To sh k en t d a V la t y ur idik institu ti

Yer huquqi. 
1968-yilning 13-dekabrida Yer qonunlari Asoslari 
qabul qilindi. Ana shu asosida 1970-yilning 25-sentabrida 0 ‘zSSRning 
Yer Kodeksi ishlab chiqilib, qabul qilindi. Yangi Kodeks kirish qismi, XI 
bob, 202-moddadan iborat edi. Uning birinchi bobi umumiy qoidalarga 
bag‘ishlangan. Ikkinchi bobida qishloq xo'jaligi ahamiyatidagi yerlardan 
foydalanish bo‘yicha huquqiy masalalar yoritilgan. Uchinchi bobi aholi 
punktlarining 
yerlari, 
to‘rtinchisi 
-sanoat, 
transport 
va 
boshqa 
korxonalaming yerdan foydalanish tartiblari, beshinchi bob - davlat, 
o ‘rmon fondining huquqiy holatiga bag'ishlangan.
Suv huquqi. 
0 ‘zbekisgonda suvdan foydalanishga katta ahamiyat 
berib kelindi. 1941-yilning 24-martida « 0 ‘zSSR qishloq xo‘jaligida 
suvdan foydalanish to‘g ‘risida»gi olti bobdan iborat qonun qabul qilindi, 
1972-yilning 9-iyunidan 0 ‘zbekiston SSRning Suv kodeksi qabul qilinib, 
1972-yilning 1-oktabrida kuchga kiritildi. U kirish qism, besh bo‘lim, 29 
bob, 136-moddadan iborat edi. Suv qonunchiligining vazifasi -
0 ‘zbekistonda suvdan foydalanishni tartibga solish, suv muhofazasi, 
irrigatsiya inshootlarini yaxshi holatda tutishdir. Kodeksga ko‘ra, Suv - 
davlat mulki, faqat foydalanishga berilishi mumkin. Yagona davlat suv 
fondining turlari (klassifikatsiyasi) belgilandi (5-modda). Respublikaning 
barcha suvlari: yer osti va yer usti suvlariga, bundan tashqari ichki va 
hududiy suvlarga bo‘linadi. Bulaming huquqiy holati bir-biridan 
farqlanadi. IV bo‘limda suvni rejalashtirish, hisobga olish va qo‘riqlash 
masalalari yoritilgan.
Jinoyat huquqi 
- 1958-yilning 25-dekabrida jinoyat qonunlari 
Asoslari qabul qilingan. Albatta, uning ishlab chiqilishi jinoyat huquqining 
rivojlanishida yangi bir davrini tashkil qiladi. 1959-62-yillarda ishlab 
chiqilib, qabul qilingan Ittifoqchi respublikalarning kodekslari ana shu 
asoslarga to‘la muvofiq keladi. 0 ‘zbekiston SSR birinchi bo‘lib o ‘zining 
Jinoyat kodeksini 1959-yilning 21-mayida ishlab chiqdi va 1960-yilning 1- 
yanvardan kuchga kiritdi.
Asoslarda ko‘zda tutilgan juda ko‘p normalar Jinoyat kodeksida 
aniqlashtirilgan. Masalan: 0 ‘zSSR Jinoyat kodeksining 10-moddasida 14- 
16 yoshgacha qaysi jinoyatlar uchun javobgarlik belgilash aniq ko‘rsatib 
berilgan. Unga ko‘ra, jinoyat sodir etgan vaqtda 16 yoshga to ‘lgan shaxslar
174

