X. K. Aripov, A. M. Abdullaev, N. B. Alimova elektronika

Komplementar MDYA – tranzistorlarda yasalgan mantiqiy elementlar (KMDYAM). Ikki kirishli element sxemasi 9.8 – rasmda keltirilgan. Ikkaola kirishga mantiqiy nolga mos signal berilsa n – kanalli VT1 va VT2 tranzistorlar berkiladi, r – kanalli VT3 va VT4 tranzistorlar ochiladi.
Berk tranzistorlarning kanalidagi tok juda kichik (10^-10A). Demak, manbadan tok deyarli iste’mol qilinmaydi va sxemaning chiqishida yem ga yaqin potensial o’rnatiladi (mantiqiy bir darajasi). Agar biror kirish yoki ikkala kirishga mantiqiy bir darajasi berilsa, VT1 va VT2 tranzistorlar ochiladi va element chiqishida potensial nolga yaqin bo’ladi. Element 2YOKI-EMAS amalini bajaradi. Iste’mol quvvati 0,010,05 mVtni, tezkorligi esa 1020 ns ni tashkil etadi.

9.8 – rasm.

Integral – injeksion mantiq elementi (I²M). Kalit komplementar bipolyar tranzistorlar juftligidan tashkil topgan bo’lib, n-p-n turli VT1 tranzistor ko’pkollektorli bo’lib, uning baza zanjiriga p-n-p turli VT2 ko’pkollektorli tranzistor ulangan. Bu tranzistor injektor nomini olgan bo’lib, barqaror tok generatori vazifasini bajaradi (9.10 a – rasm.)

a) b)
9.10 – rasm.

VT1 tranzistor emitter – kollektor oralig’i kalit vazifasini bajaradi. Signal manbai va yuklama sifatida xuddi shunday sxemalar ishlatiladi. Agar kirishga mantiqiy birga mos keluvchi yuqori potensial berilsa, VT1 tranzistor ochiladi va to’yinish rejimida bo’ladi. Uning chiqishidagi potensial nol potensialiga mos keladi. Kirishga mantiqiy nolga mos keluvchi potensial berilsa, VT1 tranzistorning emitter o’tishi berkiladi. Kovaklar toki I_Q (qayta ulanish toki) VT1 tranzistorning kollektor o’tishini teskari yo’nalishda ulaydi. Buning natijasida VT1 chiqish qarshiligi keskin ortadi va uning chiqishida mantiqiy bir potensiali hosil bo’ladi. YA’ni mazkur sxema yuqorida ko’rilgan sxemalar kabi invertor vazifasini bajaradi. Mantiqiy amallarni bajarish invertor chiqishlarini metall simlar bilan birlashtirish natijasida amalga oshiriladi. 9.10 b – rasmda HAM amalini bajarish usuli ko’rsatilgan. Haqiqatdan ham, agar X1 yoki X2 kirishlardan biriga yuqori potensial berilsa U¹_KIR, natijada birlashgan chiqishlarda (A nuqta) past potensial hosil bo’ladi U⁰. Natijada va invers o’zgaruvchilarning kon’yuksiyasi bajariladi. Ular VT1 va VT3 invertor chiqishlarida hosil bo’ladi: . I²M elementining tezkorligi 10100 ns va iste’mol quvvati 0,010,1 mVt. Kristallda bitta I²M elementi KMDYA –elmentga nisbatan 34 marta kichik, TTM – elementiga nisbatan esa 510 marta kichik yuzani egallaydi.

Ko’rib o’tilgan mantiqiy IMS negiz elementlarining
asosiy parametrlari jadvali

Parametr	Negiz element turi
	TTM	TTMSh	n - MDYA
Kuchlanish manbai, V	5	5	5
Signal mantiqiy o’tishi (U^1ChIQ- U^0ChIQ), V	4,5-0,4	4,5-0,4	TTM bilan mos keladi
Ruxsat etilgan shovqinlar darajasi, V	0,8	0,5	0,5
Tezkorligi, tK. O’RT , ns	5-20	2-10	10-100
Iste’mol quvvati, mVt	2,5-3,5	2,5-3,5	0,1-1,5
YUklama qobiliyati	10	10	20

Parametr	Negiz element turi
	KMDYA	EBM	I^2M
Kuchlanish manbai, V	3-15	-5,2	1
Signal mantiqiy o’tishi (U^1ChIQ- U^0ChIQ), V	Ep-0	(-1,6)-(-0,7)	0,5
Ruxsat etilgan shovqinlar darajasi, V	0,4Ep	0,15	0,1
Tezkorligi, tK. O’RT , ns	1-100	0,7-3	10-20
Iste’mol quvvati, mVt	0,01-0,1	20-50	0,05
YUklama qobiliyati	50	20	5-10

Asosiy raqamli IMS seriyalarining mantiq turlari

Mantiq turi	Raqamli IMS seriya raqami
TTM	155, 133, 134, 158
TTMSh	130, 131, 389, 599, 533, 555, 734, K530, 531, 1531, 1533, KR1802, KR1804
EBM	100, K500, 700, 1500, K1800, K1520
I^2M	KR582, 583, 584
r - MDYATM	K536, K1814
n - MDYATM	K580, 581, 586, 1801, 587, 588, 1820, 1813
KMYATM	164, 764, 564, 765, 176, 561

Nazorat savollari
1. Bul algebrasi amallarini sanab bering. Ular haqiqiylik jadvali orqali qanday ifodalanadilar ?

2. HAM, YOKI, EMAS mantiqiy elementlari (ME) shartli belgisini keltiring.

3. Funksional to’liq tizim nima ?

4. O’zgaruvchilarni kirish-chiqish turiga ko’ra mantiqiy qurilmalarning sinflanishini keltiring.

5. Negiz mantiqiy elementlar qanday parametrlar bilan ifodalanadi?

6. Kirish bo’yicha birlashtirish koeffitsienti va chiqish bo’yicha tarmoqlanish koeffitsientlari nimani ifodalaydi va ularning qiymatlari nimaga teng ?

7. ME xalaqitlarga bardoshlik sohalari nima bilan aniqlanadi ?

8. TTMda bajarilgan 3HAM-EMAS negiz elementi sxemasini keltiring va ishlash prinsipini tushuntiring.

9. Nima sababli TTM sxema chiqishida murakkab invertor qo’llaniladi?

10. TTMSh sxemalarda diodlar va Shottki tranzistorlarining vazifasi

nimada ?

11. EBM ME ishlash prinsipini izohlab bering.

12. MDYA – tranzistorlar asosida yasalgan sxemalar qanday xossalarga ega ?

13. Bir turdagi MDYA – tranzistorlarda bajarilgan kalit sxemasini keltiring va uning ishlash prinsipini tushuntiring.

14. Bir turdagi MDYA – tranzistorlarda bajarilgan 3HAM-EMAS va 3YOKI-EMAS amallarini bajaruchi sxemalarni keltiring va ularning ishlash prinsiplarini tushuntiring

15. Komplementar MDYA – tranzistorlarda bajarilgan kalit sxemasini keltiring

16. Komplementar MDYA – tranzistorlarda bajarilgan 3HAM-EMAS va 3YOKI-EMAS amallarini bajaruvchi sxemalarni keltiring.

17. I²M ME xossalari nimadan iborat ?

18. I²M mantiqiy elementi negiz sxemasini keltiring va uning texnologiyasini tushuntiring.