To sh k en t d a V la t y ur idik institu ti
Yüklə 153,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Viloyat boshqarmalari
|
2. Harbiy
- sud komissiyalari; - ular harbiy jinoyat tuzugida ko‘rsatilgan vatanga xiyonat qilish, kishilarda, hukumatga qarshilik ko‘rsatish hissini uyg‘otish, davlat transportiga hujum qilish, xristianlami, xristianlikni qabul qilishni istovchi kishilami va mansabdor shaxslarni o ‘ldirish kabi jinoiy ishlarni к о‘rib hukm chiqarar edi. 3. Viloyat boshqarmalari - ular uyezd sudlari vakolatiga taalluqli bo‘lmagan fuqarolik ishlarini ко‘rib hal qilar edi. 1864-yildagi «Sud tuzuklari»ga binoan uyezd sudyalari qarorlari bo‘yicha ariza va xususiy shikoyatlami к о ‘rib, tegishli qaror chiqarish, umumiy qarorlar va 1865-yilgi 11-oktabrda imperator tomonidan tasdiqlangan «qoidalar» asosida harbiy xalq boshqaruvi mansabdor 140 shaxslaming jinoiy ishlarini, talonchilik, bosqinchilik, birovlaming yeriga hujum qilish, o ‘t qo‘yish yo‘li bilan mulkka zarar yetkazish, ochiqdan- ochiq hokimiyatga qarshilik ko‘rsatish, soxta pul yasash va uni muomalaga kiritish, davlat mulkini o ‘g ‘irlash, davlat boshqaruvi qoidalarini buzish, tub aholidan chiqqan mansabdorlar jinoyatlarini ko‘rib hukm chiqarishgan. Turkiston o ‘lkasida Rossiya saltanati fuqarolari nufuzining tobora o ‘sib borishi ularning manfaatlari bilan bogliq ishlarni ko‘radigan sud idoralarida ayrim o ‘zgarishlar kiritishni taqazo etgan. Jumladan, ayrim tumanlarda sudda ish ko‘rish va tergov ishlarini bir kishiga yuklatish maqsadga muvofiq emas deb topilib, bu ishlar alohida-alohida shaxslarga yuklatilgandi. Ayrim uyezdlarda (masalan, Vemiyda hozirgi Olma-otada) rus fuqarolari ishini ko'radigan sudyalar soni ko'paytirilgan. Turkiston o ‘lkasida savdo-sotiqning rivojlanishi bilan bog'liq holda tuzilgan shartnomalami notarial guvohlantirish, ehtiyojini hisobga olib, general-gubemator Kaufmanning 1880-yil 1-maydan e'tiboran, «Notarial qism haqidagi» Nizomi kuchga kirdi. «Nizom»ga binoan, Toshkent va Vemiy shaharlarida notarial idoralar tashkil etilgan. Boshqa shaharlarda esa notariuslik vazifasi tuman sudyalariga katta notariuslik vazifasi esa, viloyat boshqarmalari sud bolim i boshliqlari zimmasiga yuklatilgan. Shuni alohida qayd qilish lozimki, Turkiston o ‘lkasi viloyatlarini boshqarishda, ularda sud va politsiya hokimiyatini amalga oshirishda yagona tartibning yo‘qligi sezilib turardi. Buning sababi olkaning turli mintaqalarida hokimiyatni amalga oshirish turli normativ-huquqiy hujjatlarga asoslanganligi edi. Sirdaryo va Yettisuv viloyatlaridagi boshqaruv haqidagi 1867-yildagi «Nizom» loyihasi, Zarafshon okrugi general-gubematori Kaufman tomonidan 1868 yilda tasdiqlangan «Vaqtinchalik nizom» Farg‘ona viloyati 1873-yilda Kaufman tomonidan taklif etilgan «Nizom» loyihasi, Amudaryo bolim i 1874-yilda Turkiston general-gubematori tasdiqlagan «Muvaqqat» qoidalarga binoan bosh- qarilardi. 