları,  bombaları,  beşaçılan  tüfəngləri  və  s.  növbəti  qırğın  üçün 
hazırlamağa  başladılar.  Hərbi  sürsatları  keçidlərdə  və  gizli  mövqelərdə 
yerləşdirdikdən sonra dükan-bazarları bağlayıb, bütün icma ilə qalxıb mövqelərdə 
hazırladıqları  silahdan  qəflətən  müsəlmanlar  üzərinə  gurhagur  atəş  açmağa 
başladılar.  Əhvalatdan  xəbərsiz  və  dükan-bazarda  öz  işləri  ilə  məşğul  olan  biçarə 
müsəlmanlar  çaş-baş  qalıb,  bilmədilər  nə  etsinlər.  Kimisi  fürsət  tapıb  dükanı 
bağladı,  kimisi  tapa  bilməyib,  açıq  qoyub  canını  qurtarmaq  üçün    evlərinə  qaçdı. 
Yarım  saata  tüfəngi  olan  tüfəngini,  tapançası  olan  tapançasını,  olmayanlar  isə 
xəncər,  külüng,  balta,  dəhrə və  ağac    götürüb,  ermənilərin  müqabilinə  gəldilər  və 
onlarla  davaya  başladılar.  Silahsız  müsəlmanlar  münasib  fürsətlərdən  istifadə 
edərək  qəflətən  erməni  silahlılarının  üzərinə  hücum  edib  əllərindəki  balta,  dəhrə, 
ağacla  vurub  onları  yerə  yıxaraq  tüfəng  və  patron  daşlarını  əllərindən  alıb,  üz 
qoydular  davaya.  Müsəlmanlara  kömək  gələnə  kimi  hər  iki  tərəfdən  ölənlər  oldu. 
Bir para yerlərdən gələn müsəlmanlar nərə çəkərək üz qoydular ermənilərin üstünə. 
Hər  tərəfdə  ermənilər  böyük  tələfata  məruz  qaldılar  və  vəziyyəti  belə  görüb  üz 
qoydular qaçmağa».
27 
 
Naxçıvan hadisələrinin digər mühüm bir cəhətini – daşnakların «öz    xalqının
 
məhz  cəlladları  rolunu»  oynamalarını  1906-cı  ildə  Mayevski  vurğulamışdır: 
Naxçıvan  hadisələri  sübut  etdi  ki,  «(özünümüdafiə  zəminində  Daşnaksütyunun 
parlaq rəşadətinə görə?) çox hallarda heç bir günahı olmayan erməni kənd əhalisi 
zərər çəkmişdir. Başqa heç bir nəyi Naxçıvan hadisələri sübut edə bilməz». 
Erməni  xadimləri  1918-1920-ci  illərdə  Ermənistanın  Naxçıvana  yiyələnmək 
cəhdlərinin tamamilə boşa çıxmasını da unutmamışdılar.  
Ermənistan  Resublikasının  birinci  baş  naziri  Kaçaznuni  1923-cü  ildə  etiraf 
etmişdi  ki,  «inzibati  tədbirlərlə  müsəlman  rayonlarında  qayda-qanun  yarada 

---