Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 25 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Balayan  nahaq  yerə  qürrələnir!  Məhz  Ermənistan  rəhbərliyi  həm  Naxçıvan, 
həm  də  Dağlıq  Qarabağ  uğrunda  kampaniyanın  ideoloqu  və  təşkilatçısı  idi. 
Balayandan  fərqli  olaraq  Ermənistan  rəhbərliyi  başa    düşürdü  ki,  «məsələni 
Naxçıvandan başlamaq » açıq avantüra olar. 
Ermənistan rəsmiləri bilməmiş deyildi ki, açıq şəkildə məsələni «Naxçıvandan 
başlamaq  »  dünya  ictimaiyyəti  tərəfindən  Azərbaycana  açıq  hərbi  təcavüz  kimi 
qiymətləndirilər. Digər tərəfdən, onlar yaxşı bilirdilər ki, Naxçıvanda Ermənistanın 
ilhaqçılıq  planlarını  müdafiə  edəcək  sosial  baza  yoxdur.  Və  bir  də  Naxçıvan 
əhalisinin  müstəsna  dəyanəti  və  igidliyini,  yəqin  ki,  Ermənistanda  hələ 
unutmamışdılar.  Onlar  yaxşı  xatırlayırdılar  ki,  məsələn,  1905-ci  ilin  mayında 
ermənilər  Naxçıvanda  terrora  başlayanda  azərbaycanlılar  cavab  tədbirləri  görmək 
məcburiyyətində qalmışdılar və nəticə etibarilə fitnəkarlar və terrorçular layiqincə 
cəzalandırılmışdılar.  1906-cı  ilin  fevralında  Tiflisdə  keçirlən  erməni-müsəlman 
sülh  məclisində  Xatisovun  (Ermənistanın  gələcək  baş  naziri)  dediyinə  görə,  o 
zaman Naxçıvanda «45 erməni və 1 müsəlman » həlak olmuşdu.  
Bu  rəqəmlərin  həqiqətə  uyğun  olub-olmamasını  yoxlamamışıq.  Lakin  fakt 
faktlığında qalır: 1911-ci ildə M.S.Ordubadinin yazdığı kimi, 1905-ci ilin mayında 
ermənilər  «Naxçıvanda  büs-bütün  məğlub  olaraq,  milli  tarixlərinin  səhifələrinə 
qara bir xətt çəkdilər».
26 
 
 Həmin hadisələr haqqında Mir Mövsüm Nəvvab yazmışdır:  
«Hansı vilayətdəki Đrəvan ermənilərindən bir neçə nəfər tapılırdı, mütləq orda  
bir  iğtişaş  baş  verirdi.  Bu  Đrəvan  erməniləri  çox  xudpəsənd,  kinli  və 
cinayətkardılar.  
Đrəvan  şəhərinin  müsəlmanlar  yaşayan  80  evdən  ibarət  məhəlləsinin 
ermənilərlə  iğtişaşı  baş  verib.  Bu  iğtişaşın  başlanmasına  səbəb  olan  ermənilər 
həmin  məhəllədə  müsəlmanların  imarətlərini  gülləbaran  etməyə  başladılar. 
Ermənilərə  nisbətən  müsəlmanların  bu  məhəllədə  az  olmasına  baxmayaraq, 
ermənilərə  qarşı  müqavimətdə  mətanətlə  dayandılar  və  onlara  böyük  zərbələr 

---