1882-1883-yillarda maxfiy maslahatchi Girs boshchiligidagi Turkis ton o'lkasida o ‘tkazilgan senat taftishi bu yerdagi boshqaruv sohasidagi kamchiliklar, qarama-qarshiliklar, suiste'molliklarni ochib tashladi. Taftish natijalari chor hukumati Turkiston o ‘lkasida o ‘zining mustamlakachilikni to‘la-to‘kis amalga oshirishi uchun bu o'lkaning boshqarish tizimida yagona tartib joriy etilishi lozim degan xulosaga kelingan. Shu munosabat bilan 1884-yilda Girs taklifiga binoan, maxsus komissiya tashkil etildi. Mazkur komissiya tomonidan tayyorlangan «Muvaqqat o ‘lkasini bosh qarish haqidagi Nizom» loyihasini 1886-yil 12-iyunda Rossiya imperatori 141 tasdiqladi. Mazkur «Nizom» uncha ko‘p bo‘lmagan qo‘shimchalar bilan 1917-yilning o ‘rtalarigacha amal qildi, «Nizom»ga ko‘ra ma'muriy-hududiy tuzilishda chor hukumatining Turkistondagi hukmronligini yanada mustahkamlash, uni boshqarish uchun sarflanadigan davlat mablag‘larini qisqartirish, o ‘lka xalqlarini ekspluatatsiya qilish va uning tabiiy boyliklarini talash evaziga keladigan daromadlami yanada ko‘paytirishdan iborat edi. < vakolatlari birmuncha kengaytirildi. Jumladan, Turkiston general- gubematoriga Amudaryoning chap qirg‘og‘ida joylashgan aholi yashay digan hududlar bo‘ysundirildi. Buxoro amirligi va Xiva xonligi bilan bevosita aloqalar o ‘matish, ularning fuqarolarini Rossiya fuqaroligiga qabul ^qilish, qiymatidan qatg‘iy nazaf, barcha savdo shartnomalarini, qiymati 30000 so‘mgacha boTgan qurilish ishlarining loyihalari va xarajatlarini tasdiqlash, siyosiy nuqtai nazardan zararli deb hisoblangan tub aholi vakillarini ichki ishlar vazirligi bilan kelishilgan hududlarga 5 yildan ortiq bo‘lmagan muddatga surgun qilish, qo‘shni davlatlaming fuqarolarini (agar ularning amalga oshirayotgan faoliyatini zararli deb hisoblasa) o ‘lkadan umuman chiqarib yuborish, rus fuqarolarini Rossiyaning Buxorodagi Siyosiy mulozimi va Amudaryo bo‘limi boshlig‘i taqdimiga binoan, Buxoro va Xivadan badarg‘a qilish, o ‘lkadagi ijtimoiy tartibga va aholining osoyishtaligiga xavf tug‘diruvchi odam o'ldirish, talonchilik, bosqinchilik, hokimiyatga qarshilik ko‘rsatish kabi jinoyatlami sodir etgan shaxslaming ishini harbiy holat sharoitida amal qiladigan qonunlarga binoan harbiy sudda ко‘rib, ularning javobgar qilinishini imperatordan so‘rash kabi qo‘shimcha vakolatlar berildi. «Nizom»da Turkiston general-gubernatori huzurida uning yordam- chisi raislik qiladigan Kengash tashkil qilish, unga Sirdaryo viloyatining harbiy gubematorini, Toshkent shahar sud palatasi prokurorini, xazina, nazorat palatalari, dehqonchilik va davlat mulklari boshqarmasi, Turkiston harbiy okrugi shtabi va general-gubemator devonxonasining boshliqlarini, moliya vazirligining doimiy vakilini doimiy a'zo, Farg‘ona va Samarqand viloyatlarining harbiy gubernatorlarini, ular Toshkent shahrida boTgan paytlarida vaqtinchalik a'zo qilib kiritish ko‘rsatilgan edi. Bundan tashqari, Kengash ishida maslahat ovozi bilan ommaviy xalq iste'mol mahsulotlaridan undiriladigan yigimlar bo‘yicha boshqaruvchi, general- gubemator farmoyishi bilan taklif qilingan shaxslar qatnashsa boTardi. Kengashga qonunchilik sohasidagi barcha masalalami, mahalliy 142 majburiyatlar xarajatlarini ko‘rib chiqish, ularning miqdorini belgilash, xarajatlarning to‘g ‘ri bajarilishini nazorat qilish, ortiqcha xarajatlarga ruxsat berish, yerdan foydalanish va soliq undirish ishlariga umumiy rahbarlik qilish, soliqlar haqida takliflar kiritish, general-gubemator nomiga soliqlar masalasi bo'yicha