---

jinoiy javobgarlikka tortiladi. Faqat odarn o ‘ldirish, qasddan tan jarohati 
yetkazish, nomusga tegish, o‘g‘rilik, talonchilik uchun 14-16 yoshdan 
jinoiy javobgarlik belgilandi, 18 yoshgacha bo'lgan shaxslarga nisbatan 
qanday jinoiy jazolarning qo‘llanilishi mumkinligi jazolaming oz va ko‘p 
muddatlari aniqlashtirilgan.
0 ‘zbekiston SSR Jinoyat Kodeksining tizimiga asos qilib, 
jinoyatning obyekti olingan va ana shu jinoiy tajovuz obyektiga qarab 
tegishli boblarga ajratilgan. Jinoyat kodeksi umumiy qism va maxsus 
qismlardan iboratdir.
Jumladan, uning maxsus qisrni quyidagi boblardan iborat:
Birinchi bob - davlatga qarshi qaratilgan jinoyatlar bo‘lib, bu 
davlatga qarshi qaratilgan alohida xavfli jinoyatlar ikkinchisi davlatga 
qarshi qaratilgan boshqa jinoyatlar.
Ikkinchi bob - shaxsning hayoti, sog‘ligi, ozodliti va qadr-qimmatiga 
qarshi qaratilgan jinoyatlar.
Uchinchi bob - mulkka qarshi jinoyatlar.
To'rtinchi bob - grajdanlaming shaxsiy mulkiga qarshi jinoyatlar.
Beshinchi bob - grajdanlaming siyosiy va mehnat huquqlariga qarshi 
jinoyatlar.
Oltinchi bob - Mansabdorlik jinoyatlari
Yettinchi bob - odil sudlovga qarshi qaratilgan jinoyatlar.
Sakkizinchi bob - xo'jalik jinoyatlari.
To‘qqizinchi bob - idora qilish tartibga qarshi qaratilgan jinoyatlar.
0 ‘ninchi bob - jamoat tartibi va jamoat xavfsizligiga qarshi 
qaratilgan jinoyatlar.
0 ‘n birinchi bob - harbiy jinoyatlar.
Idora qilish tartibiga qarshi va boshqa sohadagi bir qancha jinoyat 
turlari o ‘z ahamiyatini yo‘qotganligi sababli Jinoyat Kodeksiga 36 ta yangi 
modda va u kuchga kirgandan so‘ng qo‘shimcha 22 modda kiritildi.
Shuni aytish lozimki, 0 ‘zSSR Jinoyat kodeksi ozodlikdan mahrum 
qilish jazosini minimal 3 oydan maksimal 10 yilgacha, alohida og‘ir 
jinoyatlar uchun 15 yilgacha belgiladi. Bunda 18 yoshga to‘lmagan 
shaxslarga 10 yildan oshiq belgilash mumkin emas edi. Jinoyat 
kodeksining ishlab chiqarilishi bilan jinoyat huquqi normalarini 
takomillashtirish ishlari oxiriga yetmadi, balki rivojlantirildi.
0 ‘zbekiston davlati va huquqi rivojlanishi tarixida 1978-yilda qabul 
qilingan Konstitutsiya alohida ahamiyat kasb etadi. Konstitutsiya Oliy 
Sovet 
sessiyasida 
1978-yil, 
18-aprelda 
qabul 
qilindi. 
Unda 
0 ‘zbekistonning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy tizimi, fuqarolaming huquq
175

---

va erkinliklari, davlat organlarining tuzulishi prinsiplari ularning tizimi va 
vakolatlari davr talabiga moslashtirib mustahkamlangan.
0 ‘zSSRning Konstitutsiyasi kirish (muqaddima), XI bo'lim, 21 bob 
188 moddadan iborat edi. Bu Konstitutsiya 1937-yilgi Konstitutsiyadan 
o ‘zining muqaddimasi bilan ajralib turadi unda respublika bosib o ‘tilgan 
yo‘l, Konstitutsiyaga asos bo‘lgan manbalar ko'rsatilgan.
0 ‘zbekistonning bu Konstitutsiyasi quyidagi xususiyatlari bilan 
ajralib turadi.
Birinchidan, 0 ‘zSSRning siyosiy, tizimi, uning jamiyatning 
boshqarishdagi vazifalari, siyosiy tizim rivojlanishining asosiy yo‘llari, 
0 ‘zSSRning sotsial rivojlanishi yo'llari 0 ‘zbekistonning tashqi siyosati 
asoslari, mehnatkashlar deputatlari Sovetlari o ‘rniga xalq deputatlari 
Sovetlari bolganligi;
Ikkinchidan, 
oshkoralik, 
qonuniylik, 
demokratik 
sentralizm 
prinsiplarining davlat va jamoat tashkilotlarining faoliyati uning asosiy 
prinsiplar qilib belgilanganligi;
Uchinchidan, fuqarolaming huquq va erkinliklari kengaytirilgan 
(mehnat va uy joy bilan ta'minlash huquqi);
To‘rtinchidan, har bir davlat organi va mansabdor shaxsning 
topshirilgan vazifa yuzasidan javobgarligining oshirilganligi fuqarolami 
davlat va jamoat ishiga jalb qilishni kengaytirilganligi, ularning bir-birlari 
oldidagi xalq va davlat oldidagi ma'suliyatining oshirilganligi va 
Konstitutsiya mazmunidan kelib chiqib, "O'zbekiston SSR Oliy Sovetiga 
saylovlar haqida" (1978-y), " 0 ‘zbekiston SSR Ministrlar Soveti haqida 
(1978-y) 0 ‘zbekiston SSR Xalq deputatlari mahulliy Sovetlarga Saylovlar 
haqida (1959-y), 0 ‘zbekiston SSR Xalq deputatlari oblast Soveti haqida 
(1980-y), hayvonot dunyosini muhofaza qilish va foydalanish haqida 
qonunlar va boshqa normativ huquqiy aktlar qabul qilingan.
Huquqiy islohotni amalga oshirish Sovet jamiyatining siyosiy 
tizimini tubdan qayta qurishning bir yo‘nalishi, uning ajralmas qismi edi. 
Jumladan, bu boradagi qonunlardan biri