X. N. Zayniddinov Pedagogika kafedrasi mudiri, p f. d

2-mavzu.Robot turlari va uning tuzilishi 
Robototexnika — bu turli xil maqsaddagi robotlar va boshqa robototexnika 
vositalarini yaratish va qo‗llash haqidagi amaliy fandir. Kibernetika va mexanika 
fanlari asosida yangi fan robototexnika paydo bo‗ldi va o‗z navbatida fanda yangi 
yo‗nalishni rivojlanishiga olib keldi: 
a uchun – robotlar uchun talab qilinadigan intellektual boshqaruv, 
a uchun – manipulyatorlarga o‗xshash ko‗p tarkibiy qismli 
mexanizmlar. 
Robot - bu avtonom funksiyalanadigan (amalga oshiriluvchi) universal 
avtomatik mashina bo‗lib, insonning jismoniy dvigatelli va aqliy funksiyalarini ijro 
qilish uchun mo‗ljallangan. Atrof muhit bilan faol o‗zaro ta‘sir jarayonida 
adaptatsiya va o‗qish imkoniyatiga ega. 
Robotlarning o‗ziga xos jihatlari quyidagilar hisoblanadi: 
1) avtonomligi - harakatlar yoki ishlab chiqarish operatsiyalarini mustaqil 
bajara olish imkoniyati bo‗lib, dasturiy algoritm bilan yoki maqsadga 
yo‗naltirilgan buyruqlarni va tashqi muhitning sharoit o‗zgarishiga qarab idrok 
qilgan holda amalga oshiradi; 
2) universalligi - juda ko‗p turli xil harakatlar yoki ishlab chiqarish 
operatsiyalarini bajarish imkoniyatini beradi va bir turdagi harakatdan boshqasiga 
osongina o‗tish imkonini beradi; 
3) avtomatikligi - yetarlicha murakkab va tugallangan harakatlarni yoki ishlab 
chiqarish sikllarini bevosita inson-operator ishtirokisiz bajarish imkoniyati 
hisoblanadi; 
4) antropomorfizm – keng ma‘noda – robotni insonning imkoniyatlari va o‗ziga 
xosligini taqdim qilinganligi: jismoniy (kuch bilan), funksional (dvigatelli) va 
intellektual (aqliy); Tor ma‘noda - robotni insonga tashqi o‗xshashligi shart emas, 
biroq maxsus maqsadlarda qo‗llanilsa bo‗ldi; 
5) moslashuvchanlik - maqsadga yo‗naltirilgan harakatlarning tashqi 
sharoitlarning ta‘siri ostidagi o‗zgarishlarga va o‗rganish jarayonida tashqi muhit 

---

34 
bilan o‗zaro ta‘sirda moslasha olish imkoniyatidir. Bunda robotning moslashuvi va 
o‗rganishi imkoniyati u yoki bu teskari aloqa vositasidagi ta‘siri natijasida amalga 
oshadi: sezish, ko‗rish, eshitish, xid bilish, eslab qolish va boshqalar. 
Bu beshta o‗zi xos jihatlari robotni qobiliyat va imkoniyatlarini yetarlicha 
to‗liq texnik tizim singari aniqlaydi. Bunda birinchi uchtasi har qanday robotning 
mutloq ajralmas belgilari hisoblanib, navbatdagi ikkitasi esa – to‗rtinchi va 
beshinchi – u yoki bu ma‘noda nisbatan zamonaviy robotlarga qo‗l keladi. 1-
rasmda robotning tuzilmaviy sxemasi ko‗rsatilgan. U o‗z ichiga quyidagilarni 
oladi: 
– manipulyatsion (bir yoki bir nechta manipulyatorlar) va 
agar robot yuradigan (siljiydigan) bo‗lsa ko‗chish haqida,
Ijro etuvchi tizimlar o‗z navbatida quyidagilardan tarkib topadi: 
mexanik tizimlar va
privodlar tizimi.

---

35 
Manipulyatorning mexanik tizimi – bu odatdagi kinematik zanjir bo‗lib, 
harakatlanadigan (suriladigan) burchakli yoki joyini o‗zgartirgan holda oldinga 
yuradigan qismlardan tarkib topgan, qamrab oluvchi yoki qandaydir uskuna 
ko‗rinishidagi ishchi organ bilan tugallanadigan.
1-rasm. Robotning tuzilmaviy sxemasi 

---

36 

---

37 

---

38 

---

39 

---

40 
Robot sinergiyaning yaxshi namunasidir - ya'ni. ilgari ma'lum bo'lgan 
komponentlar (manipulyatorlar, EHM, sensorikalar) yig'indisi qanday qilib yangi 
sifatni beradi - sun'iy intellektning etarlicha rivojlangan versiyasiga, sun'iy sezgi 
organlariga (sensorika), atrof-muhitni va atrof-muhitni idrok etish qobiliyatiga ega 
bo'lgan printsipial jihatdan yangi turdagi texnik qurilma. unga faol ta'sir ko'rsatish, 
jarayonda o'rganish va takomillashtirish.