kelgan shikoyatlami ко‘rib chiqish va general-gubemator Kengashda muhokama etilishi lozim deb hisoblangan boshqa masalalami ham ко ‘rib hal etish vakolatlari berilgan. «Nizom»ga va unga keyinchalik kiritilgan qo‘shimchalarga binoan, harbiy gubernatorlaming huquqiy maqomi Rossiya imperiyasi guberniyalari boshliqlarining huquqiy maqomiga tenglashtirildi, ularga o ‘z tashabbusi bilan yoki tuman boshlig‘ining bergan ma'lumoti bo‘yicha jamoat tartibi va osoyishtaligini buzgan tub aholi vakillarini, unchalik xavfli bo‘lmagan huquqbuzarlikni sodir qilgan mahalliy ma'murlami 1 oydan ortiq bo‘lmagan muddatga qamab qo‘yish, bo‘lis boshliqlari saylovi natijalarini tasdiqlash yoki tasdiqlamaslik, bo'lim boshliqlarini almash- tirish va boshqa vakolatlar berildi. Tuman boshliqlari, ularning yordam- chilari va hudud pristavlariga janjallashgani, jamoat joylarida shovqin ko‘targani, hokimiyat vakiliga qarshilik ko‘rsatganligi uchun tub aholi vakillarini jazolash huquqi berildi. Uyezd boshliqlari 7 kundan ortiq boTmagan muddatga qamash yoki 15 so‘mgacha jarima undirish, ularning yordamchilari va uchastka pristavlari 3 kundan ortiq bo‘lmagan muddatga qamash yoki 3 so‘mgacha jarima undirish huquqiga ega edilar. 1898-yil 10-iyulda «Nizom»ga kiritilgan qo‘shimchaga binoan yuqorida ko‘rsatilgan xatti-harakatlarni sodir qilgan mahalliy aholi vakillarini uyezd boshliqlari bir oygacha muddatga qamash huquqi berildi. Turkiston o ‘lkasida chor hukumatining mustamlakachilik siyosatini amalga oshirishga bevosita aloqador bo‘lmagan mahalliy aholi o ‘rtasidagi mulkdan foydalanish, unga egalik qilish, uni tasarruf qilish, olish-sotish, ijaraga berish, hadya etish, oila va nikoh, vasiylik va homiylik, meros, majburiyatlar va hamkorlik bilan bog‘liq munosabatlarini shariat va odat qoidalariga ko‘ra tartibga kiritishga ijozat berildi. Chor Rassiyasi hukmronligi davrida o ‘lka huquq tizimida ham bir qator jtddiy o‘zgarishlar yuz berishiga sabab bo‘ldi. Qator normativ- huquqiy hujjatlar joriy qilindi. Ulardan "Turkiston viloyatini boshqarish haqida"gi muvaqqat Nizom (6-avgust, 1865-y), "Yettisuv va Sirdaryo viloyatlaridagi boshqaruv haqidagi Nizom" loyihasi (1867-y), Zarafshon okrugini boshqarish haqidagi "Muvaqqat Nizom" (1968-y), "Farg'ona viloyatini boshqarish haqidagi" "Nizom" loyihasi (1873-y), "Amudaryo bo‘limini boshqarish haqidagi "Muvaqqat qoidalar" (1873-y), "Turkiston 143 o'lkasini" boshqarish haqidagi Nizom (12-iyun, 1868-y), "Turkiston o ‘lkasining qishloq mansabdor shaxslarining huquqlari, burchlari va vakolat doiralari haqidagi" yo‘riqnoma (17-sentabr, 1888-y), "Turkiston o ‘lkasidagi sug‘orish ishlarini boshqaruvchi mansabdorlar, uyezd boshliqlari, ariq oqsoqollari va miroblarining huquq va burchlari haqidagi yo‘riqnoma (2-avgust, 1888-y), "Jinoyatlarni aniqlash va ularni sodir qilganlami qidirib topish bo'yicha, Turkiston general-gubematorligining politsiya xizmatlariga yo‘riqnoma" (1892-y.) "xalq sudyalariga yo‘riqnoma" (1-dekabr, 1892-y) "Natarial qism haqidagi Nizom" (1 may 1880-y); 1864-yildagi "Sud tuzuklari", 1865-yil oktabrda tasdiqlangan "qoidalar" asosiy huquq manbalari bo‘lib xizmat qildi. Yüklə 153,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|