To sh k en t d a V la t y ur idik institu ti

Buxoro amirligi davlati va huquqi. 
Chor Rossiyasi bilan Buxoro 
amirligi o ‘rtasida 1868-yildagi “Sulh” va 1873-yil 28-sentabrdagi 
“Do'stlik” shartnomalariga ko‘ra amirlikning davlat tuzumi o'zgarishsiz 
qoldi. Bundan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad ichki siyosat sohasida 
mustaqillik berish emas, balki katta mablag‘ yoki mehnat sarflamasdan 
unga tegishli ta'sir ko‘rsatuvchi vositalar orqali mamlakatni boshqarish edi.
Dastlab 
general-gubemator 
1886-yilda 
Buxoro 
Rossiya 
imperiyasining siyosiy mahkamasi ta'sis etilgan. Siyosiy mahkamaning 
asosiy vazifasi “Do‘stlik” shartnomasi shartlariga amal qilishni kuzatish, 
qo‘shni davlatga tranzit tartibida jo ‘natiladigan rus mollaridan soliq 
olishga yo‘1 qo‘ymaslik, mahalliy ma'muriyat xodimlari shartnomaga xilof 
holda boj undirilishiga yo‘l qo‘ysa egalariga qaytarish, rus tovarlaridan 
qonuniy yig‘imlar undirishga yo‘l qo‘ymaslik, qarzga olingan mollaming 
pulini to‘lash, korxonaga mahallif ma'murlami aralashtirmaslik, rus 
fuqarolari o‘rtasida kelib chiqadigan jinoiy va fuqarolik ishlarini ko‘rib hal 
qilardi. Yangi Buxoro (Kogon) shahri boshlig‘i, Choijo‘y, Termiz, qarshi 
shaharlarida esa harbiy boshliqlar orqali amalga oshirardi.
Umuman olganda siyosiy mahkama Buxoro amiri va uning hukumati 
ustidan bevosita nazoratni amalga oshirgan.
Buxoro amiri rasman davlat boshlig‘i bo‘lib u siyosiy mahkama 
tomonidan berilgan ko‘rsatmalami ko‘p sonli amaldorlari orqali amalga 
oshirgan. 
Saroy 
xizmatchilari 
2 
ta 
udaychi-axborot 
beruvchi, 
Peterburgdagi Buxoro elchixonasiga va Turkiston general-gubernatorligiga 
taalluqli bo‘lgan masalalar yuzasidan amiming topshiriqlarini bajaruv- 
chilar, shig‘ovul-amirlaming shaxsiy ad'yutanti, mirza munshi- kotib, 
mirza munshif-ikkinchi darajali shaxsiy kotiblar, 
degonbegi 
- saroy kirim - 
chiqim va xo‘jalik ishlari boshlig‘i, mirzaboshi-politsiya boshlig‘i,
144

---

tarjimonlar va boshqalardan iborat bo‘lgan. Saroy mansabdorlari amir 
tomonidan vazifasiga tayinlangan va undan ozod etilgan.
Buxoro amirligi ma'muriy boshqaruv mahkamasi to'rt markaziy 
boshqarmaga taqsimlangan. Bular ma'muriy ijro, moliya-soliq, din va sud 
ishlari, nazorat qidiruv boshqarmalari edi.
1. Ma'muriy ijro boshqarmasiga