Pedaqoji universitetləRDƏ bakalavriat səVİYYƏSİ ÜZRƏ

VII Mövzu:
İbrahim bəy Musabəyovun həyatı və 
yaradıcılığı. 
Həyatı: tərcümeyi- halının əsas faktları.
 
Yaradı-
cılığı. İ.Musabəyov maarifçi-realist nasir kimi.
 
Yaradıcılığa 
maarifçi-pedaqoq kimi gəlişi. Uşaqlar üçün yazdığı nəsr əsərləri. 
Bu əsərlərdə didaktik məzmunun, təbliği mahiyyətin önə 
çəkilməsi. “Rzanın qutusu”, “Rəhimli arvad” hekayələrində 
“yaxşılığa yaxşılıq” motivinin açıq tendensiyalılıq prinsipi ilə 
ifadəsi. Hekayələrin süjet və kompozisiya strukturundakı 
sxematizm.
 
“Cəhalət fədailəri”, “Xoşbəxtlər”, “Gözəllərin vəfası”, 
“Neft və milyonlar səltənətində” əsərlərində cəmiyyət 
hadisələrinə maarifçi baxışın sərhədlərinin genişlənməsi.

---

79 
“Cəhalət fədailəri”ndə mühitin işıqlı tərəflərini təsvirə 
meyl. Əsərdə milli inkişafın milli birliklə təmin olunacağı 
ideyası. Mina və Rəşid povestin maarifçi qəhrəmanları kimi. 
Rəhimin qatilliyində milli birlik hərəkatının zəif nöqtələrinin
təsdiqi.
“Xöşbəxtlər”də mühit və azad sevgi qarşılaşmasından 
doğan konfliktə verilən maarifçi bədii həll. Əsərdə qan davası 
motivinə fərqli yanaşma. Qan davasına verilən bədii həlldə 
tarixiliyin gözlənilməsi. Cahan və Aslan surətləri. Həqiqi 
məhəbbətin lirik tərənnümü. Konfliktin həllində mühitdəki 
inkişafın nəzərə alınması. Əsərdə həyatın mürəkkəblikləri və 
ziddiyyətləri ilə təsviri. Nikbin sonluğun mühitin inkişafı ilə 
bağlılığı. 
“Gözəllərin vəfası” povestində aşağı-yuxarı təbəqə müna-
sibətlərini tarixi gerçəkliyə uyğunluğu. 
“Neft və milyonlar səltənətində” İ.Musabəyov yaradı-
cılığının zirvəsi, bədii nəsrimizin uğuru kimi. Əsərin XX əsrin 
əvvəlləri Azərbaycan gerçəkliyini dəqiq müşahidədən doğan 
məzmunu. Romanda “mühit” anlayışının açıq tendensiyalı 
müəllif təfsiri ilə realist təsvir arasındakı fərq. 
Əsərdə “insanın formalaşmasında mühit və tərbiyənin 
əsaslı rol oynadığını” (N.Vəlixanov) gerçəkləşdirən süjet xətti və 
konfliktinə verilən maarifçi bədii həll. Milli burjuaziyanın həqiqi 
siması müəllf təqdimatında. Milli həyatın tarixi xarakteri 
“yeniləşən dünya”nın imtahanında. Qərbin milli həyata nüfu-
zunun doğurduğu rəzalətlər. Cəlil ağanın xarakterinin dəyiş-
məsinin “estetik yük”ü. Milli varlığın özünümüdafiə stixiyası. 
Şəfiqənin xarakterinin dəyişməzliyindən hasil olan estetik 
qənaətlər. Əsərin sonunda Şəfiqəyə verilən dəstəyin və edilən 
maddi yardımın estetik məzmunu. 
“Neft və milyonlar səltənəti” üçün Lütfəli bəylərin 
səciyyəviliyi. Qurban kişi patriarxal xarakterln təmsilçisi kimi. 
Obrazın folklor ladı. Süjetə verilən sinfi yanaşmadankənar bədii 
həll. 

---

80